Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Whakatau Rahui o Te Tai Hauauru

Nga Riihi

Nga Riihi.

41. Ahakoa etahi tikanga e mau ana i roto i tenei Ture mo runga i te riihi i te noho ranei i tetahi tu ahua whenua ka pa katoa nga tikanga o tenei tekiona me nga tekiona c toru i muri iho ki nga riihi katoa i raro i tenei Ture:—
(1.) I nga wa katoa e whakamana ana te Kaitiaki o te Katoa ki te tuku i tetahi riihi me whakahaere tonu e ia i runga i te ahua i pai ia ia i raro i nga tikanga o tenei Ture a i runga i taua whakaaetauga ana me haina e ia ki te hiiri o tana tari o te Kaitiaki o te Katoa.

Ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa te whakarereke i nga tikanga o tetahi riihi tetahi oati whaiki e hjahiatia ana i raro i tenai Ture hei whakaoti i tetahi tikanga e puta mai ana.

(2.) Me utu mo runga i ia pukapuka riihi pukapuka ke renei, tetahi pukapuka tuku ranei nga moni e ono tekau ma toru hereni hui atu ki nga pane Kuini; a tera ano hoki e tonoa e te Kaitiaki o te Katoa kia utua aua utu me nga pane Kuini i te wa e tonoa ai aua pukapuka kua kiia ake nei a tetahi wa ranei i muri iho, a ka ahei ano hoki te Kaitiaki o te Katoa i ia wa te whakakore i tetahi whakahaere mehemea kahore e utua aua utu i te wa i tonoa ai.
(3.) Ka ahei ano te whakamana i te tuku o tetahi riihi hou i runga i te tuhituhi ki runga i te riihi i nga tikanga katoa e pa ana ki aua riihi hou me te haina auo i taua pukapuka o nga tikanga pera ano me nga tikanga e hia-hiatia ana i runga i nga riihi tawhito?.
42.Me hanga nga riihi katoa e te Kaitiiaki o te Katoa a me pera ano te ahua me te whakauru ano i aua kawenata mo aua tikanga me aua kirimene kihai nei i rereke i nga tikanga o teuei Ture, o nga tikanga ranei e whakaritea ana a te Kawana, pera ano me ta te Kaitiaki o te Katoa i whakaatu ai i roto i nga tikanga whakahaere, e whakamana nei ia kia ahei ki te whakarite tikanga, ki te whakakore ki te whakarereke ranei i ia wa i ia wa, ahakoa e mahia ana mo te take motuhake, mo ia take ke atu ranei, a me haere ano i raro i nga tikanga e man ake nei.
(1.) Kaua tetahi kairihi e hoko e tuku pehea ranei i tetahi whenua i riihitia ki aia e nohia ana ranei e ia tetahi wahi ranei o taua whenua kia matua whakaae te Kaitiaki o te Katoa ki te tono a tana kairihi.
(2.) A te wa e hiahiatia ai tetahi whaiki i tetahi kairiihi ekore tetahi kaituku riihi ekore ano hoki tetahi kaihoko i tetahi riihi i raro i letahi mana hoko i runga i tetahi mokete tetahi kaituku ranei kaitiaki ranei i roto i tetahi pekerapu e tukuna kia noho ki runga i te whenua e karapotia ana e taua riihi kia tukuna rano e taua tangata ki te Kaitiaki o te Katoa tetahi whaiki i runga i te ture i runga ano i taua ahua me tona mana.page 17
(3.) Ko nga kaituku riihi katoa i runga i te ture kaihoko ranei o tetahi riihi kua kiia ake nei ka riro katoa i aia nga mana me nga tikanga, me tau ano hoki nga tikanga ki runga i aia pera ano me nga tikanga i tau ki runga i te kairihi tuatahi. Erangi ia ka tau ano kia utua e te kaituku riihi nga moni reti e tika ana kia utua i muri iho i taua tukunga.
(4.) Ekore e tika tetahi tukunga riihi mehemea kahore e whakamana nga tikanga katoa i tukuna ai taua riihi mo runga i te utu i nga moni reti me etahi atu tikanga.
(5.) Ki te mea ka kore e whakaritea tetahi tikanga o te riihi e te kaitango riihi e te kaitango riihi tuarua ranei i roto i nga ra e ono tekau o nga ra i whakaritea kia mahia e ia tera e ahei te muru i taua riihi a ka kiia ia i runga i taua inurunga ehara ia i te tangata tika i runga i te ture hei uoho ki runga i te whenua e mau ana i roto i taua riihi, a ka ahei tonu te Kaitiaki o te Katoa te whai tikanga ki te tango mai i taua whenua.

Ko nga tikanga katoa e mau ake nei mo runga i nga riihi ka mana ka kiia hoki e here ana aua tikanga i te Kaitiaki o te Katoa me nga kaitango riihi pera ano mehemea e mau aua aua tikanga i runga i nga riihi katoa.

43. Ka tau te taumahatanga o te utu i nga reeti katoa me nga take me nga whiriwhiringa utu katoa o ia ahua ki runga i te kainoho ki runga i te whenua e karapotia ana e tana-riihi me te roa ano hoki o te wa e riihi ana ia i taua whenua.
44 Ki te marama ki te Kaitiaki o te Katoa kua ngaro tetahi riihi i ngaro ranei i runga i tetahi raru ka ahei ia te hanga i tetahi riihi hou hei riiwhi, mo te mea tuatahi i runga ano i nga tikanga me nga ritenga i runga auo hoki i te utu i nga utu mo ia riihi i pai ai ia. Mehemea e hiahiatia ana kia tuhituhia tetahi tuhituhi ki runga i tetahi riihi a kua ngaro taua pukapuka riihi kua kiia ake nei, ka ahei e te [gap — reason: illegible]aki o te Katoa te tuku i tetahi riihi hou hei riiwhi mo te mea i ngaro, me te [gap — reason: illegible]tuhi i te tuhituhi e hiahiatia ana ki runga i taua riihi, a ki te pai ranei ia ka ahei [gap — reason: illegible]hituhi i nga tikanga o mua o te riihi me te hui tahi i nga tikanga ki roto i te [gap — reason: illegible] hot:
45 Me hanga me whakaoti kia toru nga pukapuka riihi o ia riihi e te Kaitiaki o te [gap — reason: illegible] nga Kaitango riihi.
46.[gap — reason: illegible] Ko nga riihi katoa i muri iho i te whakaotinga pera me tera kua kiia ake nei me [gap — reason: illegible]hita e te Kaitiaki o te Katoa i raro o nga tikanga o "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885," i raro ranei i tetahi Ture e pahitia i naiauei a muri ake nei ranei hei riiwhi mo era kia ahua pera ano te rehita me te Karauna Karaati, a ko te riihi e puritia ana i roto i te tari o te Takiwa Rehita Whenua ka meinga he wahi no te pukapuka rehita o taua tari me te rehita ano i nga tikanga whakahaere katoa ki roto i taua pukapuka erangi kaua ia he moui e utua hei huarahi whakahua moni mo te rehita i tetahi o aua riihi.

Ko nga whakahaere katoa me nga tukunga whenua e karapotia ana i roto i taua riihi me hanga i runga i nga tikanga o nga Ture kua kiia ake nei a me tau ano hoki ki raro i aua ture.

47 Ko nga whakahaere i raro i nga riihi katoa e poka ke ana i nga tikanga o te tekiona wha tekau ma rua o tenei Ture ara mo runga i nga tuku riihi ka whakakorea rawatia, a me kana ano hoki te Kairehita Whenua Takiwa e whakaae ki te rehita i tetahi whakahaere i raro i tetahi riihi kia matua marama ia kua oti aua tikanga te whakarite.
48. Ko nga riihi katoa me whakarite te wa mo aua riihi kia mutu ai aua riihi a te paunga o nga tau e rua tekau ma tahi, timata mai i te timatanga o te riihi, a ka ahei te whakahou i ia wa i runga i nga tikanga ka whakaaturia i muri iho i konei.

Me utu e te kaitango riihi nga moni reti e rahuitia ana e tana riihi ki te Kaitiaki o te Katoa i ia hawhe tau i mua tonu o te riihi, a ko nga moni reti mo te hawhe tau kia utua i te wa e tono riihi ana he utu tena mo te reti e tika ana kia utua i te timatanga o te riihi.

49. Ka ahei tetahi tangata kua tae ona tau ki te tekau ma whitu tau nuku ake ranei te tango riihi i raro i tenei ture, a mehemea kihai i tino rite ona tau te pakeke ka ahei ano ia te whakaoti i te riihi a me te here ano ia e nga tikanga o taua riihi o tenei Ture hoki ano he tino pakeke taua tangata.
50. Ko ia riihi whenua me tuwhera ki te katoa i runga i te tikanga tono a pukapuka, ka tuku ai ki te tangata nana te utu i nuku ake, me whakarite i te tuatahi tona utu tika mo te riihi, me rite ki te rima pauna mo ia rau pauna o te utu tika e whakaritea ana e te Kaitiaki mo te Katoa, mo taua whenua e riihitia aua.
(1.) Me whakatuwhera e te Kaitiaki mo te Katoa aua tono a pukapuka i te wa kotahi i te ra e whakaritea ana. page 18

Ko nga tono a pukapuka katoa e whakahua ana i te utu iti iho i te utu tika kua whakaritea i runga i te tikanga kua whakaritea ake nei, ka kiia kaore i tika a e kore era e taea te whakaaro. A e kore hoki e taea te whakaaro era tono a pukapuka kaore nei i whakapiria te taupoki, kaore ranei i uru tahi te kupu pono penei me tenei ka whakahuatia ake nei, me uru tahi hoki te moni mo nga marama e ono, i runga i tana utu i pai ai a te tangata nana ia tono, hui atu ki te moni e ono tekau ma toru hereni hei utu mo te mahinga i te riihi me te rehitatanga, me utu ki te moni, me utu ranei ki te tieke mea whakamana e te peeke.

Ko ahau ko A.B. o [hi konei tuhi ai te Ingoa me te mahi a taua taugata], e ki pono ana—

1. Kua tae oku tau ki te tekau mu white tau.
2. Ko ahau te tangata e tono a pukapuka ana kia hokona e au te riihi kia tukuna ki au te riihi kia tukuna ranei he riihi ki tuarna au i roto i nga tikanga o "Te Ture Whakatau i te Tai Hauauru, 1892," mo [me whakahua ki konei te ingoa me te nama o te whenua].
3. E hoko ana au i taua riihi kia mahia e au ake ano tana whenua hei oranga moku, hei whenua ngaki moku, a e hara i te mea hei painga hei oranga ranei mo tetahi tangata ke atu.
4. Hui tahi ki taua whenua kaore i hipa ake i te ono rau wha tekau eka aku whenua e nohoia ana e mahia ana ranei e au, e toku kotahi e matou ko aku hoa ranei, ara o nga whenua o roto o otahi rahui e uru nei ki raro ki "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai [unclear: Hauanrn] 1892."

A e ki pono ana au i tenei kupu aku i runga i taku mahara he pouo taku e ki atu nei, i raro hoki i te mana o tetahi Ture o te Paremete o Niu Tireni, e huaiua nei ko. "Te Ture Kaiwhakawa (J.P.) 4882,"

I whakapuakina tenei kupu pono i i tenei te o nga [gap — reason: illegible]i toku aroaro, Kaiwhakawa (J.P.)

(2.) Ko te tangata nana te tono a pukapuka i nui atu te utu, ka kiia ko ia te [gap — reason: illegible] riihi, [gap — reason: illegible] ra i rite tana utu i hipa ake ranei i te utu tika i [gap — reason: illegible] ai mo taua whenua, a ka tika kia riro atu ki a ia taua whenua, [gap — reason: illegible] kua tuhi ia i te riihi, kua mahi hoki i nga tikanga katoa e [gap — reason: illegible] e te ture.
(3.) Ki te rite tahi te utu a nga tokorua maha atu ranei, e hipa [gap — reason: illegible] etahi, ma te Kaitiaki mo te Katoa e whakarite.
(4.) Ko nga moni mo nga reti me nga moni utu riihi a nga hunga kaore i whiwhi riihi me whakahoki atu ano e te Kaitiaki mo te Katoa, i muri tata tonu iho i te whakataunga o te tono i whaimana.
51. Ki te kore e whakamana e tetahi tangata tana riihi i roto i nga ra e toru tekau i muri tata iho i te taenga atu o te tono pera ki a ia, ka riro tuturu atu ki te Kaitiaki mo te Katoa, tana moni i whakatakoto ai mo te reti hui atu ki taua moni e ono tekau ma toru hereni kua whakahuatia ake nei, a kore tonu atu taua tangata e whaitikanga ki taua riihi.

Mehemea ka he pera tetahi kaitono riihi ka kore atu tana riihi, ki te kore ranei e tika e whaimana he tono a pukapuka mo tetahi whenua ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa i roto i nga ra e whitu ki te whakatau i te whenua ki te tangata nana te utu i hipa ake i a etahi o nga kaitono-riihi, mehemea ra i tika tana pukapuka tono; mehemea ranei ka rite tahi nga utu a nga kaitono tokorua maha atu ranei a e hipa ake ana era i nga utu a etahi atu (haunga ia tera kua he ra ia i runga i tana kore whakaoti i tana riihi), a me whakatau a rota ko wai o aua tangata hei kaitango-riihi. A ko ia tangata e whiwhi ana i te riihi i raro i nga tikanga o tenei tekiona, i te mea kua utua e ia nga utu kua whakahuaina ake nei, ka kiia ko ia te kairiihi mai auo i te ra i whakatuwheratia ai nga tono riihi.

52. Mehemea kaore i tae atu he tono i mua atu i te ra i whakaritea hei whaka-tuwheratanga i nga tono mo nga riihi kua panuitia hei hoko, kei reira ka ahei noatu te tangata ki te tono atu kia riro i a ia tetahi o aua riihi, mehemea kaore ano kia unuhia mai e te Kaitiaki mo te Katoa kia kaua e retia, a ka whakataua ki a ia i te utu tika i whakaritea ai mo taua whenua, i te mea ra ka rite i a ia nga tikanga kua whakaritea ake nei. A mehemea ka tokorua ka maha atu ranei nga kaitono i taua wa, me whakarite a rota ma wai kaua riihi.
53. Ki te kore e whakaritea i raro i te tekiona rima tekau, ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa ki te whakahoki iho i nga utu tika mo nga whenua kaore nei i whai tono mo aua whenua, ka panui ai ano taua whenua i runga i tana utu kua whakahokia peratia iho ra e ia.