.gif)
Paremata Maori: Waipatu 1893
Whakapuaretanga ote Paremata Maori
Whakapuaretanga ote Paremata Maori.
No te Turei, 11 Aperira, 1893, i te toru karaka o te ahiahi ka Puare te Paremata o te Kotahitanga i raro i te Tiriti o Waitangi.
Pahi o te toru karaka ka hui nga tangata kite wahi kotahi E wha tekau pea Iari te matara tanga i te whare Paremata, He mea arahi atu e te Peene a Heta Tehaara te Tumuaki I muri ia te Haara kote iwi katoa, e haere ana, i te taenga kite whare ka tu te Pene i waho whaka tangi ai ka tomo te Tumuaki menga mema, kite whare, ka noho Te Tumuaki kite Tia karakia, imuri.
Ka tu mai te Tumuaki, ka whakapai ki nga mema mete iwi katoa, ka mea kia ora nga mema, menga iwi o nga motu e rua kua hui mai nei kite Waipatu.
Kia o ra ano hoki nga iwi kaore nei ano i uru mai, ki tenei tikanga i runga i nga Motu e rua o Aotearoa mete Waipounamu, kia ora tahi tatou, kupu tuarua.
Kia manawanui kia kaha kia ua ua ko tenei mahi, i waiho e nga tupuna, mo tatou he mahi kau ta tatou, kaua e hoki atu kinga mahi Kawanatanga, e whaka patia nei kite moni kia manawanui, ki tenei mea hei o ra ranei, mo tatou hei pehea ranei.
Huihuinga tua toru kote tunga tua toru tenei o te Tiriti o Waitangi, a kote tu-unga tua rua ote Paremata, ote kotahitanga o te iwi Maori, o Aotearoa mete Waipounamu, i tu ai te kawanatanga, i whakaae tia i te 17 o nga ra o Hune 1892, e te 81 mema o nga wahi katoa o nga motu e rua, i raro i te mana o te Ture, i whaka pumau tia. e te komiti i tu ki Waitangi, i te 20 o nga ra o Aperira, 1893, komiti i tu ki Waitangi.
Kua whaka tuhera tia nei i tenei ra 11 o nga ra o Aperira. 1893, ko ahau ano hoki te Tumuaki, i muri mai ia Hare Hongihika ko ia hoki te Tumuaki i mua atu i au, mote Tiriti o Waitangi. O tira i te mea kua mate a ia ka tu nei koa hau, i te tau 1884. a taea noatia nei te nei tau ara 1898, kote 9 pea tenei onga tau.
He oi ka mea tia nei e ahau e nei kupu, i te whaka Puare tanga oto tatou Paremata.
E nga Rangatira hui hui ote whaka kotahitanga, ote iwi maori, o te Runanga Ariki, mete Runanga Nui, kua hui hui mai nei koutou, kite wahi i whakaritea, hei tu-unga, mo tenei Paremata, he nui te Honore kua homai nei e koutou ki a au, kia waiho maku e whaka puare, tenei tu-unga oto tatou Paremata. No reira ka tuku atu nei ahau i taku whaka moemiti ki nga Rangatira-tanga o nga motu e rua, kua hui hui mai nei kite Waipatu kite whaka kaha kite Tautoko, inga tikanga katoa e tu ai te mana Kawanatanga motuhake, o te iwi Maori.
Kia kaha hoki koutou kite whakahaere, inga tikanga, e oti pai ai, te kotahitanga o nga iwi Maori o nga motu e rua, Aotearoa mete Waipounamu.
I runga koki i toku rongo kite whakaaro anga iwi o tera taha ara te Waipounamu ki te whakatu i a Taiaroa hei Mema mo tonei Runanga, ara hei whaka haere inga tikanga e kaha ai te tu o to tatou kotahitanga a, he nui atu te ohonga o ku i toku rongo nga ai kua tu a ia.
E whaka whetai ana hoki ahau kia i a mo a i kaha ki te awhina i tenei tikanga me ona hoa Rangatira hoki e noho nei tatou, me ra hoa Rangatira. E noho maira i te Waipounamu.
He oi aku kupu kia ora koutou mate kai tau toko o nga mea katoa e tuku mai he kaha he Manawanui he Rangi marietanga kia koutou.
Na Heta Te Hara te Tumuaki.
page break
page 2
kaore he motini turaki kawanatanga, e mea. atu ana ahau kia tukua kia matou tetahi whakaaro mo etahi hoa mo matou. I motinitia e te whatahoro i tautokotia e Tunniarangi ko Taare Tikao hei Tiamana mo te whare a tae noa te mutunga o te mahi. paahitia ana e te whare katoa.
Taare Tikao— Kaore aku takahi i te iwi ki raro e nga mema, kia kaha koutou ki te awhina i ta tatou mahi, a kia kaha hoki te awhina i te kirihipi kanui te pouri mo te putanga o te Pirimia o tera tau ki waho o tira e taea e ahau te aha. kua whai kupu ano ahau kinga minita mona kaati kaore au e korero ake mona inaianei.
Hapukuku Moetara—E pera ana ano ahau mona, i te mea na ana i mau ake tenei mahi ki a matou. Otira me titiro e tatou tetahi tikanga e tae mai ai ia ki konei.
Ka nukuhia mo te 10 a.m. apopo.
Wenerei, 19 Th, 1893. 10 A.M.
Ka tu te Pika (Henare Tomoana) ka mea—E nga mema honore i te mea kua mate to tatou hoa a te Kooti, ka whakaaetia e te Kawanatanga ta koutou kupu e mea mai nei kia kati le Paremata hei whakamaharatanga mo tona mate nga, i te mea hoki ko ia tetahi o nga tino tangata e hapai ana i tenei tikanga na reira ka mea te kawanatanga e pai ana kia kore e tu te Paremata i tenei ra menga toa menga mea katoa ka kati. Paahitia ana e te whare katoa Nukuhia ana te whare mo te Taite 10 a.m.
Taite, 20 Th, 1893.
10 A.M.
I te puaretanga ka oatitia etahi o nga mema ote runanganui me etahi ote runanga Ariki. I muri i tena ka tu a H. Taiaroa, ka mea. " He motini taku otira kia tu he Kawanatanga katahi ano ka tukua atu." He maha nga korero. Nukuhia ana te whare mo te Kawanatanga tawhito ki a whiriwhiri kawanatanga hou.
Nukuhia ana te whare mo te [unclear: tin] 1.30 p.m.
1.30 P.M.
Ite tuheratanga ote whare ka tu Timoti Whiua (Waipounamu) ka mea "E whaka pai ana au kinga mema pootitia mai nei. E whakamarama [unclear: ano] ahau i naia nei ko te Pirimia me etahi onga minita kua hinga. i te pootitanga otira ite mea tokotoru nga minita i tu e ahei ana enei minita ki te pikau i nga mahi ote Koroni. kaati e mea atu [unclear: ano] ahau. me tuku mai he taima mo [unclear: te] kawanatnnga ki te kimi ritenga. Otira tenei tetahi motini kei te aroaro [unclear: oa] whare. Na e mea ana ahau ka [unclear: tukui] taua motini kia korerotia kia [unclear: ronga] koutou kia tukua atu hoki kia perehitia.
I muri i tenei ka tu a te [unclear: whatahori] kamea. E tautoko ana ahau kia [unclear: tukua] atu he taima mo te kawanatanga ki [unclear: te] whiriwhiri i a ratou ritenga no te [unclear: mea] ka kore tera, e kore tatou e marama [unclear: ki] te. whakahaere ritenga mo te motini, [unclear: hi] mea ana ahau me ata waiho he [unclear: ra] monga motini nga pire ranei.
Ka tu a Tamahau ka mea e tautoko ana i te kupu whakarite he ra mo te kokiritanga inga pire menga motini.
Timoti Whiua, e whakaae ana au kia kotahi he ra he i kokiritanga inga pire me nuku e te mema o te Waipounamu tona motini kia kotahi he ra.
Ka tu a Taiaroa te mema naana te motini ka mea E pai ana ahau.
Ka nukuhia te whare mo te 7 p.m.
7 P.M.
Timoti Whiua, I nukuhia tenei whare mote kawanatanga. Kaati kua tu he kawanatanga koia enei nga minita— Whatahoro (pirimia) Timoti Whiua Heuheu. Hone Paerata, Tunuiarangi Taiaroa (tamaiti) Raniera Wharerau.
I muri i tenei ka tu a R. Wharerau ka page 3
mea. kia kaha nga honore mema kite mahi, ma te atua tatou e awhina kia puta ai he painga ki te Iwi.
Kua marama katoa nga ara i te pirimia tawhito i roto i ona whakama rama i waho, kaati e pouri ana ahau mona i kore i roto i tenei tuanga.
Whatahoro (pirimia). E mihi atu ana ahua kia koutou kua tae mai nei. E mea atu ana ahau kia koutou kia kaha te mahi, i te mea kei a koutou ano te mana e tika ai te mahi, E mihi atu ana hoki ahau kia Taiaroa raua ko kapa i tae mai nei ki konei ki te mahi tahi me tatou a ki te whakaatu mai hoki inga mahi ote Paremata, ko raua hoki nga mea e tino mohio ana kinga tikanga e mahia nei mo tatou e te Paremata. Ko taku mahara konga Rangatira i hui mai nei hei noho i tenei nohoanga, kaati i runga i te mea kua whakaturia ko ahau e pai ana. Kaati kei te tama riki ano ahau mo runga i enei tikanga. e mea atu ana ahau kia kaha nga mema ki te mahi.
Tenei kua tu tetahi komiti i waenganui ia tatou, ko nga mahi i hiahiatia kia mahia me haere ki taua komiti ite tuatahi ma taua komiti e hoatu ki te whare. Ko nga motini katoa menga pire me tuhi ki runga i te pepa nui, me mangu. Kaore e pai kia homai a waha te motini. Ko te take i penei ai kia takoto ai nga motini menga pire mo enei tau e tu mai nei. Me mau ano te ingoa ote kai-tono. Kaati i te poto o nga haora i homai mo te kawanatanga ko enei anake nga mea i oti. Ko nga motini katoa e whakatakoto i naianei.
Ko nga tangata i whakatakoto motini koia enei e mau ake nei nga ingoa.
- H. K. Taiaroa
- Tamahau
- Wi Kaitaia
- Pene Taui
- Nui Haare
- A. P. Kawatupu
- Hori Ropiha
- Mange
- Netana Patuawa
- Heuheu (4 motini)
I tu ano a Tamahau i whakamarama ko nga motini roroa me perehi i te mea e titiro ana ahau he tino motini ta Taiaroa. Haunga nga motini potopoto.
Taare Tikao (Tiamana) ka mea— "Ae, kua oti te komiti whakahaere mo nga pire kia perehitia."
Ka a mea Tamahau, "Ko te take i penei ai ahau, he hiahia noku, kia tae mai he kape ki au. Tiamana i te mea kua pau mai a koutou korero e mea atu ana ahau ka nukuhia tenei whare mo apopo 10 a.m.
10 A.M.
Ka puare te whare, ka mea R. Wharerau kia whakaaetia e te whare kia tu a L. Te Haara hei karaka paahitia ana e te whare.
Pika (H. Tomoana)—He petihana tenei kua tae mai ki au kia panuitia atu kia koutou. He tono kia uru mai a Mangakahia ki te whakapuaki i etahi onga tikanga onga mahi o te kawanatanga Tautokotia ana e Tamahau. I tukua tenei ki te whare paahitia ana kia uru mai ia. I te 11 a.m. ka tu a Mangakahia ka wkakamarama i te mahinga ote Kirihipi, me tewhakahau ano kia kaua e mahia etahi atu mahi i te tuatahi engari ko te Kotahitanga. Kia oti ite tuatahi, katahi ka marama te mahi. He maha nga korero a Mangakahia. tetahi o nga kupu nui a Mangakahia ko ia kaore ia e hiahia kia noho ano ia i runga i etahi nohanga o enei whare e rua.
Whatahoro, E mea ana au me unu e Mangakahia tenei kupu ana ara kaore ona hiahia kia noho ia I runga i etahi noho anga o enei whare e rua.
Paraire, 21St, 1893. 7 P.M.
I te puaretanga ote Whare i te 7 p.m. ka hoatu te reta a te Tomoana ki te Pirimia (Whatahoro) kia panuitia atu ki te page 4
Whare. Ko taua reta he unu i tona ingoa Pika, he whaka mutu hoki na ana i tona turanga Pika. I muri i tena ka heke iho a H. Tomoana, te Pika; ki raro i tona Tia I runga i te mea kua kore he pika. ka tu a Wi kaitaia ki te whakaari ia Taare Tikao hei Pika, Tautokotia ana e mohi Te Atahikoia. He nui ano nga mema honore i tohe kia hoki ano a H. Tomoana. Ko tetahi o aua mema ko Tamahau, otira kaore a H. Tomoana i whakaae. Paahitia ana e te Whare ko Taare Tikao hei Pika mo taua po anake. Ka tu a H. Tomoana ka ki ia ko tona taha ko te taha turaki Kawanatanga. E he ana te mahi a te Kawanatanga ki a ia.
Ka tu a Tamahau ku mea, kaua e tahuri e turaki i te Kawanatanga: ite mea e rua haora tonu e tu ana ki te Whakahaere i enei tikanga. Engari kia pai kia ata haere te mahi. I muri i tenei ka tu te Pirimia (Whatahoro) ki te whakamarama i te raruraru. Ka mea ko tenei raruraru na te reta mai o tera whare e mea mai kia whakaturia a Teoti Mutu me Kapa ki te Whare Ariki. Whakautua atu ana kia tu rano he tumuaki i te tuatahi mo tera Whare Kaore i mohiotia kua tu a Mohi Tawhai hei tumuaki mo tera whare. Na konei i raruraru ai te whare ko tenei raruraru he pohehe. Emea atu ana ahau kia hoki ano te Pika ki tona nohoanga ka tu a Taiaroa ka mea na taku motini i raruraru ai tenei whare. He pohehe tenei mate, me hoatu tetahi haora hei whakaarotanga mate Piko me te kawanatanga mo tenei tikanga. Ka tu a Tomoana, ka mea, he mea ata whaka hau ahau e te kawanatanga. Pirimia, kaore ahau e mohio ki tenei korero a Tomoana.. He maha nga tautohetanga mo tenei korero, otira kiia ana kia tu ano te whare ka whakaoti ai tenei korero. Ite ata ote Hatarei ka puare te whare, a nukuhia ana mo te mane kia tapu taua ra mo te hokinga o Heta Te Haara. Itu katoa nga mema ki te poroporoaki kia H. Te Haara me te peene ano.
Mane, 24, 10 A.M.
Ka puare te whare ka panuitia nga ture mo te mahi a te whare.
Motinitia atu ana e Taiaroa kia tukua ko nga Ruai o te whare o raro ano hei ture mo te whare Ariki Tautokotia ana e Tamahau me tona kupu apiti "me whakahonore atu ki te Tia." Tukua ana ki te whare paahitia ana hei ruri mo te whare, a paahitia ana hoki te motini a Taiaroa.
Ka tu te Pika (Tikao) ka mea, "Kua tae mai te Tiiti a H. Tomoana. kia whakamana Tona hokinga atu ano hei tumuaki. Ka motinitia e Taiaroa. kia whakamana taua reta a H. Tomoana, no te mea kei te pouri nga mema mo te hekenga iho o Tomoana, i tona nohoanga ko te take i rereke ai Tatou, na te mea i raruraru nga pukapuka, ko te take i pai ai ahau ki tenei na te mea kei te Waipatu tonu nei a Tomoana e noho ana. Ki te pootitia etahi atu tongata katahi ka nui rawa raruraru. I tu a Tamahau i mea ko tona hiahia kia pera ano ta tatou haere i to tera tau. I tukua ki te whare a paahitia ana kia korerotia te tiiti a H. Tomoana. Ku tu a H. Tomoana a panuitia atu ana te tiiti te mutu nga ka tukua atu ki te Pika. Ka tu a Taiaroa ka mea, ko te kupu nui o tenei tiiti ko nga mea anake e paahitia ana e te kawanatanga e hoatu katahi ano ia ka haina i tona ingoa e kore ia e haina i nga mea kihai i oti ite whare. I muri i tenei ka nukuhia te whare mo te po 7 p.m. I te tunga ote po ka tu a Taiaroa ka mea. kaua tatou e whai haere inga korero, engara ko te whakatikatika anake kaati he motini taku e penei aua " Ko nga mea anake i whakamanaia e nga whare e rua ko ena ewhakamana e H. Tomoana Kaore tahi he mana o Tomoana ake. Tukua ana ki te whare e te Pika a pootitia ana kia tukua ki te whare ariki kaore ranei, me te menemana ano a page 5
[gap — reason: illegible]iaroa. Ko nga mea i te whakaae 28 i [gap — reason: illegible]kaore 8, paahitia ana kia tae ki te [gap — reason: illegible]hare ariki. Nukuhia ana te whare mo [gap — reason: illegible]10 a.m. Turei 25. I te tuheratanga [gap — reason: illegible]e whare ka tu a Tamahau kamea. [gap — reason: illegible]ore tahi he mana o to tatou Pika, i [gap — reason: illegible]otitia atu ia mo taua po anake. Kaati [gap — reason: illegible]motini atu ana ahau kia noho tonu ia [gap — reason: illegible]a hoki atu rano te Pika tawhito. [gap — reason: illegible]ahitia ana i runga i te pooti a waha I [gap — reason: illegible]uri i tenei ka oati tia etahi onga mema [gap — reason: illegible]u mai.
Ka mutu tena ka panuitia mai e te [gap — reason: illegible]ka te pukupuka onga ingoa mo te [gap — reason: illegible]miti hei whiriwhiri i nga Pire menga [gap — reason: illegible]otini.
Ko taua komiti na te kawanatanga i [unclear: hakatu]. Koia tenei o ratou ingoa:— [gap — reason: illegible].mahau, Hanita, R. Aperahama, H. [gap — reason: illegible] Wake, H. Ropiha, A. Te Kume, Pene [gap — reason: illegible]ui, H. K. Taiaroa, H. Paerata, Mohi [gap — reason: illegible]Atahikoia, R. Ngahina. Paahitia [gap — reason: illegible]a i te pooti a waha.
Nukuhia ana te whare i runga i te kor [gap — reason: illegible]tini mo te 2 p.m.
Ite 3 P.M.
Kaore i noho te nuinga o nga mema. [gap — reason: illegible]kuhia ana te whare i runga i te ture [gap — reason: illegible] tae kite 30 mema ka mana te noho.
I haere te komiti whiriwhiri inga [gap — reason: illegible]tini ki Hehitingi whakariterite ai inga [gap — reason: illegible]rero o nga motini, oti ana ia ratou e 5 [unclear: nga] motini. Ite puaretanga i te 7 p.m. [gap — reason: illegible] homai ko te motini a Taiaroa. Kaore [gap — reason: illegible]i tae mai, nuku ana Pera ano ta [gap — reason: illegible]mahau.
Ka homai ko ta W. Kaitaia. Kitea [gap — reason: illegible]a e te komiti i ahua rite tana motini [gap — reason: illegible]o mua, tonoa ana taihoa e mahi [gap — reason: illegible]a motini kia korero te komiti raua kote [gap — reason: illegible]a motini whakaaetia ana. Whakahaerea [gap — reason: illegible]a ko ta Pene Taui. "Kia tukua he [gap — reason: illegible]ihana ki te Paremata kia whakakorea [gap — reason: illegible] Ture pooti mema Maori. He roa te [gap — reason: illegible] e korero ana te whare mo tenei pire a [gap — reason: illegible]kua ana e te whare katoa kia riro ma te kawanatanga e whiriwhiri. Whakaaetia ana e Pene Taui.
A paahitia ana tenei take e te pooti awaha.