.gif)
Paremata Maori: Waipatu 1893
Pire I Paahi
Pire I Paahi.
Koia tenei nga Pire i Paahi i te Paremata o te Kotahitanga i noho nei ki te Waipatu, i te 11 o nga ra o Aperira, 1893, ko ia tenei:—
Wi Pere.
He Pire Kohi Moni.
No te mea i te noho anga o te Paremata Maori i tu nei ki te Waipatu i te 15 onga ra o Hune, 1893, a i whakahuatia he Ture kohi moni ma te iwi Maori o nga motu erua nei o Aotearoa me Waipounamu i te ono o nga ra o Hurae, 1893, kei te tarewa noaiho taua whakaritenga.
Na reira ka meingatia tenei hei Ture e te Runanga nui o te kotahitanga o te iwi Maori i runga i nga mana o taua Runanga—
page 72
| 1. | Te ingoa poto o tenei Ture ko te Ture kohi moni o te kotahitanga. |
| 2. | Konga moni i kohia e ia Hapu e ia Iwi ranei kite Peke o tona Takiwa, me ata whiriwhiri e ia Hapu e ia Iwi ranei, nga tangata tika hei tiaki i aua moni hei tuku kite Peeke, a ma etahi tangata tika ano hoki e kohi aua moni. |
| 3. | Kote tikanga ote kohi, he pauna mate tangata ite Tau, a. kote tikanga o taua pauna ka kiia i konei, he hia kotahi, kite hiahia tetahi tangata etahi tangata ranei, kia £10 pauna tana kohi, nuku atu ranei, a ka kiia i konei, he tekau hia, mate tangata. |
| 4. | Ko nga mahi ma enei moni he whakapai whenua, tope Ngahere, mahi Paamu, hei hoko i nga whenua pakeha, Tekihana ranei i roto i nga taone, kia riro mai hei whenua ma nga tangata na ra ou aua moni, i kohia nei ki roto i nga Peke, kua korerotia i runga ake nei. |
| 5. | E ahei ana i runga ite mohio o nga kai whakahaere, kia whakatakotoria, e ratou kite Paremata ote kotahitanga kia riihitia taua whenua aua whenua ranei i hokoa ra hei whakahoki ite moni i hoko ai taua whenua. |
| 6. | Kite pa he mate ki tetahi. ki etahi Hapu, Iwi ranei, ma ratou e haere ki nga kai whakahaere o aua moni, nama ai, i runga i te tahi Punga hei whakahaere mo a ratou keehi, ma ratou ano hoki e utu aua moni me ona hua ano. |
| 7. | Ko nga Ture hei whakahaere i nga mahi kua kiia ake nei mate Paremata ote kotahitanga e mahi. |
| 8. | Ma nga tangata i whakaturia ra ete Iwi, hei kai tiaki mo aua moni, ma ratou e titiro nga whenua, o nga pakeha, e hiahiatia ana e ratou kia hokona, a ma ratou e whakaatu kite Iwi, kite Tumuaki hoki ote kawanatanga Maori. |
| 9. | Ma nga kai tiaki o aua moni, ia Peeke, e whakaatu kite Paremata a ratou Ripoata, whakaatu ite maha o nga moni, e takoto ana ki ia Peeke, a me Puta aua Ripoata ite wa e noho ai te Paremata ote kotahitanga. |
Ture Huinga Whakamana Kotahitanga Maori.
He Ture hei whakamana i nga Maori kite hanga tikanga whakahaere mo ratou whenua meo ratou taonga:—
Notemea i raro i te Tiriti o Waitangi tau 1840 i raro hoki i tetahi Ture Nui o Ingarani i paahitia i te 30 o nga ra o Hune 1852, i huaina, " He Ture hei tuku atu i te mana kite koroni o Nui Tireni a e whakarite ana i roto o taua Ture tera e tika kia whakamana nga ritenga me nga tikanga me nga mahi whakahaere anga maori o Nui Tireni mehemea kaore aua ritenga e taupatupatu ana i nga tikanga whakahaere ote rangimarie a me whakapumau aua ritenga i naianei kia ahei ai ratou te whakahaere kawanatanga mo ratou hunga maori mete wehewehe hoki i etahi takiwa motuhake kia mana ai aua tikanga whakahaere i roto i auo takiwa ka whakaritea nei na reira ka mana te kuini i runga i tetahi pukapuka mana he mea tuku i raro i te Hiiri nui ote Kiingitanga Huihui ia wa ia wa kite hanga ritenga whakahaere pena kia ahei ai nga maori kite whakahaere ia ratou page 73
ahakoa e taupatu putaana e rereke ana aua tikanga maori i nga ture me nga ritenga whakahaere o Ingarani e whai mana ana etahi wahi ranei ki Nui Tireni ki tetahi wahi ranei o taua Koroni "A notemea kua tu tetahi huihuinga Rangatira e huaina ana kote hui o te kotahitanga ki te Waipatu i te 11 o nga ra o Aperira 1893, kia tonokia atu ki te Paremata nui o Nui Tireni kia homai tetahi mana motuhake kia whai ritenga ratou kite whakahaere i o ratou whenua papatipu whenua karati whenua tiwhikete whenua memoria whenua Rahui ranei i raro i te mana o tetahi komiti maori a notemea e hiahia nui ana nga maori kia tu rite ratou kite iwi pakeha e kaha nei kite whakahaere ritenga mo ratou kite hoko kite riihi kite mahi katoa i nga mahi pewhea pewhea ranei mo o ratou whenua me a ratou taonga e mau motuhake ana kia ratou a notemea kua tuhia tetahi pukapuka kawenata i waenganui i nga Rangatira Maori o Nui Tireni he mea haina na nga tangata e 21,900 me era atu pukapuka apiti kia to oa kite Paremata Nui o Nui Tireni kia homai kia ratou te mana whakahaere i o ratou whenua mete mana whakatu Runanga e huaina ana te ingoa ko te Huinga kotahitanga kia whakaturia hoki he Runanga Ariki e te runanga Nui o tenei Huinga kotahitanga a notemea kua tipu ake nga raruraru nui i raro i nga ture whakahaere whenua Maori me nga Ture kooti whenua Maori na reira kua whakaaro nui nga iwi maori kite rapu tikanga e puta ai he ora mo ratou kia meingatia e te Runanga Nui o Nui Tireni i roto i te Paremata e noho hui ana i roto hoki i tona mana e nei tikanga e mau ake nei—
| 1. | Kote ingoa poto o Tenei Pire ko te Ture Huinga whakamana Kotahitanga o nga iwi Maori 1893 |
| 2. | Tenei ingoa te maori ko nga maori tuturu me nga hawhe kaihe o te taha maori. |
| 3. | Ka ahei tenei Huinga Kotahitanga ia wa ia wa i raro i tae panui kite whakarite takiwa komiti maori whaka-haere whenua. |
| 4. | Ka ahei tenei Huinga Kotahitanga ia wa ia wa i raro i te panui kite whakamana i nga komiti whiriwhiri o nga takiwa ko aua komiti takiwa kaua e neke atu i te toko whitu. |
| 5. | Ka whai mana tenei huinga Kotahitanga ki te hanga ture whakahaere mo nga takiwa kumiti kia ahei ai taua komiti kite whakahaere take whenua e panui tia ana kia whakawakia e taua komiti. |
| 6. | Me haina me hiiri rawa e nga komiti Takiwa a ratou whakataunga ka tuku mai ki te Huinga Kotahitanga apiti atu kinga puka puka katoa o nga whakawa ma te Tumuaki o te Huinga Kotahitanga e tuku atu kite kawana kia whakamanatia nga karauna karati ota Tikhikete ranei. |
| 7. | Me tae mai nga tono whakahe, whakawa tuarua ranei i roto o nga marama e toru kite Tumuaki ote Huinga Kotahitanga me ata whakamarama mai hoki e nga kai tono nga putake whakahe o ta ratou tono. |
| 8. | Mehemea ka kore e tae mai he tono whakahe i roto o nga marama e toru hei reira tuku atu ai kia whakamanatia e te kawana te mahi o nga komiti e Te Tumuaki o Te kotahitanga kaua hoki te Huinga Kotahitanga tona Tumuaki ranei e whaka raruraru i te whakatunga a nga komiti Takiwa mehemea ka kore e tae mai he tono whakahe.page 74 |
| 9. | Kote mana hoko a nga maori kia rite tonu ki nga pakeha kia pera me nga tamariki pono a Te Kuini. |
| 10. | A Te Takiwa e paahitia ai tenei pire i muri mai hoki e kore e whai mana Te Kooti whenua Maori kite whakawa whenua haunga ia nga mahi kua whakaotia e te kooti whenua Maori. |