Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Ture Whakahaere Rahui Maori

WahiIV. — Whenua Ririki Haerenga Kararehe

page 31

WahiIV.
Whenua Ririki Haerenga Kararehe.

54.Ko nga whenua haerenga kararehe ka ahei e te Kaitiaki mo te Katoa i ia wa i runga i te panui i roto i te Kahiti i runga ranei i tetahi atu huarahi e pai ai ia te wehe me te wehewehe hei whenua haerenga kararehe.

Ko te rahi o te whenua haerenga kararehe me kaua e neke atu i te rima mano eka. Ko nga tau o te riihi me rua tekau ma tahi tau, me te whai mana hoki ki te whakahou i te riihi pera ano me nga ritenga a muri nei whakaaturia ai.

55.Ka ahei te panui e puare ana nga whenua haerenga kararehe mo te riihi i runga i te tono, mo nga moni reti kaua e hoki iho i te rua pauna me te tekau hereni i te tau i runga i nga moni whiriwhiri o te whenua i whakataua hoki e te Kaitiaki mo te Katoa i runga ano i taua i pai ai a kihai i hoki iho i te mo te eka.
56.Kaua tetahi tangata e tango riihi i raro i tenei Wahi o tenei Ture:—
(1.)Kia maha atu i te haerenga kararehe kotahi.
(2.)E te tangata e whiwhi ana ki tetahi whenua ona ake, whenua ranei e puritia ana e ia i runga i runga i te riihi i riihitia mai ranei i tetahi tangata ke atu, i tetahi kamupani ranei, kaporeihaua ranei, tetahi hunga mana ranei e whiwhi ai taua tangata mono ake, ki a ia ranei me etahi atu, a ka whiwhi ia, ratou renei ki etahi whenua i tenei i tena wahi o te koroni a ki te huia tahitia aua whenua tera e neke ake i te kotahi mano eka haunga nga whenua i uru ki roto ki te haerenga kararehe e tono ana ia renei.
(3.)He tangata kua whakataka kua kore e mana ki te tango whenua i raro i nga tikanga o tenei Ture.

E kore nga tikanga o tenei tekiona e pa ki nga tangata tera e whiwhi ki te riihi riihi tuarua ranei i runga i te marena i raro ranei i tetahi wira i runga ranei i tetahi whenua i waiho wira kore.

Ko nga riihi i riro mai e puritia ana hoki o tetahi tangata a i riro mai poka ke i nga tikanga o tenei tekiona ka kiia kua kore e mana a kahore i mana mai ano i te tukunga o te riihi o taua whenua.

57.Ka whai mana te tangata i runga i taua riihi ki te tuku kararehe ki runga i te whenua i uru ki roto i te riihi mona ake, ki nga kai katoa e tangohia ana e ia i runga i te whenua o nga wahi i ngakia e ia i runga i te huarahi kihai i poka ke i nga tikanga o tana riihi o tenei Ture ranei o tetahi ture whakahaere tikanga ranei i raro i taua Ture. Ekore tetahi riihi e tuku i tetahi mana ki nga rakau ki nga kohatu whaiutu i runga i raro ranei i te whenua i riihitia.
58.Ko nga riihi katoa me tau ki raro i enei tikanga ara:—
(a.)Ko nga huarahi me nga mana haere huarahi e haeretia ana e te tangata ka takoto puare tonu ki te katoa, a ka ahei te Kawana te Kaitiaki ranei mo te katoa i ia wa te tango whakaritenga kore ki te kaitango riihi etahi atu huarahi ra roto i tetahi wahi o te whenua i riihitia a e kiia ana he mea tika kia kawea ma reira a e hara nei i te wahi whenua e pa tata ana ki te kianga nohoanga i te whenua i whiriwhiria e te kaitango riihi i runga i te whakaae a te Kaitiaki mo te Katoa. Ko aua huarahi tera e tangohia ana e te Kawana e te Kaitiaki mo te Katoa ranei ka meinga hei huarahi mo tena wa anake ranei he huarahi tuturu ranei pera ano me nga whakaatu i roto i te panui mo aua huarahi i roto i te Gazette.
(b.)Ka ahei e te Kaitango riihi i runga i te whakaae a te Kaitiaki mo te Katoa te whiriwhiri kia kaua e neke atu i te kotahi rau rima tekau eka e piri ana ki te taha me te uru mai ano te wahi i turia e te whare ekore e taea te hanga he huarahi ki reira kia whakaae marire to kaitango riihi a ka ahei ano ia te kaitango riihi te tapahi i nga rakau hei taiepa hei hanga whare ranei ki runga anake i te whenua i riihitia.
(c.)ko nga whenua e uru ana ki roto i te riihi me tau ki raro i nga tikanga o tetahi ture e pa ana ki te mahi maina a e mana ana i te wa i tukuna ai taua riihi me nga ture whakahaere tikanga i hanga i raro i aua mahi maina a ko nga kaipupuri maina raiti katoa raihana mahi ranei ka ahei te whakahaere i ana maina raiti me aga raihana mahi i runga i nga whenua e riihitia ana i raro i tenei Wahi o tenei Ture.
59.Me noho nga kaitango riihi ki runga i tetahi wahi o te whenua i riihitia; i roto i nga tau e toru ara mehemea he repo he whenua ngaherehere ranei, mehemea he whenua parae ko etahi wahi anake ranei he parae me noho e te kaitango riihi i roto i te tau kotahi a ko taua noho me tuturu a taea noatia te page 32mutunga o te riihi erangi ko nga tikanga o taua noho ka ahei te whakangawari e te Kaitiaki mo te Katoa.
60.Me mahi e nga kaitango riihi i nga whakapaiuga pumau ki runga i te whenua kia rite nga utu ki nga moni reti o te whenua i te tau kotahi a mo mahi hoki aua whakapainga i roto i te tau kotahi timata mai i te timatanga o te riihi a i roto i nga tau e rua i muri iho me mahi nga whakapainga kia rite nga utu ki nga moni reti o te tau kotahi timata mai i te mutunga o te tau tuatahi, a i muri iho erangi i roto i nga tau e ono i muri mai i taua ra me mahi nga whakapainga kia rite te utu ki nga moni reti o nga tau e rua, a i runga i nga whenua ngaherehere apiti atu ki era me mahi i nga Whakapainga pumau ki runga i te whenua i uru ki roto i te riihi kia rite nga utu o aua whakapainga ki te tekau hereni whiriwhiri mo nga eka katoa ara mehemea he whenua hoki iho te pai kia rima hereni.

Ko nga moni e utua ana mo nga whakapainga e te kaihoko i te riihi ka meinga aua moni he whakapainga pumau i mahia e te kaihoko ki runga i te whenua pera te nui me nga whakaaturanga mai nga tikanga o tenei tekiona.

61.Me utu nga moni reti i rahuitia e taua riihi ki te Kai tiaki mo te Katoa i roto i ia hawhe tau i mua tonu o ia hawhe tau.
62.Kaua tetahi tangata kamupane ranei tangata kotahi ranei huihui tahi ranei ki etahi atu tangata e pupuri i tetahi riihi, haerenga kararehe ranei kia maha atu i te haerenga kararehe kotahi i raro i tenei Wahi o tenei Ture.
63.Ko nga riihi katoa i raro o tenei Wahi ka kiia kua uru enei tikanga e mau ake nei ara:—
(1.)He tikanga kia utua nga moni reti i nga wa kua whakahuatia ikonei;
(2.)He tikanga ki te tahuri te kaitango riihi tetahi atu tangata ranei e ki ana e whai take ana, paanga ranei ra roto i raro ranei i te kaitango riihi, a ki te mea aua tangata kia hanga tetahi kirimene kataraka ranei, ki te mea ranei ka whakahau kia hoatu kia tango ranei i tetahi punga mea whakarite, kia ahei ai te takahi te whakakotiti ke i nga tikanga o tenei Ture ki te tahuri ranei i runga i tetahi huarahi pehea ranei, ki te mohio huna ranei e mahi ana i tetahi mahi tahae i runga i tenei Ture ka ahei kia murua taua riihi kia whakakorea.
(3.)He tikanga me tupato te kaitango riihi ki te arai kei wera nga rakau te ngaherehere ranei i runga i te whenua i uru ki roto ki taua riihi, ka ahei ano ia te Kaitiaki mo te Katoa te tuku mana kia whakawateatia nga rakau te ngaherehere ranei i runga i te tahu ki te ahi i tetahi atu huarahi ranei i runga i nga tikanga i whakaaro ai te Kaitiaki mo te Katoa.
(4.)He tikanga me kaua e tukua e te kaitango riihi kia tupu kia toro haere i runga i te whenua nga tataramoa i runga i te whenua i uru ki roto ki taua riihi.

A ko nga riihi katoa me whakauru i ena atu tikanga i pai ai te Kaitiaki mo te Katoa a i tohutohu ai ia kia tuhia ki roto i te riihi.

64.Ko nga tuku paanga take ranei ki tetahi whenua haerenga kararehe e puritia ana i runga i te riihi me rehita ki te tino Tari i runga i te tuku i tetahi tauira o taua tuku, a ekore o mana taua tuku kia oti raru te rehita, a ekore tetahi paanga take ranei ahakoa e kawea ana ki te Kooti i runga ranei i tetahi huarahi e meatia kia tukua taua paanga take ranei.

Kahore tetahi tuku e rehitatia ki roto i te Rehita Tuku Whenua i raro ranei i tetahi ture e pa ana ki te rehitatanga tiiti puhapuka ranei erangi me matua tuhituhi ki roto i te tiiti me whakapiri ranei tetahi tiwhikete mea haina e te Kaitiaki mo te Katoa hei whakatu mai kua whakaritea nga tikanga o tenei tekiona.

65.Mehemea kahore e utua nga moni reti i roto i nga ra e toru tekau i te ra i tika ai kia utua ka apitia atu kia rua hereni i te pauna o nga moni i tika kia utua i taua ra a ko aua moni reti apiti ki aua moni apiti ka ahei te mea kia riro mai i runga i tetahi huarahi i whakaritea e tenei Ture kia riro mai ai aua moni reti kahore ano i ea. Otira mehemea kua mate te kaitango riihi i mua o te wa i tika kia utua aua moni reti, ka ahei te whakaroa atu i te wa e te Kaitiaki mo te Katoa ki a kaua e roa atu i te toru marama.
66.Ka ahei te Kaitiaki mo te katoa te whakaae kia whakarerea tetahi riihi i raro i tenei wahi o tenei Ture i runga i nga tikanga e pai ai ia.