.jpg)
page break
.jpg)
Nga
Tikanga Whakahaere
I Raro I
Wahi II., O Wahanga II.,
O
"Te Ture Kooti Whenua Maori,
1894."
Wellington.
By Authority: Samuel Costall, Government Printer.
1895
page break
page break
page break
Nga Tikanga Whakahaere i raro i Wahi II. o Wahanga II. o " Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894."
Notemea e tika ana kia hanga he tikanga whakahaere he mea kia tino ahei ai te whakahaere nga tikanga o wahi II. o Wahanga II. o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894 " mo runga i te mahi whakahaere whenua Maori:
Na tenei, te Kawana o te Koroni o Niu Tireni i runga i te kupu tohutohu, whakaae hoki o tona Kaunihera, i raro hoki i nga mana kua whakataua nei ki a ia i runga i nga tikanga o nga tekiona kotahi rau e rua-tekau-ma-ono, kotahi rau e rua-tekau-ma-iwa, kotahi rau e toru-tekau o taua Ture, i runga hoki i era atu mana katoa e ahei ai ia te pera i runga i nga tikanga o taua Ture, te hanga nei i nga tikanga whakahaere e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti ki tenei.
Kupu Apiti.
Whakamaramatanga.
1. I roto i enei tikanga whakahaere, me ka kore e rere-ke i nga kupu o roto:—
"Tuku" tona tikanga, he tukunga i runga i te hoko, i te riihi, i te whakaaetanga, i tetahi atu ritenga tuku ranei, tuku tuturu, tuku kau atu ranei mo tetahi wa, tuku ranei i runga i te mokete, riana, nama ke atu ranei e whakataua ana ki runga ki te whenua:
"Kooti" tona tikanga ko te Kooti Whenua Maori:
"Komiti" tona tikanga ko te Komiti e whakaingoatia ana, e whakaturia ana i raro i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894":
"Minita" tona tikanga ko te Minita mo te Taha Maori:
"Mokete " e uru ana ki tenei kupu te moni, te tiana, te nama ranei kua eke ki runga ki te whenua:
"Tangata nona te whenua " e uru ana ki tenei kupu te tangata kua uru nei ia ki roto ki tetahi Karauna karaati, te tangata kua oti te rehita ko ia te ta-ngata nona tetahi whenua i raro i "Te Ture Wha-kawhiti Whenua, 1885," te tangata e kiia ana ko ia te tangata nona te whenua i roto i tetahi memori-ara, i roto ranei i tetahi tiwhikete ota ranei i wha page 2
kaputaina e te Kooti Whenua Maori, te tangata i rehitatia i roto i te Kooti i raro i nga tikanga o te tekau-ma-whitu o nga tekiona o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1867," te tangata kua kitea nei e tetahi Kooti whai mana e whai take ana ia ki nga painga e tiakina ana, te tangata ranei e tango ana i raro i tetahi wira, kua whakataua ranei hei riwhi mo te tupapaku nona te whenua:
"Tangata whai paanga ki te whenua" tona tikanga he tangata kua uru ki roto ki tetahi kaporeihana:
"Kupu whakatau" tona tikanga he kupu whakatau kua whakaaetia e te nuinga o nga tangata whai paanga ki te whenua i tetahi tino hui i pootitia ai taua kupu whakatau, i tae tinana atu ratou ake ki reira, i runga ranei i nga pukapuka whakamana kai-pooti mo tetahi.
Whakakaporeihana I Nga Tangata No Ratou Te Whenua.
| 2. |
Ko te tono whakakaporeihana me whakahaere i runga i te tikanga tuku pitihana atu ki te Kooti, me haina e nga tangata katoa no ratou te whenua, e etahi ranei o ratou me kaua e iti iho te tokomaha i te toko-whitu tangata o ratou. Me whakaatu i roto i te pitihana pera nga eka me nga rohe o te whenua me nga ingoa o nga tangata katoa no ratou te whenua. |
| 3. | Ko te whakaaetanga o te nuinga o nga tangata no ratou te whenua me tuhi ki te pukapuka, me haina i te aroaro o tetahi kai-titiro i runga i te tikanga ka kiia a muri ake nei. |
| 4. | Ki te mea kua riro i te Karauna he take he paanga ranei i roto i tetahi poraka whenua e hiahiatia nei e nga tangata no ratou te whenua kit e tuku pitihana mo te whaka-kaporeihana i taua whenua hei reira ka ahei nga tangata no ratou te whenua ki te tuku pitihana ki te Minita kia kimihia kia wehea mai te take, paanga ranei o te karauna, he mea ki a ahei ai te tuku pitihana mo te whaka-kaporeihana i te toenga o te whenua. |
| 5. | Me whakaatu i roto i roto i te ota o te Kooti whakatau i nga tangata nona te whenua hei kaporeihana nga eka me nga rohe o te whenua, me nga ingoa o nga tangata whai-paanga ki te whenua. |
| 6. | Me panui te ota pera ki roto ki te Gazette me te Kahiti, ma te Kai-Rehita o te Kooti nana nei taua ota i whakaputa e panui, a ko taua panuitanga hei whakaaturanga tuturu-tanga i whakahaerea tikatia taua whakaaetanga, a i mana taua whaka-kaporeihanatanga. |
A te utunga o nga moni katoa a te Kooti e tau nei kia utua mo runga i te whenua mo runga i tetahi wahi ranei o te whenua, hei reira me tuku atu e te Kai-Rehita taua ota te kape ranei o taua ota he me ata hiiri ano, ki te Kai-Rehita Whenua Takiwa o te Takiwa e takoto ai taua whenua ra; a me rehita e taua Kai-Rehita Whenua Takiwa taua ota, a me whakaputa atu e ia he tiwhikete ki te kaporeihana a (ki te tau kia pera) me tono e ia kia whakahokia mai nga Karauna karaati, nga tiwhikete me era atu pukapuka wha-katau take e whai mana ana; a me whakakore katoa e ia.
Whakaingoatanga o te Komiti.
| 7. | I roto i taua ota whakakaporeihana ra me whakarite e te Kooti kia tu tetahi tino hui o nga tangata whai-paanga ki te whenua a te wa ki te wahi hoki kua whakahuatia i roto i taua ota ko te mahi mo taua hui he whakaingoa i te Komiti me te whakatau hoki i te tokomahatanga o nga mema mo taua Komiti. |
| 8. | Ko te wa hei tuunga mo taua tino hui ra me kaua e iti iho i te rua-tekau-ma-waru nga ra me kaua e neke ake i te wha tekau nga ra i muri mai i te ra i whakaputaina ai taua ota. |
| 9. | Kaua e iti iho i te toko-toru, kaua ranei e maha ake i te toko-whitu nga tangata mo e Komiti. Engari ko te nuinga o ratou hei nga tangata whai-paanga ki te whenua. |
| 10. | Me whakaingoa nga tangata e pootitia ana e te tangata kotahi maha atu ranei_ o nga tangata whai-paanga, ki te whenua, me ata tuhituhi ki te pukapuka whakaingoa penei me tenei e whai ake nei, ara:—
page 4  |
| 11. | Me kaua e tuhi i nga ingoa o nga tangata maha atu i te toko-whitu ki roto kit e pukapuka whakaingoa kotahi, a ko nga ingoa e hainatia ana ki runga kit e pukapuka pera me haina i te aroaro o tetahi kai-titiro i runga i te tikanga ka kiia a muri ake nei. |
| 12. | Me takoto ia pukapuka whakaingoa tangata ki te Kooti kia kaua e iti iho i te tekau-ma-wha nga ra ki mua mai o t era kua whakaritea heir a e tu ai te tino hui; a ko ia pukapuka whakaingoa tangata kaore nei e rite ana tona ahua ki enei tikanga whakahaere ka mana-kore. |
| 13. | A te pahuretanga o t era whakamutunga mo te taenga atu o nga pukapuka whakaingoa tangata, me tuhi e te Kooti e te Kai-Rehita o taua Kooti ranei he rarangi ingoa o nga ingoa katoa o nga tangata kua whakaingoatia kia pootitia ka panui ai i roto i te Gazette me te Kahiti. |
| 14. | Kia tae ki te ra e tu ai taua tino hui ra me whakatu e nga tangata e whai-paanga ana ki te whenua i tae tinana atu ki reira, me nga tangata kua whai pukapuka whakamana kai-pooti mo tetahi, i tetahi o ratou hei Tiamana, mana e whakahaere i te mahi o te hui, a me takirua nga pooti mana, ko te rua o aua pooti hei pooti whakatau. |
| 15. | He kotahi te pooti mo ia tangata whai-paanga kit e whenua mo ia tangata whai-paanga ki te whenua, a ko nga kupu katoa me whakatau i runga i te nuinga o nga pooti a nga tangata whai-paanga kit e whenua i tae tinana atu ki taua hui, i whai pukapuka whakamana kai-pooti mo tetahi ranei. |
| 16. | Me whakatau e taua hui te tokomahatanga o nga mema mo te Komiti i runga i te tikanga kua kiia i mua ake nei, a hei reira me whakaingoa i nga tangata e rite nei te tokomaha me tango mai nga ingoa i roto i te pukapuka rarangi ingoa ra. |
| 17. | A i runga i te whakahaerenga o taua whakaingoatanga, me tuku atu he pukapuka pooti me te mau ano o nga tino ingoa o nga tangata e pootitia ana ki roto ki taua pukapuka ki ia tangata whai paanga kit e whenua, ki ia tangata whai-paanga kit e whenua, a me penei tana pooti, me patu e ia nga ingoa o nga tangata katoa kaore nei e pai ana ia kia pootitia e ia. |
| 18. | Ka ahei ia te patu atu i nga ingoa tokomaha, a me patu atu e ia nga ingoa i maha atu i te tokomahatanga o nga tangata i whakataua nei kia pootitia, ki te kore ia e pera ka mana-kore tona pukapuaka pooti. |
| 19. | Hei reira me tatau e te Tiamana me nga kai-titiro pooti kua whakaturia i reira hei kai-titiro pera e taua hui nga pooti whai-mana, a ko nga tangata i poka ake te maha o nga pooti mo ratou ka kiia kua whakaingoatia ratou.page 5 |
| 20. | Hei reira tonu me tuhi te rarangi ingoa o nga tangata kua whakaingoatia peratia ma te Tiamana e tuku atu ki te Kooti takoto ai, a ma te Kooti e whakaputa he ota whakatu i a ratou hei Komiti. |
| 21. | Ko ia ota whakatu Komiti whakatu mema ranei mo te Komiti, me panui ki roto ki te Gazette me te Kahiti, a ma taua panuitanga ka mohiotia tuturutia ai kua mana taua whakatuunga Komiti, mema ranei. |
| 22. | Me pa atu nga ritenga o nga tikanga whakahaere timata i te nama 10 tae atu hui atu hoki ki te 21 ki ia whakaingoatanga o te Komiti, mema ranei mo te Komiti e nga tangata whai-paanga ki te whenua i tetahi tino hui. |
Te Utu Mo Nga Mema O Te Komiti.
23. Ko te utu mo nga mema o te Komiti me whakatau e nga tangata no ratou te whenua i roto i tetahi tino hui, otiia me kaua e neke ake i te kotahi pauna kotahi hereni i te ra, hui atu ki nga tino moni i pau mo te haerenga i runga i te whakahaerenga i to te Komiti mahi anake: Engari ia, mehemea ka whakaaro te Kai-tiaki mo te Katoa kei te nui rawa te utu i whakataua ra, ka ahei ia te whakahoki iho ki tana e mahara ai e tika ana.
Nga Mana O Te Komiti.
| 24. | Ka ahei te Komiti kit e whakahaere i nga mahi, me nga mea a te kaporeihana, me te tau ano o enei tikanga whakahaere, me te Ture koia nei te putake o enei tikanga whakahaere ki runga ki a ratou mahi. |
| 24.A | Ka ahei nga tangata o te Komiti e mau tonu nei ta ratou mematanga ki te whakahaere i nga mahi o te Komiti ahakoa kua mutu etahi, mehemea ia kahore i hoki iho ta ratou tokomahatanga i te toko-toru. |
Hapanga O Nga Mema O Te Komiti.
25. Ka hap ate tuunga o te mema o te Komiti,—
(1.) Mehemea e whiwhi ana ia ki tetahi tuunga ke atu o te kaporeihana e puta atu ai he utu ki a ia;
(2.) Mehemea ka pekerapu ia, ka kore ranei ia e ahei te utu i ana nama.
(3.) Mehemea e e whai-tikanga ana ia e pa ana ranei ia ki nga moni hua e puta mai ana i runga i tetahi kanataraka whakahaere mahi mo te kaporeihana.
(4.) Mehemea ranei ka kore e hono tonu tana tae atu ki te Komiti mo nga huihunga tokowha o te Komiti, ki te kore e matua whakaaetia.
E kore e kiia hua whai-tikanga kua pa ranei te mema o te Komiti ki nga moni e puta mai ana kit e kaporeihana, i te mea kua tuku tono-a-pukapuka atu ia mo te riihi i tetahi whenua, kua riihi ranei ia i tetahi whenua; engari ia kaua page 6
ia e pooti ina whakaarohia te tikanga mo tetahi riihi pera, mo nga tono-a-pukapuka ranei e tukua mai ano mo te whenua pera.
Whakawateatanga O Nga Mema O Te Komiti.
| 26. | A te wa e tu ai te tino hui tuatahi e tika nei kia tu i ia tau i ia tau i muri mai i te whakatuunga o te Komiti, me mutu ten oho o te wahi tuatoru o nga mema o te Komiti e tu ana hei mema, a mehemea e kore e tae ta ratou tokomaha ki te wahi tuatoru, hei reira me whakarite te tokomahatanga o te hunga e mutu kit e wahanga i tutata ki taua wahi tuatoru ra. |
| 27. | Ko taua wahi tuatoru wahanga ranei i tutata ki taua wahi tuatoru e tika nei kia mutu ta ratou nohoanga i roto i te tau tuatahi me te tau tuarua ki muri mai o te tino hui tuatahi a nga tangata whai-paanga kit e whenua, me whakarite i runga i te tikanga parota, ki te kore ia e oti te whakarite e nga mema o te Komiti ki a ratou ano kowai ma o ratou e mutu. |
| 28. | A nga tau ki muri mai me mutu te noho o te wahi tuatoru o te wahanga i tutata ki taua wahi tuatoru i roa atu nei o ratou tuunga hei mema i etahi. |
| 29. | Ka ahei kia pootitia ano te tangata kua mutu nei ia kia tu ano ia hei mema. |
| 30. | A te tuunga o tetahi tino hui e mutu ai ten oho o etahi mema o te Komiti i runga i te tikanga kua kiia i mua ake nei me whakatu e nga tangata whai paanga ki te whenua he kai-whakakapi mo aua tuunga i watea ra i runga i te tikanga whakaingoa i etahi tangata kia rite te tokomaha ki era i mutu ra. |
| 31. | Ki te mea kahore i whakaturia he kai-whakakapi mo nga tuunga i watea ra i tetahi hui i tika nei kia whakaingoatia ratou, hei reira me whakanuku atu taua hui mo taua ra ano a te wiki e haere ake ana mo taua wa ki taua wahi ano; a ki te kore e whakaturia he kai-whakakapi mo aua tuunga i watea ra a taua hui i whakanukuhia ra, ka tu tonu aua mema o te Komiti i tika nei kia mutu ratou tae noa ki te wa e tu ai te tino hui a te tau e haere ake ana, a pera tonu tae noa ki te wa e whakaturia ai he kai-whakakapi mo a ratou tuunga. |
| 32. | Ka ahei ma te Komiti e whakaingoa he tangata hei whakakapi i te tuunga o tetahi mema kua watea nei tona tuunga i runga i tetahi tikanga ke atu ina ka karangatia kia huihui te Komiti ki te whakahaere tikanga mo taua mea, a ma te Kooti e whakatu i te tangata pera, engari ia ko te tangata kua whakaturia peratia ka tu mo te wa anake e too mai ana hei tuunga mo te tangata i watea ra tona tuunga.page 7 |
| 33. | Ka ahei nga tangata whai-paanga kit e whenua a tetahi tino hui i runga i te kupu whakatau ki te whakakore atu i tetahi mema o te Komiti i runga i tona tuunga pera i mua mai i te wa e mutu tika ai ia, a ki te whakaingoa i tetahi atu hei whakakapi i tona tuunga a ko te tangata kua whakaturia peratia ka tu mo te wa anake e toe mai ana mo te tangata i watea na tona tuunga me kaua i whakakorea atu ia i runga i tona tuunga. |
Whakahaerenga I Nga Mahi O Te Komiti.
| 34. | Ka ahei kia noho huihui nga mema o te Komiti ki te whakahaere mahi, ki te whakanuku i te Komiti, ki te whakatakoto ritenga mo a ratou huihuinga Komiti i runga i to ratou e whakaaro ai e tika ana. Ka rite te koarama i runga i te taenga atu o nga mema e toru. |
| 35. | Ko nga putake korero e tae atu ana kit e aroaro o te Komiti me whakatau i runga i te tikanga pooti, kei te nuinga ano o nga pooti te kaha, ki te rite nga pooti o tetahi taha o tetahi taha, me takirua nga pooti mo te Tiamana, ko te rua o aua pooti hei pooti whakatau. |
| 36. | Ko nga huihuinga katoa o te Komiti ma te Hekeretari e karanga, engari ka ahei te mema o te Komiti i ia wa i ia wa te tono i te Hekeretari kia karangatia e ia kia huihui te Komiti. |
| 37. | Ka ahei nga mema o te Komiti ki te whakatu i tetahi o ratou hei Tiamana mo a ratou huihuinga me te whakatau hoki i te wa e tu pera ai ia; engari ki te kore e whakaturia he Tiamana, ki te ngaro ranei ia i tetahi huinga i te wa i tika ai kia tu taua huinga, ma nga mema i reira e whakatu i tetahi o ratou hei Tiamana mo taua huinga o te Komiti. |
| 38. | Ko nga mahi katoa i mahia e te Komiti, ahakoa ka kitea i muri iho i ahua he te whakatuunga i tetahi o aua mema, ahakoa ranei i hapa tetahi o ratou, ka mana tonu ano i whakaturia tikatia ia tangata pera ia tangata pera, ano hoki i mana tona tuunga hei mema mo te Komiti. |
| 39. | Me kaua e kore te kotahi huihuinga o te Komiti i roto i nga marama e rua, me maha atu hoki i roto i taua wa ki te tika kia pera, kei te Komiti te tikanga. |
Nga Tino Hui O Nga Tangata Whai-Paanga Ki Te Whenua.
| 40. | Ko te tino hui tuatahi a nga tangata whai-paanga kit e whenua i karangatia nei i runga i te tikanga o taua ota whakakaporeihana kua kiia i mua ake nei ka kiia ko te tino hui tuatahi mo te tau, a me tu he tino hui i ia tau i ia tau ki muri mai a te haora ki te kainga hoki i whakataua e te Komiti.page 8 |
| 41. | Ko au tino hui mo te tau ka kiia he tino hui, ko era atu tino hui katoa ka kiia he hui motuhake. |
| 42. | Ka ahei kia huihui te Komiti a te wa e whakaaro ai ratou e pai ana, a ka ahei ratou ki te karanga kia tu tetahi tino hui motuhake i runga i te tono he mea tuhi e nga tangata kaua nei e iti iho to ratou tokomahatanga i te wahi tua-rima o te katoa o nga tangata whai-paanga ki te whenua. |
| 43. | Me ata whakaatu i roto i te tono a nga tangata whai-paanga ki te whenua te take i meatia ai kia tu taua hui, a me waiho atu taua tono ki te tari o te kaporeihana. |
| 44. | A te taenga atu o taua tono hei reira tonu me whaka-haere tikanga te Komiti mo te karanga kia tu tetahi hui motuhake. Ki te kore te Komiti e whakahaere tikanga mo te karanga kia tu taua hui i roto i nga ra e rua-tekau-ma-tahi i muri mai i te ra i tuhia ai taua tono, hei reira ma te Minita, ma te Komihana o nga Whenua o te Karauna, ma te Kai-tiaki mo te Katoa ranei e karanga kia tu taua hui i runga i te tono a nga kai-tono. |
| 45. | Me kaua e iti iho i te whitu ra nga ra hei putanga atu mo te panui ki nga tangata whai-paanga ki te whenua wha-kaatu i te kainga, i te ra me te haora e tu ai te hui, a mehemea he mahi motuhake te mahi kia whakahaerea me whakaatu te tikanga o taua mahi i runga i te tikanga ka whakatakotoria a muri ake nei, engari e kore e mana-kore nga mahi o tetahi tino hui i runga i te korenga tae atu o te whakaatu pera ki tetahi o nga tangata whai-paanga ki te whenua. |
| 46. | Ko nga mahi katoa e whakahaerea ana i tetahi hui motuhake ka kiia he mahi motuhake tera, haunga ia te mahi whakaaro i nga kaute, i te pukapuka whakaatu tika i te peheatanga o nga moni, i te ripoata a te Komiti, me te mahi whakaingoa mema hou mo te Komiti. |
Whakahaerenga Mahi I Nga Tuunga O Nga Tino Hui.
| 47. | E kore e ahei kia whakahaerea he mahi a tetahi tino hui ki te kore e rite te koarama o nga tangata whai-paanga ki te whenua i reira i te wa e timata ai te mahi o taua hui, a ko taua koaraiua me kaua e iti iho te maha i te wahi kotahi tekau o nga tangata katoa e whai-paanga ana ki te whenua. |
| 48. |
Ki te pahure te haora kotahi ki muri mai o te wa i whakaritea ai kia tu taua hui a kahore i rite te koarama, hei reira ka whakakorea taua hui mehemea i karangatia taua hui runga i te tono o etahi o nga tangata whai-paangaki te whenua. I era atu hui rne whakanuku atu taua hui mo taua ra ano a te wiki e haere ake ana mo taua wa ki taua wahi ano, a ki page 9 |
| 49. | Me tu ko te Tiamana (mehemea tena ano he Tiamana) o te Komiti hei Tiamana mo ia tino hui mo ia tino hui a nga tangata whai-paanga ki te whenua. |
| 50. | Mehemea kahore he Tiamana pera, ki te kore ranei ia e tae atu i roto i nga miniti tekau-ma-rima i rnuri mai i te haora i whakaritea ai kia tu taua hui, me whiriwhiri nga taugata whai-paanga ki te whenua i reira nei ratou i tetahi o ratou hei Tiamana. |
| 51. | Ka ahei te Tiaraana i runga i te kupu whakaae a te hui ki te whakanuku i tetahi hui mo ia wa mo ia wa ki tetahi wahi ki tetahi wahi, engari ia heoi kau te mahi hei whakahaerenga a tetahi hui kua whakanukuhia ko te mahi, anake kihai nei i whakaotia i te hui i whakanukuhia ra. |
| 52. | A tetahi tino hui, ki te kore e puta he tono ma nga tangata me kaua e iti iho ta ratou tokomaha i te tokorima o nga tangata whai-paanga kia tu he pooti, ma te kupu a te Tiamana kii kua whakaaetia te kupu whakatau me te tuhi hoki ki te pukapuka e tuhituhia nei nga mahi o te kapo-reihana i roto, ka mohiotia ai te mananga o taua kupu whakatau, ahakoa kahore i whakaaturia te maha o nga pooti mo te whakaae mo te whakakahore ranei i taua kupu whakatau. |
| 53. | Ki te tonoa kia tu he pooti e nga tangata toko-rima maha atu ranei o nga tangata whai-paanga ki te whenua, hei reira me whakahaere te pooti i ranga i te tikanga e kiia e te Tiamana kia mahia, a ko te tannga iho o taua pooti ka kiia ko te kupu whakatau tena o nga tangata whai-paanga ki te whenua i roto i te tino hui. Ki te rite nga pooti o tetahi taha o tetahi taha, me takirua nga pooti mo te Tia-naana, ko te rua o aua pooti hei pooti whakatau. |
| 54. | Me tuku tonu atu e te Komiti te kape o to kupu wha-katau i whakaaotia e nga tangata whai-paanga ki te whenua ki te Kai-tiaki mo te Katoa. |
Nga Pooti O Nga Tangata Whai-Paanga Ki Te Whenua.
| 55. | Me kotahi tonu te pooti mo ia tangata mo ia tangata whai-paanga ki te whenua, me mutu mai i tena |
| 56. | Ka ahei te pooti i runga i te tikanga pooti tinana, i runga i te tikanga whakamana kai-pooti mo tetahi ranei. |
| 57. | Ko te pukapuka whakamana kai-pooti mo tetahi me tuhi i raro i te ringa o te kai-whakatu, me haina i te aroaro o tetahi kai titiro i runga i te tikanga ka kiia a muri ake nei. |
| 58. | E kore e taea te whakatu i te tangata ehara nei ia i te tangata whai paanga ki te whenua hei kai-pooti; a ko te pukapuka whakatu i a ia hei kai-pooti me waiho atu ki taua tari mo te wa kia kaua e iti iho i te wha-tekau-ma-waru nga page 10 haora ki mua mai o te wa e tu ai te hui e meatia nei kia pooti ia. |
| 59. |
Ko te pukapuka whakamana kai-pooti mo tetahi me penei te ahua me tenei i raro nei, me rite ranei ki tenei:— "Tenei au a he tangata whai-paanga nei ahau ki te kaporeihana e kiia nei te ingoa ko 'Nga Tangata Whai-paanga ki te whenua i,' te whakatu nei i a o, hei mangai hei kai-pooti mo te taha ki au a te tino huinga (huinga motuhake ranei kei te tikanga o te hui te ritenga) a nga tangata whai-paanga ki te whenua, i whaka-ritea nei kia tu a te o nga ra o, a tetahi whakanukuhanga ranei o tauara [a tetahi hui ranei a nga tangata whai-paanga e turia i roto i te tau 18.] "Inahoki toku ringa he mea tuhi i tenei te o nga ra o, 18. (He mea haina) "I hainatia e taua, i te aroaro o." |
Te Tari.
| 60. | I runga i te whakahaerenga o nga mahi o te kaporei-hana me whai tari te Komiti, hei wahi tukunga atu mo nga pukapuka me nga panui mo te Komiti. |
| 61. | Me whakaatu atu e te Komiti ki te Minita me te Kai-tiaki mo te Katoa te wahi e tu ai taua tari, me nga nuku-hanga ketanga ki te nukuhia ki te wahi ke. |
| 62. | Me peita me whakapiri, me mau tonu hoki te peita-tanga me te whakapiringa, i te ingoa o te kaporeihana me penei, ara "Nga Tangata Whaipaanga ki te Whenua i," ki waho o taua tari, me peita me whakapiri ki tetahi wahi e marama ai te titiro atu, me nui hoki nga reta kia marama ai te korero. |
| 63. | Me whakairo te ingoa o te kaporeihana ki runga ki tona hiiri kia marama te mahi, a me marama hoki te whaka-atu i taua hiiri ki runga ki nga kupu whakaatu, panui me era atu pukapuka e whakaputaina ana e taua kaporeihana i runga i tona mana. Ma te Komiti e tiaki taua hiiri. |
Te Pukapuka Rehita.
64. Me whai pukapuka rehita te Komiti i taua tari ona, me to tuhi ki roto ki taua pukapuka rehita i nga ingoa, nga kainga nnhoanga, me nga mahi o nga tangata whai-paanga ki te whenua, me te whakaatu hoki i te nui o te whai-take-tanga o ia tangata o ia tangata, me te wahi i kimihia ai i whakataua a aua paanga; a b ahei ia tangata whai-pa-anga ki te whenua me te Kai-tiaki mo te Katoa te haere atu i nga wa katoa kia kite i taua pukapuka rehita. Me whaka page 11
atu tonu atu e te Komiti ki te Kai-tiaki mo te Katoa ia tuhinga houtanga o te whai-paanga o te tangata o te nui o te paanga o te tangata ranei ki roto ki taua pnkapuka rehita, a me tuku atu hoki ki a ia, ma te Tiamana e tuku kia kaua e taka ki tua o te tuarua o nga Mane i to marama o Oketopa i ia tau i ia tau te rarangi ingoa, he mea whakamana, o nga tangata whai-paanga ki te whenua, me te whakaatu hoki i te nui o te paanga o ia tangata o ia tangata e mau na o ratou ingoa i roto i te pukapuka rehita i taua ra.
Nga Kaute.
| 65. | Me whahahaere tikanga te Komiti me te Kai-tiaki mo te Katoa kia tuhituhia tikatia nga kaute hei whakaatu,—
|
||||
| 66. | Ko te pukapnka o nga kaute hui atu ki nga kape o nga kaute o te Kai-tiaki mo te Katoa me waiho ki te tari o te kaporeihana takoto ai, i raro i nga tikanga o tetahi kupu whakataui whakaritea ai te wa me te tika-nga mo te tirohanga i aua kaute kua whakaaetia e nga tangata whai-paanga i roto i tetahi tino hui, ka ahei nga ta-ngata whai-paanga ki te whenua ki te haere atu i roto i nga haora e puare ai taua tari mo te whakahaere mahi, ki te titiro i aua kaute. | ||||
| 67. | Me kaua e kore te kotahi tukunga atu i roto i te tau a te Korniti me te Kai-tiaki mo te Katoa i te pukapuka whaka-atu i te tikanga o nga moni i riro mai me nga moni i whaka-paua i roto i te tau kua pahure atu ki te aroaro o nga tangata whai-paanga a tetahi tino hui, ko te ra mutunga mo taua pukapuka me kaua e neke ake i te toru mararma ki mua mai o te ra e tu ai taua hui. | ||||
| 68. | I roto i taua pukapuka whahaaturanga ra me ata whakaatu i roto i ngararangi motuhake e marama ana, te huinga o nga moni topu i puta o mai, mee te wehe ano i nga tikanga o nga take mai o aua moni, me te whakaatu hoki i te huinga o nga moni topu i whakapaua, me te ata whakaatu i roto i nga rarangi motuhake nga moni i whakapaua mo nga whakahaerenga, nga moni utu tari me etahi atu mea pera. | ||||
| 69. | Ko ia kaute e tika ana kia utua i roto i nga moni i puta mai i te tau me ata tuhi ki roto ki te pukapuka whakaatu kaute, he mea kia ahei ai te whakatakoto atu i te pukapuka whakaatu i te peheatanga o nga kaute ki te hui; a ki to mea ka tupono ki tetahi kaute mo tetahi mea page 12 e tau nei kia whakahaua kia mahia i tetahi tau, otiia he mea tika kia tuwha haeretia te utunga mo etahi tau, me whakaatu te moni topu o taua kaute me nga tikanga hoki e whakaurua ai te wahi kau ki roto ki te kaute whakapaunga moni e tangohia mai ana i roto i nga moni e puta mai ana i taua tau. |
||||
| 70. | Me tuhi he pukapuka whakaatu tika i te peheatangao nga kaute i ia tau i ia tau ka whakatakoto ai ki te aroaro o nga tangata whai-paanga ki te whenua i te tino hui, a me whakaatu i roto i taua pukapuka ra te huihuinga o nga mea me nga nama o te kaporeihana, me ata tuhi ki nga rarangi motuhake i whakaritea hei tuhinga pera. |
Tirotirohanga Kaute.
71. Me kaua e kore te kotahi tirotirohanga o nga kaute o te kaporeihana i roto i ia tau i ia tau, me te pukapuka whaka-atu tika i te peheatanga o nga kaute e te Tumuaki Kai-titiro Kaute, a me tuku atu e ia he ripoata i ia tau i ia tau ki te Paremete whakaatu i te peheatanga o taua tirotirohanga.
Kupu Whakaatu.
| 72. | Ka ahei te kaporeihana ki te tuku kupu whakaatu atu ki tetahi tangata whai-paanga ki te whenua i runga i te tikanga tuku tinana atu, tuku ra roto i te meera ranei i roto i te reta he mea utu ki mua mai te tukunga i roto i te meera, me te tuhi i te ingoa o te tangata nona te whenua ki waho o te reta me tona kainga nohoanga te kainga ranei i mohiotia i noho whakamutunga ia ki reira. Ko ia kupu whakaatu pera me tuhi ki te reo Maori me te reo Ingirihi, a ki te tukua ra roto i te meera, ka kiia kua tae atu ki te tangata mona a te ra i taka ki tua o te ra taenga atu mo nga pukapuka i roto i te meera. |
| 73. | Ko nga hamene, kupu whakaatu, me era atu pukapuka e tau nei kia tukua atu ki te kaporeihana ka ahei te tuku atu ki tona tari i runga i te tikanga waiho, tuku ra roto i te meera ranei i roto i te reta he mea utu ki mua mai te tukunga i roto i te meera me te rehita hoki, me te tuhi i te ingoa o te kaporeihana ki waho, a ko ia pukapuka e tukua peratia ana ra roto i te meera, ka kiia kua tae atu ki te kaporeihana a te ra i taka ki tua o te ra taenga atu mo nga pukapu) i roto i te meera. |
Kanataraka.
| 74. | Ko nga kanataraka mo te taha ki te kaporeihana ka ahei te hanga i runga i enei ritenga e whai ake nei, me te tau hoki o enei tikanga, ara:—
|
||||||||||
| 75. | Ko nga kanataraka katoa e hanga ana i raro i nga tikanga o te tikanga whakahaere i mua tata ake o tenei ka taea penatia ano te whakarere-ke te whakaoti ranei. |
Tuku.
(1.) Mokete.
| 76. | Kia taea ai he tikanga e riro mai ai he moni hei hanga rori, hei ruuri, hei whakahaere tikanga ranei mo te whakapu-are i te whenua o te kaporeihana mo te riihi mo te hoko, mo te whakanohonoho ranei, me te mahi me te whakapai me te mahi whakatupu kararehe ki runga ki taua whenua ra, ka ahei te Kai-tiaki mo te Katoa i runga i to te Ture tikanga ki te tango mai i etahi moni kei te kaute o te Kai-tiaki rno te Katoa e takoto ana i otahi atu moni ranei, ki te tono i ia page 14 wa i ia wa i nga moni e whakaaetia e te Komiti ratou tahi ko nga tanga whai-paanga ki te whenua i roto i tetahi tino hui, i etahi moni ranei i iti iho nei te nui i ena e whakaaro ai ia e tii ana i runga i te tikanga mokete ki runga ki nga whenua o te kaporeihana, ki runga ranei ki nga utu reti e puta mai ana inaianei a muri ake nei ranei, me nga hua mai hoki o aua whenua, me nga moni i puta mai i nga hokonga whenua. |
| 77. | Ko nga moni nama pera me tono i runga i aua take mai, i runga i nga huarahi me nga whakahaerenga whaka-takoto tikanga e rite ai nga moni hua, moni whakaea me era atu tikanga e whakaaro ai te Kai-tiaki mo te Katoa e tika ana. |
| 78. | I runga i te whakaaetanga o te Kai-tiaki mo te Katoa, heoi kau anake te tikanga, ka ahei te whakarite kia tuwha haeretia te utunga o aua moni i nama ra mo etahi tau ka ea ai, pera me nga tikanga o te 69 o enei tikanga whakahaere. I te meatanga pera ko te wahi kia whakaeangia i ia tau ma te Komiti tena e whakatau i runga i te whakaaetanga o te Kai-tiaki mo te Katoa, a kia oti te whakatau me tuhi ki roto ki nga kaute whakapaunga moni mo taua tau; a ko te toenga o nga utu reti, o nga hua mai o aua whenua, me nga utu katoa e puta mai ana i taua tau me ki kua watea i taua mokete, engari ia ka mau ano te mana o taua mokete ki runga ki era atu utu reti, hua mai o te whenua, me nga utu katoa e puta mai a muri ake, i runga i te tikanga o taua mokete, tae noa ki te wa e ea ai taua moni i nama ra me nga utu itireti. Ko nga moni whakaea katoa ma te Kai-tiaki mo te Katoa ena e pupuri e whakahaere. |
(2.) Nga Riihi.
| 79. | Ka ahei nga whenua te riihi i runga i te tikanga tono-a-pukapnka, mokete ranei, mo tetahi wa kia kaua e neke ake i te toru tekau nga tau, kei ta te Komiti, i runga i te whakaaetanga kua takoto i roto i te 87 o enei tikanga whakahaere e whakaaro ai e pai ana te tikanga. | ||||||
| 80. | Ko nga riihi katoa e hanga ana e te Komiti mo te taha ki te kaporeihana me mahi i runga i te ritenga o nga tikanga whakahaere e whai mana ana i ia wa i ia wa ki runga ki nga whenua o te Karauna, engari ia me kaua e ki me noho tuturu te tangata ki runga ki te whenua. E kore e tonoa kia utua nga utu rurui ki mua mai, a ka ahei te apiti atu i tetahi hawhe hei whakanui ake i te wahi i te tangata kotahi i roto nga whakanohonohonga motuhake. | ||||||
| 81. | Na mo ia riihi,—
|
||||||
| 82. | Me hanga he mapi o nga whenua katoa e meatia ana kia riihitia i runga i nga ritenga whakahaere o te tari Buuri, me te whakaatu i nga ritenga me nga tikanga o te riihi. Ko aua mapi, whakaaturanga i nga ritenga me nga tikanga me waiho ki te tari o te kaporeihana hei tirohanga ma te tangata kia kaua e iti iho i te kotahi marama ki mua mai o te ra e tu ai te makete, o te ra ranei hei taenga mai mo nga tono-a-pukapuka. | ||||||
| 83. | Ko nga pukapuka whakaatu i te puaretanga o nga mapi o nga whakaaturanga ritenga me nga tikanga o te riihi hei tirohanga ma te tangata, me te ra e tu ai te makete, me te ra taenga mai mo nga tono-a-pukapuka, kei te pe-heatanga te tikanga, me perehi ki roto ki te Gazette me te Kahiti i roto i ia wiki i ia wiki o nga wiki e rua, a me perehi hoki i roto i tetahi niupepa e tae tonu atu ana ki te takiwa e takoto ai te whenua, kia kotahi perehitanga ki roto ki taua niupepa i roto i ia wiki i ia wiki o nga wiki e rua, ko te perehitanga tuatahi me whakaputa ki mua mai o te whaka-aturanga o aua mapi me nga tikanga pera. Me tuku atu he kape o aua mapi me nga ritenga me nga tikanga ki te Minita ina ka rite ka oti te mahi. | ||||||
| 84. | Ka ahei te Komiti i runga i te whakaaetanga o te nui-nga o nga tangata whai-paanga ki te whenua i roto i tetahi tino hui, ki te wehe i etahi wahi whenua kia kotahi kia rua ranei hei kainga nohoanga motuhake i raro i nga tikanga o "Te Ture Whenua, 1892," me nga tikanga whakahaere i hanga i raro i taua Ture, a ka ahei ratou te karanga kia puta mai he tono a nga huihuinga tangata mo nga whenua pera. | ||||||
| 85. | Ka wahi mana te Komiti runga i te whakaaetanga o te nuinga o nga tangata whai-paanga ki te whenua i roto i tetahi tino hui ki te whakauru i tetahi kupu whakaaetanga mo te taha ki te kaporeihana mo te utunga katoatanga o nga whakapainga a te mutunga o te riihi; a ka ahei te Kai-i tiaki mo te Katoa ki te wehe mai i ia tau i ia tau i te wahi o te utu reti e whakaaro ai ia e tika ana me whakahaere e ia page 16 i runga i te tikanga whakaea moni kia puta mai ai he moni hei whakaea i aua whakapainga ra. Ko nga moni whakaea katoa ma te Kai-tiaki mo te Katoa ena e pupuri e whakahaere. |
(3.) Nga hoko.
86. Ka whai mana te Komiti, i runga i te whakaaetanga kua takoto i roto i te tikanga whakahaere i muri tata ake nei ki te hoko i nga poraka whenua ki nga utu, i runga hoki i nga ritenga e whakaaetia ana.
Nga Tikanga Noa Atu.
| 87. | E kore te Komiti e whai mana ki te tuku whenua ki te kore e whakaaetia e te Komihana o nga Whenua o te Karauna mo te takiwa, e te tangata ke atu ranei e whakaturia ana e te Kawana i ia wa i ia wa hei Apiha Whakahaere Whenua Maori mo te takiwa Whenua Karauna. |
| 88. | Ko nga whakahaerenga katoa o te Komiti me tino rite ki nga kupu tohutohu a nga tangata whai-paanga i whakatakoto ai i whakaaetia hoki i roto i tetahi tino hui, ko nga mea katoa e whakaaetia e nga tangata whai-paanga i runga i te kupu whakatau i roto i tetahi tino hui me tuhituhi tika ki roto ki tetahi pukapuka tuhinga korero me whakarite mai e te Komiti mo taua mahi. |
| 89. | Me tino whai mana te Komiti ki te pupuri i etahi whenua kia kaua e hokona he mea kia whakaritea ai aua whenua hei paamu mo nga tangata whai-paanga ki te whenua i raro i nga tikanga me nga kupu tohutohu a nga tangata whai-paanga ki te whenua i roto i tetahi tino hui. Ma te Komiti aua tu paamu e whakahaere. |
| 90. | Ka ahei i roto i aua tikanga me aua kupu tohutohu te whakatakoto kupu whakamana i te Komiti ki te whakahaere, ki te mahi, ki te whakanohonoho kararehe ki runga ki aua paamu pera, ki te whakapau hoki i nga moni e whakaaro ai ratou e tika ana i runga i te whakahaerenga i taua mahi. |
| 91. | Me tuhi e te Komiti nga kaute hei whakaatu tika i te whakapaunga o nga moni katoa mo te whakapainga, mo te mahinga, me te whakanohonohonga kararehe ki ia paamu pera, me te whakaatu hoki i nga moni hua mai, me nga moni katoa i riro mai i runga i aua paamu, a me puare tonu aua kaute hei tirohanga ma nga tangata whai-paanga ki te whenua. |
| 92. | Ko nga moni hua mai me nga moni katoa e riro mai ana i runga i aua whenua me utu atu ki te Kai-tiaki mo te Katoa. |
| 93. | Ki te hiahia tetahi hapu tetahi atu wahanga ranei o nga tangata whai paanga ki te whenua, kia ruuritia tetahi poraka motuhake hei wahi mahinga mo ratou, ka whakaatu page 17 atu hoki i ta ratou hiahia pera ki te Komiti he mea ata tuhituhi, kei te Komiti te tikanga mo te whakaae kia ruuritia taua wahi kahore ranei. |
| 94. | I te wa e takoto tarewa ana te tikanga mo te tuku i te whenua i runga i te tikanga hoko, riihi ranei, me whakaae te Komiti kia haere nga tangata whai-paanga ki te whenua ki runga ki te whenua mahi ai i runga nga tikanga e whakaaetia e nga tangata whai-paanga ki te whenua i roto i te tino hui, a hei whakarite i taua tikanga ka ahei te wehe motuhake atu i etahi whenua ki etahi tangata motuhake o nga tangata whai-paanga ki te whenua, otiia me kaua e tuturu te tuku. |
| 95. | I nga meatanga kahore nei ano i whakataua te nui o nga paanga o ia tangata o ia tangata o nga tangata tokorua maha atu ranei o nga tangata whai-paanga ki te whenua, hei reira ka mana te Komiti ki te ruuri ki te whakatau hoki i te nui o aua paanga ra i runga i ta te Komiti i whakaaro ai he tika; eugari ia me kaua e tonoa kia uru he roia he kai-whakahaere ranei e utua ana nei ia ki roto ki taua uiuinga, a me kaua hoki e tonoa he utu i runga i to te ture tikanga i tetahi atu tikanga ranei i runga i taua uiuinga. |
| 96. | Me tukn atu taua whakataunga ina ka oti ki nga tangata whai-pnanga ki te whenua i whai tikanga nei ratou ki runga ki nga hea i uiuia ra, a mehemea kua maha atu o ratou tau i te rua-tekau-ma-tahi nga tau, me ta ratou whakaae hoki he mea tuhituhi ki te pukapuka i hainatia i te aroaro o tetahi kai-titiro i runga i te tikanga ka kiia a muri ake nei, hei reira me mana taua whakaaetanga ki runga ki nga tangata whai-paanga ki te whenua i whakaae pera ra ratou, a ka ahei te Komiti ki te tuku tono atu ki te Kooti kia whakaputaina he ota i runga i te tikanga o taua whakaaetanga. |
| 97. | Ka whai mana te Kooti ki te whakahaere tikanga ki runga ki taua rnea; a ko nga utu mo te Komiti me era atu utu e pa ana ki taua uiuinga me tau ki runga ki nga hea o aua tangata whai-paanga pera. |
| 98. | I nga meatanga kahore nei i tao nga tau o aua tangata whai-paanga ki te whenua ki te rua tekau-me tahi nga tau, ka kore ranei e ahei, ka kaore ranei e pai ki te whakaae atu ki taua whakaaetanga ra, ka whai mana te Kooti i runga i te tono o te Komiti o etahi ranei o aua tangata whai-paanga ki te whenua te uiui ki te whakatau hoki i te nui o nga hea o ia tangata o ia tangata, a ki te hanga hoki i nga ota katoa e tau ana, hui atu ki nga ota whakatu kai-tiaki mo nga tangata whai-paanga ki te whenua i hapa nei ratou i runga i nga tikanga o te ture. |
| 99. | I nga meatanga katoa e kiia nei i roto i enei tikanga whakahaere me haina te ingoa o te tangata whai-paanga ki te whenua i te aroaro o tetahi kai-titiro, ko te kai-titiro pera page 18 hei te Tiati hei te Kai-Rehita ranei o te kooti Whenua Maori, hei te Tiei Pi (J.P.) hei te Komihana o nga Whenua o te Karauna, hei te Apiha Whakahaere Whenua Maori ranei. |
Whakawhiti.
| 100. | Ka ahei te tangata whai-paanga ki te whenua kua tae nei ona tau ki te rua-tekau-ma-tahi ki te hoko atu i tona hea paanga ranei i roto i te kaporeihana ki tetahi atu tangata whai-paanga i runga i te whakaaetanga o te Komiti, a i mua i te whakaputanga o te Komoti i ta ratou kupu whakaae me matua mohia tuturu ratou kei te pai kei te tika taua whakahaerenga i meingatia kia mahia, engari ko te hoko pera ki te mema o te Komiti me kaua tera. |
| 101. | Ka ahei te tangata whai-paanga ki te whenua ki te hoko atu i tana hea paanga ranei i roto i tetahi ki te Karauna. |
| 102. | Ka ahei te tangata whai-paanga ki te whenua ki te hoko i tana hea paanga ranei i roto i te kaporeihana ki tetahi Maori (ehara nei i te tangata whai-paanga ki te whenua) i runga i te whakaaetanga o te Minita me te Komiti, engari ia me matua mohio tuturu katoa ratou i mua o ta ratou whakaaetanga kei te pai kei te tika taua whakahaerenga i meingatia kia mahia, a e kore hoki e whakahengia e era atu tangata whai-paanga ki te whenua. |
| 103. | I nga hokonga katoatanga me utu atu nga moni e te kai hoko ki te Kai-tiaki mo te Katoa. |
| 104. | E kore e tika, haunga ia nga tuku kua whakahuatia i mua ake nei, i runga i to te ture ritenga kia hokona e te tangata whai-paanga ki te whenua tona hea, tona paanga ranei i roto i te kaporeihana. |
| 105. |
Ko ia hoko a te tangata whai-paanga ki te whenua me whakahaere i runga i te tikanga whakawhiti kia penei te ahua me tenei e whai ake nei, a me haina tahi te kai-tuku me te kai-tango i a raua ingoa ki te pukapuka whakawhiti, a me haina hoki i te aroaro o te kai-titiro i runga i te tikanga kua kiia i mua ake nei:— "Tenei au a, o he tangata whai-paanga nei au ki te kaporeihana e kiia nei te ingoa ko 'Nga Tangata Whai-paanga ki te Whenua i,' a ko toku hea paanga ranei i runga i toku tuunga hei tangata whai-paanga he, inahoki te whakaaturanga i roto i te pukapuka rehita o te kaporeihana, a i runga i te tenei au te tuku atu nei i taua hea oku ki taua, a ka whakamana nei hoki au i te Komiti ki te tuhi i te ingoa o taua ki roto ki te pukapuka rehita kia tu ko page 19 "He mea tuhi i tenei te o nga ra o, 18. "(Hainatanga.) "I hainatia e taua, i te aroaro o Tiei Pi (J.P.), Kai-whakawa Tuturu ranei." |
| 106. | Me tuku atu te pukapuka whakawhiti ki te Komiti, a me apiti atu hoki era atu tikanga whakaatu i te pono o te take o te kai-tuku, te tikanga o nga mea katoa e tau ana kia whakaaetia me te whakaaturanga hoki i tino utua atu te moni hoko ki te Kai-tiaki mo te Katoa, a a te mohiotanga tuturutanga o te Komiti ki te pono o aua mea katoa hei reira ka rehita ai i te kaitango ra hei tangata whai-paanga ki te whenua. |
| 107. | Ko aua moni o te hokonga ra me pupuri e te Kaitiaki mo te Katoa i runga i te tikanga tiaki, me mahi e ia a ko nga hua mai o aua moni me whakahaere e ia i runga i te tikanga e whakaaro ai ia e puta ai he painga ki te kai-hoko; Engari ia i nga meatanga katoa e mohio tuturu ai te Kaitiaki mo te Katoa kei te toe ano he whenua ki ta kai-hoko kei te whai taonga ke atu ranei ia e puta ai he orange paitanga ki a ia, hei reira ka ahei te Kai-tiaki mo te Katoa ki te utu atu i aua moni o te hokonga ra ki taua kai-hoko, a e kore e puritia e kore e Whakahaerea e ia. |
| 108. | Ko te tangata e tika nei kia riro he hea he paanga ranei o tetahi tangta whai-paanga ki te whenua i runga i te matenga o te tangta i tetahi tikanga ke atu ranei ehara nei i te whakawhiti, ka ahei kia rehitatia ia hei tangata whai-paanga ki te whenua i runga i te tikanga whakaatu take e mea ai te Komiti, te Kai-tiaki mo te Katoa ranei kia whakaaturia. |
| 109. | Ki te mea i tuhia take koritia, kahore ranei i tuhia te ingoa o tetahi tangata ki te pukapuka rehita o nga tangata roaina noatia ranei te tuhinga i te ingoa o te kai-whakapi i te tuunga o tetahi tangata whai-paanga ki te whenua, o tetahi atu mea ranei e tika nei kia rehitatia ki te pukapuka rahita, ka ahei te tangata kua tau nei te mate ki a ia, tetahi tangata whai-paanga ki te whenua ranei, te Kai-taiki mo te Katoa ki te hanga ota mo te whakatikatanga i te pukapuka rehita, ki te mahi ranei i tetahi atu mahi e tau ana ki runga ki te mea e tika nei kia mahia. |
| 110. | Ko te pukapuka rehita tonu hei whakaatu i te tika o te tu mea i kua, i whakamana ranei i roto i enei tikanga whakahaere kia whakaurua ki roto ki te pukapuka rehita. |
| 111. | Me kati te pukapuka rahita mo nga ra e whitu ki mua mai o te ra e tuwha ai nga toenga watea o nga moni utu mo page 20 te whenua ki nga tangata whai-paanga ki te whenua i runga i nga tikanga kua whakaritea ki raro iho nei. |
Moni O Nga Tuku.
| 112. |
I ia tau i ia tau me whakahaere e te Kai-tiaki mo te Katoa nga toenga watea o nga moni hokonga whenua a te kaporeihana:—
A ko te toenga i watea mai me whakahaere e ia ano he moni tinana, a me hoko atu e ia he taunga moni to-tika tiaki nei, e puta mai ai he moni hua mo te taha ki te kaporeihana. |
||||
| 113. | Ko nga utu reti, nga moni puta mai, me nga moni hua (ehara nei i te moni i puta mai i runga i te hokonga whenua) me whakahaere e ia ano he moni puta tau mai. | ||||
| 113. |
Ko te moni e puta mai ana i ia tau i ia tau me whakahaere e te Kai-tiaki mo te Katoa—
A ko te toenga (kua kiia i mua ake nei ko nga moni watea o nga tuku) me tuwha atu e ia ki nga tangata whai-paanga ki te whenua kia rite ki te moni e tika ana kia riro i te tangata i runga i runga i te nui o tona hea kua oti na te whakaatu i roto i te pukapuka rehita. |
||||
| 115. | Ko nga moni watea me tuwha a nga wa, i runga hoki i nga tikanga e whakaaro ai te Kai-taiki mo te Katoa me te Komiti e tika ana. |
Kai-tuhituhi o te Runanga o te Kawana.