Te Hui O Nga Rangatira Maori Ki Kohimarama, I Waitemata, No Te 10 o Nga Ra o Hurae, 1860.

Humuia nga tangata o runga o raro i tu ki tenei runanga 112, ara ko:—

• Ngapuhi (Peowhairangi)—Tamati Waaka, Wiremu Kaitara, Huirua Mangonui, Wiremu Hau, Tango Hikuwai, Wi Tete, Hori Kingi.
• Parawhau, (Whangarei)—Manihera, Wi Pohe, Taurau Tirarau.
• Ngatiwakaue. (Rotorua)—Ngahuruhuru, Taiapo, Tukihaumene, Winiata Pekamu, Eruera Kahawai, Ngamoni, Tauaru, Ngarama, Pomate, Tauahika, Rotohiko Haupapa, Henare Kepa, Pererika, Herewini Amohau, Henare te Pakuatua, Taoangaanga.
• Ngatipikiao, (Rotoiti and Maketu)—Rirituku te Perehu, Rewi, Hona, Anania, Te Pirihi.
• Tapuika, (Kai Tuna Rerei)—Moihi Kupe, Rota te Wharehuia.
• Tuhourangi, (Tarawera)—Kihirini te Tuahu.
• Ngaiterangi, (Tauranga)—Tomika te Mutu, Wiremu Patene, Hamiora Tu, Hamuera te Paki
• Ngatihe, (Maunga Tapu)—Maihi Pohepohe, Menehira Rakau.
• Ngatiawa, (Awa-a-te-Atua)—TeMakarini.
• Te Tawera—Maketu Petera, Te Rongotoa, Wakaheke Pauro, Tamati Hapimana.page 5
• Ngatitematera, (Hauraki)—Karaitiana Tuikau, Hai mona Purau.
• Ngatimahanga. (Waingaroa—Hemi Matini, Te Waka.
• Manukau—Rihari.
• Ngatihine, (Aotea)—Manihera, Hira Kingi.
• Ngatiwhatua, (Orakei)—Wiremu Hopihona, Paora, Keene, Kawau.
• Ngatihine, (Waikato)—Horohau.
• Ngatipaoa—Patara Pouroto.
• Ngatitoa, (Porirua, Wainui)—Tamihana Rauparaha, Matene Te Whiwhi, Hohepa Tamaihengia, Ropata Urumutu, Nopera te Ngiha, Horopapera, Pukeko, Hohaia Pokaitara, Rapihana Te Otaota, Hapimana, Te Hope.
• Ngatitama (Wakatu)—Wi Katene Te Manu, Hemi Matenga.
• Ngatiraukawa, (Otaki, Manawatu)—Horomona Toremi, Parakaia Te Pouepa, Hukiki, Wi Paiaka, Kuruhou Rangimaru. Te Moroati Kiharoa, Te Ao Marere, Ihakara Tokonui, Takerei Te Nawe.
• Taranaki (Poneke)—Wiremu Tamihana, Hemi Parai.
• Ngatiahu, (Otakou, Katapere)—Pita Te Hori Taiaroa.
• Patutokoko, (Wanganui)—Tahana Turoa.
• Wanganui—Hori Kingi Te Anaua, Te Mawae, Hoani Wi Hipango, Mete Kingi, Tamati Wiremu, Kawana Paepae, Hori Kerei.
• Ngatiapa, (Whangaehu, Rangitikei)—Ihakara, Hapurona.
• Ngarauru, (Waitotara)—Pehimana.
• Ngatikahungunu—Te Wereta Kawekairangi. Ngatuere, Raniera Te Iho, Hoani Te Kaho, Karaitiana Te Korou, Wiremu Waka, Te Koroneho, Wiremu Kingi Tu-te-Pakihirangi, Te Hapuku, Tamihana Ruatapu, Te Hapimaun, Te Rangituawaru, Te Waka Perohuka.
• Ngatiporou,—Te Wikiriwhi Te Matehe, Wiremu Pahuru, Te Irimana Ngamare.
• Ngatiama, (Poneke) - Manihera Ngatoro, Porutu, Epiha Wairaweke.

Ka tu ko Kawana Paraone, ka puaki i ana korero, he mea whakamaori na Te Makarini.

E Aku Hoa, E Nga Rangatira Maori o Niu Tirani,—

Tena koutou. Kua karangatia koutou e ahau kia huihui mai ki toku aroaro i tenei takiwa kia korerotia e tatou etahi tikanga e tupu pai ai e kake ai nga iwi erua e noho nei ki tenei whenua ki Niu Tirani.

2.	E mea ana hoki ahau i tenei wahi kia whakapuakina ano ki a koutou, ara, ki nga Iwi Maori katoa, nga kupu mo te pai o to tatou Kuini atawhai e aroha tonu nei ki a koutou; ko aua kupu ra ano kua whakapuakina e nga Kawana katoa, timata mai i a Kawana Hopihana tae iho ki ahau e tu atu nei.
3.	I te whakaaetanga a Te Kuiui ki a ia te Kawanatanga o Niu Tirani ka whakatauwharetia mai tona page 6 maru kingi ki runga ki nga tangata Maori hei tiaki; ka whakaae hoki ia mana a Niu Tirani me nga Iwi Maori e tiaki kei tikina mai e tetahi hoa riri Iwi ke; ka whakawhiwhia hoki e ia nga tangata Maori ki nga tikanga katoa rite tahi ki o Ingarani tangata: a i whakaaetia, i tino whakapumautia hoki e ia ki nga Rangatira Maori me nga Iwi Maori ki nga hapu ki nga tangata hoki, ko o ratou oneone, me o ratou whenua, me o ratou ngaherehere, me o ratou wai mahinga ika, me o ratou taonga ake, o te iwi, o ia tangata o ia tangata: whakapumautia ana e ia ki a ratou hei noho mo ratou, hei mea mau rawa ki a ratou, kaua tetahi hei tango, hei whakaoho, hei aha, ara, i te painga ia o ratou kia waiho ki a ratou mau ai.
4.	Na, he meatanga ano ta nga Rangatira Maori i tuhituhia nei o ratou ingoa ki taua Pukapuka ki te Kawenata o Waitangi, hei ritenga hoki ia mo enei pai i whakawhiwhia nei ratou; ko taua meatanga he meatanga mo ratou mo o ratou iwi hoki;—tino tukua rawatia atu ana e ratou ki Te Kuini o Ingarani nga tikanga me nga mana Kawanatanga katoa i a ratou katoa, i tenei i tenei ranei o ratou, me nga pera katoa e meinga kei a ratou.
5.	Ko te kupu a Te Kuini ki nga Kawana i haere mai i mua, ko tana kupu hoki ki nga Kawana e haere mai i muri i a au, kotahi tonu, koia tenei; kia tiakina paitia nga tikanga katoa o taua Kawenata o Waitangi kei taka tetahi, a kia mataara tonu hoki ki te tirotiro i ona iwi Pakeha, Maori hoki, ki te whakatupu hoki i nga mea e ora ai e neke ake ai i runga i te pai.
6.	Ka oti te whakahou nga kupu kua whakapuakina nei e au i runga i te ingoa o to tatou Kuini atawhai, page 7 na, he mea atu tenei naku ki a koutou kia korero nui tatou, ko nga whakaaro a tenei a tenei aua e huna, aua e kaiponuhia, erangi, me whaki nui mai i konei. Me he take pouri ena, whakaaturia mai ki a au, a ki te tika, maku e ata titiro mekore ranei e taea e au te whakamarama. Ko ta Te Kuini i pai ai ko ona tamariki katoa kia noho pai i runga i te ora, me te whai rawa, me te manawa tatu. Na ki te mea he whakaaro tena kei etahi o koutou mo tetahi tikanga hou kia whakamatauria, mo te taonga o te tangata kia tiakina, mo te tangata mahi he kia whiua, mo nga tautohetohe kia whakaritea paitia, mo te ata noho o te iwi kei whakaohoohoria; me he korero pera kei etahi o koutou, na, ka koa rawa aku taringa ki te whakarongo atu, a ka whakaaturia mai, me arotau pai ano e toku whakaaro.
7.	I roto i te takiwa nei kua ohooho nga whakaaro o nga Pakeha o nga tangata Maori hoki. Te mea i ohooho ai, he korero horihori, he mahi na te arero, waiho iho hei rapurapu ma te huuga whakarongo. Ko tenei, heoi te mea e tatu ai te ngakau o tetahi o tetahi, me whakamarama atu me whakamarama mai kia tino mohiotia ai e tenei ta tera i whakaaro ai i mea ai, kia tino mohiotia ai hoki e tera ta tenei i whakaaro ai i mea ai.
8.	Tenei ano hoki tetahi mea e hiahia nei au kia ata tirohia e koutou kia ho mai hoki o koutou whakaaro mo taua mea. No roto i te takiwa ka mahue ake nei ka timata te mahi a etahi tangata. No etahi Iwi Maori, kei runga atu o Akarana aua tangata. Ko ta ratou mahi he hanga i tetahi tikanga hou. Tona tukunga iho to taua tikanga, me i oti rawa, he kukume i te he ki runga ki te hunga katoa i uru ki roto. E kiia ana ko nga page 8 whakaaro o nga kai hanga o taua tikanga he penei; ko nga Iwi Maori katoa o Niu Tirani kia honoa, ko to ratou piri ki Te Kuini i noho ai ratou i raro i tona maru ka rua tekau nei nga tau, kia mahue; a me whakatu tetahi Kingi Maori, me motuhake atu ratou hei Iwi ke. Ko nga wawata penei i whai pononga ai ki tona whakaaro he kuware marire ano no te hunga nana, kahore hoki i kitea e ia nga kino e takina mai ki runga ki te Iwi Maori katoa mehemea ia kia tino whakatutukiria ki te otinga.
9.	Na, i te mea e waiho ana i te kupu anake te mahi a te hunga hapai i taua tikanga, kahore au i mea ki ta ratou mahi, he whakaaro noku, mehemea ka waiho kia whakaaroaro ake ana tena e whakarerea noatia iho e ratou ano taua tikanga huhua kore, mea whakatari ki te he. Ko taua whakaaro oku kahore i rite. I tetahi hui i Waikato inaia tata ake nei puta ana te kupu a etahi o nga Rangatira kia whakaurua a Wiremu Kingi Te Rangitake e whawhai mai nei ki a Te Kuini, ko nga iwi whakaae ki te Kingi Maori hei whakauru. A haere ana hoki nga taua mau pu i Waikato i Kawhia hoki, ki Taranaki, hei whakauru. Tetahi tikanga hoki a aua tangata he whakatupu Rangatira ki runga ki era atu Iwi Maori o Niu Tirani. E mea ana hoki ko ratou hei runga whai tikanga ai ki aua Iwi ki te Kawanatanga hoki, a ko nga Iwi Maori ekore e pai ki a ratou hei Rangatira me pehi maori e ratou.
10.	Na, he kitenga noku i enei, na konei ahau i mea ai kia marama te whaki mai i o koutou whakaaro kia ata mohiotia ai e au, kia tika ai hoki he korero maku ki to tatou Kuini.
11.	Kahore au e mea, me whakamaharahara koutou ki nga kupu a Te Kuini i whakaae ai ki ona tamariki Maori ki Niu Tirani, ara, ki aua page 9 kupu kua rite kua pono katoa. Kei te matau ano hoki koutou, kahore he kupu i taka. Kahore he hoa riri Iwi ke kia tata mai ki a koutou. Ko o koutou whenua kua mau tonu ki a koutou, kua riro ranei i te Kawanatanga te hoko, na koutou ano te hiahia. Ko o koutou Iwi kua whai mahi ki runga ki nga tikanga i whakawhiwhia nei ratou i te whakanohoanga ki roto ki to Ingarani Iwi. Kua tae ratou ki nga whare whakawa ki te rapu kai tiaki, ki te rapu kai whakaora mo ratou, a kua whiwhi, kua kite i nga tikanga whakaora tangata e puare tonu nei ki o Te Kuini tamariki katoa. Otira, he mea tika tenei kia tino matau pu koutou, kia tinomarama hoki ki tenei; ko koutou kua whakawhiwhia nei ki enei pai me whakakite koutou hei tamariki piri pono ki a Te Kuini. Ko tera ko te whakatu Kingi Maori, ehara tera, he tutu tera, he whakahihi marire ki a Te Kuini, a ekore rawa e whakaaetia. Kotahi te mea mana e tau ai te rangimarie ki tetahi whenua, koia tenei, me kotahi te tumuaki mo ona tangata.
12.	He kupu tenei me korero nui atu e au ki a koutou. Kia rongo mai koutou; ko Niu Tirani anake te whenua noho e te Pakeha i waiho tonu ai i te atawhai te tikanga ki nga tangata whenua. Ko Niu Tirani anake te whenua noho e te Pakeha i karangatia ai nga tangata whenua kia uru tahi ki te Pakeha hei iwi kotahi, hei noho tahi ki raro i te ture kotahi. Kei etahi whenua, waiho ana nga tangata whenua kia motuhake atu ana hei iwi ke. He tini nga he kua tupu i runga i tenei tikanga. Noho ana a, na te aha ra, kua ngangare, muri iho kua maringi te toto, a, tona tukunga iho, ko nga tangata whenua kua pana, kua whakangaromia. Ka titiro nga tangata whakaaro nui, whakaaro pai, i Ingarani, page 10 rani, ka mea ratou e he ana te tikanga pera ki nga tangata whenua, e tika ke ana hoki i te Whakapono. Whakapuakina ana o ratou whakaaro mo tenei mea ki te Runanga Nui o Ingarani, na, ka mea nga tino kaiwhakatakoto whakaaro o Te Kuini kia whakaputaia ketia te tikanga ki nga tangata whenua o nga motu katoa e nohoia ana e o Ingarani tangata. Ko Niu Tirani te whenua tuatahi kua nohoia i runga i tenei tikanga hou, whakaora tangata. Ko te whakaaro nui mo te Iwi Maori me awhi mai ki tenei tikanga atawhai, ma kona hoki ora ai ratou i nga he kua tau ki runga ki etahi Iwi kihai i pera me ratou te waimarie. Na to koutou awhitanga mai e Te Kuini hei tamariki mana, na konei i kore rawa ai e ahei te Iwi Maori te pana he i runga i tona whenua, tona taonga ranei te tango pokanoa. He wahi no te Iwi o Ingarani nga tangata Maori katoa, tenei tangata tenei tangata, a, tona kai-tiaki, koia ko taua ture tahi e tiakina nei tona hoa, tangata o Ingarani. Ko te take hoki tenei i riterite ai nga kupu mo te rangimarie mo te pai kua korerotia ki a koutou e nga Kawana katoa, ara, ko koutou e tirohia mai ana e Te Kuini he taha no tona Iwi ake. No konei i meatia ai ko tona tino mahi poauau tenei kia tahuri nga Iwi o Niu Tirani ki te whakawai mo ratou, kia anga ki tetahi mahi e mutu ai to ratou piri ki a Te Kuini. Kei wehea hoki, na, kua kore nga tikanga e whakawhiwhia nei ratou inaianei i runga i te hononga ki te Iwi o Ingarani, tona tukunga iho hoki, ko nga tini kino ka tau ki runga ki te Iwi Maori, a, te ngaromanga o ngaro rawa ai.
13.	Kotahi tenei mea e hiahiatia nuitia ana e te whakaaro o Te Kuini, o o koutou tini hoa aroha hoki ki Ingarani, ki tenei whenua ano hoki page 11 ara, ko koutou ko te Iwi Maori kia ora hei noho i te ao marama. Na, he he tenei me he mea ka tupu ake te ngakau tarahae, te mauahara, hei tauwehe i nga Iwi erua, i te Pakeha i te Maori. Ngaro atu koutou ko a koutou tamariki ka waiho iho hei noho i te whenua nei, i te wa kua tini haere nga Pakeha. Mo ratou taku kupu ka maka atu nei ki a koutou, e nga matua, e nga Rangatira o nga Iwi; kia mahara koia koutou, kia tino tupato ki tenei mea ki te mauahara kei whakatupuria ake inaianei, kei waiho hei he mo o koutou uri i muri i a koutou. E mohio tonu ana ahau kotahi te mea nui nana i arai, te pipiri ai nga Pakeha nga tangata Maori, ara, ko nga reo o tetahi o tetahi, he rere ke. Na konei ano etahi he, te mohiotia hoki e tetahi ta tetahi i mea ai, puta ke ana he mea ke. Koia nei ano hoki tetahi tino mea nana i arai, te uru ai koutou ki roto ki o matou Runanga, ki te hurihuri whakaaro hoki mo etahi Ture kia whakatakotoria mo koutou. Erangi kei te mahi o koutou kaiwhakaako Mihinare, me te Kawanatanga hoki hei tuara, ki te whakaatea i tenei arai; mahi nui ana ratou ki te whakaako i o koutou tamariki ki te reo Pakeha, kia mohio ai ratou ki te korero i taua reo tahi o Ingarani e korero nei nga Pakeha noho ki tenei whenua.
14.	E mea ana toku whakaaro, kaati hei mea e pumau tonu ai te rangimarie me te aroha tetahi ki tetahi ki roto ki nga tamariki o Te Kuini, Pakeha Maori hoki, ko enei i korerotia ake nei kia ata matauria e nga tangata. Ko te mea tenei i karangatia ai koutou kia huihui mai ki toku aroaro inaianei; tetahi, he whakaaro noku, tena e kore te ngakau ruarua me te whakaaro rapurapu i runga i tenei mahi whakamarama page 12 atu whakamarama mai ka timatatia nei e tatou.
15.	E kore e whakatinia aku kupu hei whakakite atu i te mea e whakaaetia e koutou katoa, ara, i te pai o te tikanga o te Kawanatanga ki a koutou, no te taenga mai ra ano ki enei motu tae noa ki tenei haora. Kei te mohio ano koutou he atawhai anake tona tikanga. E kore e tatauria atu e ahau nga whare turoro i hanga mo o koutou turoro, nga kura i whakaritea mo o koutou tamariki kia whakaakona ai, te whakahoatanga me te whakakahanga i a koutou ki te tango kaipuke, ki te mahi witi, ki te hanga mira, ki te tango i nga ritenga o o koutou tuakana kiritea. E kore e rarangitia e au nga tohu o te whakaaro nui mo koutou kia whiwhi ki te pai ki te ora, kei mea koutou e amuamu ana ahau. Tena e whakaae katoa, ehara i te mea ko nga kupu anake o te atawhai kua rangona e te taringa, engari, ko ana mahi hoki kua kitea e te kanohi kua pangia hoki e te ringa.
16.	E kore koutou e whakawarea e au inaianei ki etahi korero nunui ano, engari, ka tukua ano etahi kupu aku ki a koutou mo aua mea i roto i nga ra nohoanga o koutou ki konei, Kotahi tenei kupu e mea nei au kia korerotia atu i konei, hei whakamahara i a koutou, koia tenei. E taea e Te Kuini te tiaki nga tangata Maori kei whakakinoa e te hoa riri iwi ke, ko koutou me noho noa iho kaua e whakauru mai; tena ko te tiaki i nga tangata Maori kei whakakinoa e ratou ano, e kore tera e taea e ia ki te kore e whakaurua mai e nga tangata Maori ano. No konei i meinga ai, ko te tikanga tenei ma te hunga katoa ekore nei e pai kia hoki nga Iwi Maori ki tona ahua o mua, ko te tikanga tenei ma te hunga e hiahia ana kia noho i runga i te rangimarie me te ora, me whakaaro nui page 13 me tupato hoki kei pehia te tika e te whakaaro o te hunga poauau, kei raru hoki te whenua katoa i te ture kore, i te he, i runga i te mahi wairangi a etahi tangata whakaaro pohehe.

He kupu whakamutunga tenei, he manaakitanga naku ki to koutou tupu nui i runga i nga tikanga o te maramatanga i roto i te takiwa e noho ana koutou ki raro i te whakamarumaru o Te Kuini. Ko te kai tangata kua kore, ko te Whakapono tona whakakapi; ko te hopu tangata hei herehere kua mahue; konga whawhai kua iti haere; ko nga herehere mau i te whawhai kahore e patua inaianei. Ko nga ritenga Pakeha e tangohia ana hei whakakapi mo nga ritenga a o koutou tupuna e whakamatia ana e te hunga Karaitiana. Ko nga koroheke ka whai take whakapainga atu ki Te Atua mo to ratou ahiahi ka marama, kihai hoki i marama to ratou ata: ko nga taitamariki me whakapai atu ki Te Atua, mo ratou ka timata te ora ki te ao nei i te takiwa kua ngaro te pouritanga i tau ki o mua whakatupuranga, kua ngaro hoki i te marama nui e matapoporetia nei e nga Iwi mohio katoa o te ao.

He inoi pono taku ki Te Atua kia tukua mai e Ia Tana manaakitanga ki runga i a koutou ka runanga nei, mana hoki e arahi na te huarahi tika. Na, ka waiho koutou ki konei korerorero ai i nga mea kua whakaaria e au ki a koutou, i era atu mea ranei e kitea e koutou hei mea e tupu ai te pai ki te Iwi Maori.

Na Thomas Gore Browne,
Na te Kawana.

No te mutunga o tana korero ka haere atu ia he whare ke, ratou ko ana hoa, ko te Huparitene, ko Kanara Hirere, ko Kanara Moura, ko etahi hoki rangatira o te Kawanatanga. Na ka haere atu te whakaminenga nei ki te ru ki a Kawana: ka ru tena tangata tena tangata, a poto noa.

page 14

Ka mutu taua ru nei, na ka puta a Kawana, eke atu ana ki tana poti, hoki atu ana ko Akarana: ko ratou ia ko te runanga i hoki atu ki te whare, ka noho ki te whakatu korero.

Ka whakatika ko Te Makarini, ka mea: Whakarongo mai e nga rangatira o te runanga. Kua hoki atu a Kawana, waiho iho ana e ia ko enei hei korero ma tatou. I mea tana whakaaro me ata noho koutou i tenei ra i tetahi ra hoki, me ata rapurapu, me ata hurihuri marire i ana korero i rangona e tatou. Heoi me whakapuaki tena tangata tena tangata i tana whakaaro kia tirohia e te runanga. Kei wehi noa, kei huna noa i te korero, engari me whakapuaki. Korero ra e te runanga, korero!

Ka whakatika ko Tamati Waaka Nene: Whakarongo e te iwi, Whakarongo! He runanga tenei hei korero i nga mea o te iwi. Ko tenei, e te iwi, ko au ki mua. Otira ko koutou te upoko, a ma koutou te korero. Ko au hoki, me whakapuaki ahau i taku whakaaro kia rongo ai koutou—kia rongo ai te Pakeha, kia rongo ai te Maori. Tena, e te runanga, me korero koutou; ka noho au.

Ka whakatika ko Paora Tuhaere: Na, whakarongo mai e nga iwi, whakarongo mai—Whakarongo mai koutou, te Pakeha, te Maori: kia rongo mai koutou. Naku tenei taonga te Pakeha; na konei ahau i mea ai, maku ano te timatanga korero inaianei. Na, whakarongo katoa mai te runanga ki taku korero. Ko aku korero tenei i te tnatahi o nga Kawana, i te tuarua o nga Kawana, i te tuatoru o nga Kawana. Taku, e te iwi, i pai ai inaianei, koia ra tenei ko te ture o Ingarani. Na, whakarongo mai e te iwi, e rua enei mea i ahuareka ai ahau, ko te Kuini te tuatahi, ka te Kawana te tuarua. Ma konei ka whiwhi ngatahi ai ki te pai enei iwi e rua nei, te Maori me te Pakeha. Taku korero ra tenei. Ko te taonga pai mo tatou ko nga ture anake o Ingarani. Ko te he nui tenei ki taku whakaaro ko te whawhai. Otira e he tahi ana tatou. Ka patu tetahi tangata Maori i te Pakeha, na, ka mea te Pakeha, me whawhai; ka patu te Pakeha i te tangata Maori, ka mea ano te Maori, me whawhai. Koiano hoki, ka mate ahau i te Pakeha, ka mea taku iwi kia whawhai ki te Pakeha. Ahakoa taurekareka o te Pakeha i mate i au te patu, ko au ano hei utu, ko taku tenei e te iwi. I tangohia e au te Pakeha imua, na, kua pai. Ka mahara tonu ahau ki te Pakeha; ka aroha tonu abau ki te Kawana i tukua mai nei e te Kuini hei tiaki i a tatou.

page 15

Ko nga pai enei i homai e ia ki a matou, ko te whakapono, ko nga ture. Na, whakarongo mai. E haere ana toku ngakau inai anei i waenganui o enei taonga. Kia rongo mai ra koutou kua tatu taku ngakau inaianei. Heoiano nga mea i puritia atu e te ture ko te pu, ko te paura, ko te waipiro. Te tuarua o aku i titiro ai, i wehe ai te Maori te Pakeha, ko te whenua. He hoko ke ta te Pakeha, he hoko ke ta te Maori. E te iwi. whakarongo mai! I haere mai te Pakeha ki Niu Tirene ki te tiaki i te Maori. Tena ko te korero mo Waitangi, na Ngapuhi anake tena.

Kei runga ko Tamati Waaka Nene: E te iwi, whakarongo mai! Ko aku korero enei ki a tatou ano. He korero taku inaianei mo nga Kawana, mo te Pakeha. Ehara taku i te tango i te Pakeha moku anake, erangi mo tatou. Ara, ko taku whakaaro i a Kawana Hopihana ra ano kia tangohia tera Kawana hei tiaki i a tatou. E kore hoki e kitea te whakaaro o nga Merikana, o nga Wiwi; na konei ahau i mea ai ko te Pakeha hei tiaki i a tatou. Na konei, e te iwi, i mea ai ahau, ko te Kawana nei hei Kawana mo tatou—ko te Kuini hei Kuini mo tatou. Me tango ra tatou ki tenei Kawana mo tatou katoa. Kia ki atu au e te runanga, kotahi nei toku Kawana. Hei Kingi tenei mo tatou. Whakarongo mai ra, e te iwi. Tae mai ana te Kawana ki a tatou, tae mai ana hoki te ture o te Atua ki a tatou, i ora ai tatou. Na te ture ra o te Atua i huihui mai ai tatou i tenei ra, ki te whare nei; na taua ture o te Atua, o te Pakeha hoki. Koia hoki ahau ka mea ai ko taku Kingi tenei, ara ko te Kuini, ake, ake, ake. Kei te taha o te Pakeha ahau e haere ana. Heoti ano aku korero, e Te Makarini. Ka mutu aku korero, e te runanga.

Kei runga ko Tukihanmene: E te iwi, e te iwi, tena koutou! Ka tahi nei ahau ka ata kite i te kupu—koia ra tenei ko te runanga nei. Kahore he kupu ke atu maku inaianei. Ko taku ra tenei i pai ai ko te Kawana, ko te Kuini. Heoti ano taku i pai ai moku i tenei takiwa. Tena, e te runanga, e whakaae katoa ana koutou ki a te Kuini? (Whakaae ana tona hapu.)

Kei runga ko Hemi Matini: Whakarongo mai e te runanga. No Kawana Hopihana taku korero. Mea ana te Kawana. "E kore koe e pai ko koe hei hoa moku?" Ka mea au i kouei, "Hei hoa ano ahau mou." Ko taku kupu tenei ki te tuatahi, ki te tuarna, ki te tuatoru, ki te tuawha o nga Kawana. I oatitia ahau ki te aroaro o nga Kawana. Na ratou hoki i hari mai nga pai ki tenei page 16 motu. Ko taku kupu tenei i roto i nga kainga, e kore au e uru ki tena he (ki te Kingi Maori). Heoiano taku i pai ai, kia noho au i runga i nga Kawana, i nga Kuini. Ko te ture o mua, ko te ture tena i mate ai tatou; ko to naianei ture e tohutohu ana i a tatou. Whakarongo mai e te runanga. Ko tatou tenei kua rupeke mai ki tenei takiwa—ka pai ra. Ki te pai koutou kia haria atu tatou ki tetahi wahi, e pai ana ahau. Ka pai ra tenei mahi!

Kei runga Ko Rihari:—Whakarongo. kia korero ake ahau ki nga iwi. Haere mai e aku hoa, haere mai! Kei au te he nei—kei au te he. Haere mai, haere mai ki ou taonga e takahia ana e te iwi. Tenei te tangata e takahia ana. Me whakarite au i taku kupu mo te taha Maori. Imua he waka Maori—inaianei kua tae mai te Pakeha, he whai rawa. Ko te Rongo Pai hoki kua tae mai ki a tatou, ara, ki tenei motu. Taku atua o mua ko Onenuku, he Atua ke inaianei. Rere, taku i aro ai ki te Pakeha, te tuatahi ko te Whakapono, te tuarua ko te Ture, te tuatoru ko te Aroha. Kia korero ahau i te pai. Kua tae mai nei te Kawana, kua takoto te pai ki tenei motu. Heoiano taku kupu.

Kei ruuga ko Hamiora Tu: Whakarongo e nga iwi; whakarongo e nga Pakeha; whakarongo e nga rangatira katoa. Taku tikanga i te timatanga ko te Whakapono, na nga Minita i kawe mai. Puta mai ana ki muri ko te Kawana, na ka tupu nga pai ki Niu Tirani. Whakarongo mai e te iwi! Ko tetahi taha oku kei a te Kuini, ko tetahi oku kaore au i te mohio. Ko tenei whakarongo mai e te iwi ki tenei taha oku, ko te Kawana, ko te Kuini, hei matua tonu mo tatou. Ma Kawana e riri nga he katoa, no te mea ko te Kawana te matua. Mana e riri te be o ia iwi o ia iwi.

Kei runga ko Te Makarini (o Ngatiawa): I haere mai au he kawe mai i nga tikanga a okn rangatira. Ko a ratou kupu tenei: Haere atu ki a Kawana, ka ki atu ai, kei te pono nga iwi ki te Kuini. He kupu ano hoki tenei na ratou—kia houhia te rongo. Heoi ano taku.

Kei runga ko Te Ratapu: Whakarongo mai e te iwi kia korero atu ahau. Kia whakapuaki ahau i aku whakaaro pai mo nga minita, mo Kawana hoki, ta te mea ko aku matua enei. E te iwi, kua oatitia ahau; ko te tuatahi ko taku oati ki a Hare, ko te tuarua ko taku oati ki a Makarini i nga ra o Aperira,—he oati ena naku, na, e korerotia ana e au inaianei.

Kei runga ko Rangi: Ko Waitaha te kainga, ko Waitaha nga tangata. Kotahi tonu page 17 taku i pai ai ko te tika, ko te rangimarie, ko te atanoho—ko te wikitoria tenei mo tatou. Ko te kopu ra tenei a Ihu Karaiti, "Ko te kino kia mate i te pai." Tenei hoki tetahi, Kia tika te whakahaere i runga i te ture, i runga ra i te whakakuinitanga, me noho au ki reira. Heoi ano taku.

Kei runga ko Maihi: Whakarongo e te iwi. E Te Makarini, kia rongo mai koe, e rua aku kingi, ko toku wairua tetahi, ko toku tinana tetahi. Na, ka tapoko taku tinana ki raro i nga pakau o te Kuini. He oati tenei naku ki to aroaro, ake ake. Heoti ano taku korero.

Kei runga ko Metekingi. I haere mai ahau ki te whai taonga mai i a Kawana. Na te tikanga i haere mai ai ahau; ko toku kingi hoki tenei ko te Pakeha.

Kei runga ko Kopuparapara: Tena koutou e te iwi, tena koutou! Heoti ano taku kupu—he kaipuke ma tatou, he poti ma tatou. Kahore he korero ke atu maku, ko te Atua ano hei Kingi moku. Heoi ano taku korero.

Kei runga ko Kawana Paipai: Na, e Te Makarini, kia rongo mai koe. Kotahi tonu taku kupu, ara, koia tenei, he atawhai ki te Pakeha.

Kei runga ko Tamihana: E te whakaminenga kia rongo mai koutou. Kia rongo mai koe, e Te Makarini. Ka tango au ki te koko, he pi, ka ako, na ka mohio ki te korero. Inahoki matou kua oti e korua ko Kawana te ako. Koia ano i tika ai ta tatou korero i tenei ra. Ko taku i pai ai, koia tenei kia houhia te rongo. Ka mutu aku korero.

Kei runga ko Ngatuere: Me korero noa atu ahau. Whakarongo mai e te iwi. Ko aku korero tenei. Imua i te timatanga ka tae mai ko nga minita, ko nga kai-whakaako. Tae mai ana te Whakapono—kitea ana ki Wairarapa, ko te tikanga ra tenei o te Whakapono kia whakarerea e au nga he katoa. Na, muri atu, ko te tuku whenua, ko te reti. Haere mai ana koe te matua me te ture pai e whakapaingia nei. Engari kia tika i nga ture, kia ki atu ahau ki a koe e Te Makarini, E kore au e eke atu; engari waiho ki a Wi Kingi, ki a Kawana. E kore au e whakaae ki te korero a te Kawana. Taria, kia rongo ano ahau ki nga whakaaro o teruna nga nei. Kua mohio koe ki au, ki nga tangata hoki o Wairarapa. Kia kaha ra te tikanga ki a Wiremu Kingi. Me patu tera kino. Kahore rawa kia whero aku ringa i te toto Pakeha. Haere mai te ture pai!

Kei runga ko Te Waaka: He kaumatua ahau no Waikato. Tenei au te tangata hara page 18 kore—kahore ano ahau i kite noa i te hara. E aku mokopuna, kimihia mai he matauranga. Heoti ano aku korero.

Kei runga ko Karaitiana: Whakarongo mai katoa koutou. E nga Pakeha, e pai ana nga kupu a Kawana. E mea ana toku ngakau ko au ko te Pakeha, ta te mea he tangata hara kore. Ma te Pakeha e tutu mai ki au, maku hoki e tutu atu ki a ia.

Kei runga ko Te Mutu: Ko taku kupu tenei, e te iwi, me tomo au ki te Kawana, ki te Kuini. Nau te karere, e Te Makarini, i haere mai ai ahau.

Kei runga ko Tohi: Karangatia, e Te Makarini, ko nga kupu a te Kawana e tika ana. Ko te Kuini hei runga. Ka mutu taku.

Ko te mutunga tenei o nga korero i tenei ra.