[unclear: Ue] Whai-Korero O Te Tumuaki Ki Nga
Rangatira O Te Runanga.

E hoa ma, e nga rangatira o te Runanga. Whakarongo mai ki aku kupu. Nui atu te hari o toku ngakau i tenei ra.

Ko te tuatahi tenei o nga Runanga Takiwa o Niu Tireni, i karangatia e te Kawanatanga.

Kua huihui tatou inaianei i runga i te rangimarie, ki te whakatakoto i tetahi tikanga hou, tikanga pai, e noho atawhai ai tatou katoa.

E hoa ma, e noho mahara ana ano ahau, ki tetahi Runanga Maori, i karangatia e o koutou matua i mua, (ko te nuinga nei o ratou kua mate), meake pahure te wha te kau tau, i muri iho i taua Runanga. I reira ahau e whakarongo ana ki nga kupu o nga rangatira, ko Hongi Hika i reira, ko Kawiti, ko Muriwai, ko Te Taonui, ko Pi, ko te tokomaha atu ano hoki o nga rangatira. Ko nga whakaaro o taua Runanga he whawhai, he whakamate ia Ngatiwhatua ki Kaipara.

Kihai ahau i matau i reira, e kite ahau i te ra, e kiia mai nei, maku koutou e huihui, i runga i te rangimarie. Ngaro noa o koutou matua, otira, ko koutou, ko a ratou tamariki, ka huihui koutou i tenei ra, i runga i te rangimarie, i te aroha.

Ko nga whakaaro o nga Runanga o mua, he whawhai, he tutu,—ko nga whakaaro o tenei Runanga, he maunga rongo, he noho tika.

He aha koia hoki te mea i huihui mai ai tatou? He panga koia i te kupu whakamate tangata? Kahore. He ritenga ke ta tatou e rapu nei. Ko ta tatou mahi i tenei Runanga, he whakatakoto i tetahi tikanga, e ora ai te tangata, e noho tahi ai te Pakeha me te Maori, i runga i te rangimarie. Kia tuhonoa tatou, hei iwi kotahi, kia kotahi ritenga ture mo tatou katoa, kia kotahi tino upoko, ko to tatou rangatira atawhai ko Kuini Wikitoria.

Na te Kawana ratou ko tona Runanga tenei whakaaro, kia karangatia tenei huihui-nga, kia whakaturia he Runanga, kia mahia ai e tatou he tikanga, e whakarite ai nga ture e nga tangata katoa o tenei Takiwa.

Ko ta koutou mahi tenei, i nga tau kua pahure ake nei, he tohe ki te Kawanatanga, kia homai ki a koutou, he ture e rite ana ki o te Pakeha, kia ahei ai koutou te noho tika. E matau ana koutou ki te he o tetahi o a koutou ritenga Maori; te mea i ngoikore ai te mahi o te tangata, he whakaaro nona, ki te whai taonga ia, ka rapua e tetahi atu, he take e murua ai ana taonga. Na nga mahi penei, te rite ai te Maori ki te Pakeha, kahore hoki he ture, hei kai tiaki mo ana taonga.

He nui ano te pai, o etahi o o koutou whakaaro, i roto i a koutou Runanga Maori; otira, ngaro noa ana whakaaro pai, i te mea hoki, kihai i whakakotahitia te mahinga.

Ahakoa ano hoki, whakaae katoa nga tangata i te kitenga o tetahi whakaaro pai, ngaro noa taua whakaaetanga, kihai i whakaritea, i te mea hoki kihai i korerotia nuitia, i tuhituhia ranei.

Na, ko nga mahi o tenei Runanga, e tuhituhitia katoatia, a ki te whakaaetia e te Kawana ratou ko tana Runanga, ka taia ki te perehi, kia whakapumautia, hei ako ma te tangata, kia ahei ai nga tangata katoa o tenei Takiwa te whakarite i nga Ture.

Ko tetahi mea ano hoki i raruraru ai koutou, he kore kai-whakahaere i nga tikanga. Ki ta koutou ritenga Maori hoki, he kai-whakariterite, he kai-whakawa, nga tangata katoa, inahoki, he kau tetahi, ekore e whakawakia marietia te tangata i te he, otira he mea haere-a-taua atu ki te muru i tana kainga, ka whakapangia te hara o te tangata kotahi ki runga ki te tok [sic] maha, ka murua katoatia te hunga o taua kainga, ahakoa pani, pouaru, turoro ranei, raru katoa ratou i nga mahi o tenei mea, o te tauamuru. Na konei pu ano, i rawakore ai te tangata Maori.

E hoa ma, katahi ano koutou ka ora, ki te whakaritea e koutou nga tikanga hou o te Kawana, ka tukua mai nei ki a tatou, ta te mea hoki, ma te Runanga nei e whakatakoto te tikanga o nga ture, ma nga kai-whakawa e tohutohu e whakahaere, i roto i nga Koati, page 5ma nga Kaitiaki, ma nga Karere, e pupuri, e tiaki, te rongo kia mau, kia rangimarie ai to tatou Takiwa.

Kiano pea koutou i wareware noa, ki to koutou hoa aroha ki a Te Matenga (kaumatua)? I tohe koutou ki aia, kia homai e ia he ture, kia mutu ai te he, otira ki mai ana ia, he mahi ke tana, he Minita ia, he kai-whakaako i nga ture o te Atua, me tona rongo pai.

I tohe ano hoki koutou ki o koutou hoa, ki nga [unclear: Mitinare], kia homai he ture e ratou. Rite tonu ano to ratou kupu whakahoki mai, ki ta te Matenga (kaumatua.)

Muri iho ka inoi koutou ki te Kawanatanga o Ingarani, kia whakaritea mai he ture mo koutou. No mua atu tenei i te haerenga mai o te Kawanatanga ki tenei motu. Na te ngakau tupato, na te whakaaro wehewehe o nga rangatira, te rite ai i reira enei tikanga.

I te haerenga mai o te Kawanatanga ki tenei motu, ka titiro tupato ano koutou, kihai i whakaponohia nga whakaaro pai o te Pakeha mo koutou. Kotahi mea ano hoki i raruraru ai koutou he mahi whawhai tonu, i roto ano i a koutou, no konei mutu noa a koutou hiahia ki te ture Pakeha.

I naianei kua rapu ano koutou ki nga tikanga pai, a e hiahia ana te Kawana ratou ko tana Runanga kia mahi tahi koutou, ki te whakatakoto i etahi tikanga e kake haere ai te tangata Maori, i runga i te huarahi tika, kia rite tahi a tatou ture, kia whakakotahitia tatou, ki noho tahi ai te Pakeha raua ko te tangata Maori, i runga i te aroha.

Koia tenei huihuinga i karangatia ai e te Kawana, kia whakaturia hei Runanga whakatakoto mo nga tikanga. E hoa ma, kia mahi tahi tatou ko te Kawanatanga i tenei mahi pai, kia kukume tahi a tatou whakaaro, Kia whakapaua o tatou kaha, kia rite ai tenei whakatauki o te Pakeha, e mea ana "he kukume roa, he kukume kaha, he kukume reo tahi"—taea katoatia nga mahi katoa.

E pehea koia te haere o te parau, mehemea ka whakanohoia ko etahi o nga okiha, ki mua, ko etahi ki muri, to haere ai? Ka tu noa te parau i runga i te whenua.

E pehea koia te tere o te waka mehemea ka ahu whakamua te hoe a etahi, ka ahu whakamuri te hoe o etahi? Ka manu noa te waka i runga i te Moana.

E tu tonu ano hoki ta tatou mahi, e manu noa ano hoki to tatou waka, mehemea ekore e whakakotahitia a tatou whakaaro, i runga i tenei mahi nui, kua tukua mai nei, hei mahi ma tatou. Kei pouri noa a tatou whakaaro; mehemea ka kuare tatou i runga i tenei timatanga mahi o tatou. ekore te tamaiti e kaumatua ake i roto i te ra kotahi, ekore hoki te koare, e whakarakau nui i a ia, i roto i te wiki kotahi. E matau ana ahau he maha nga tikanga i roto i tenei mahi hou, e kore e tino marama ki a tatou i te timatanga, otira me tohe e tatou. I runga i te mahi tohe, matau noa koutou ki nga tikanga o te karakia, o te noho marie i roto i te whare o te Atua. I runga i te mahi tohe, matau noa koutou, ki te tuhituhi, ki te korero pukapuka, ngawari noa ki a koutou i naianei nga mea i tirohia kuaretia e koutou i mua. Kite noa koutou i te tangata Maori e whaka-minitatia ana, rongo noa o koutou taringa ki nga kupu o te rongo pai e kauwhautia mai ana e ratou. Tukua ake nei pea, ka korero etahi o koutou, o a koutou tamariki ranei, i roto i nga whare Runanga o te Pakeha. Mehemea e noho matau ana koutou ki te reo Pakeha, rawe rawa koutou ki tenei mahi.

Me tohe koutou ki o koutou tamariki kia whakaakona ki te reo Pakeha, ki te tuhituhi, ki te korero pukapuka, kia whakahaerea hoki ratou i runga i nga tikanga pai katoa o te Pakeha.

Na. me korero atu hoki e ahau ki te Runanga etahi o nga mahi mo tenei huihuinga.

1.	I te tuatahi;—ka whakakitea atu e ahau kia koutou, nga tikanga mo te mahi, kua whakatakotoria nei mo te Runanga, kia whakaaetia e koutou.
2.	Ko te tuarua;—ko nga tikanga e whakaarohia ana hei tikanga whakariterite mo tenei Takiwa; kia tino hurihurihia enei, e te Runanga, ta te mea hoki, ki te oti mai i te Runanga, ki te whakaaetia mai e te Kawana, ka takea atu i konei nga mahi katoa e takoto ake nei. Kia oti enei te hurihuri e te Runanga, ka tukua mai ano e ahau ko enei.

1.	Kia hurihuria e te Runanga, kia tokohia ranei rangatira mo te Runanga Takiwa. Ka kotahi te kau ka oti te whakatu e te Kawana ratou ko tana Runanga.
2.	Kia tokorua Kai-tiaki ture e whiriwhiria, kia kotahi mo te takiwa-iti o kororareka. Kia kotahi mo te takiwa-iti o te Waimate. Me whakaatu mai o raua ingoa e te Runanga, kia whakaaetia e te Kawana.
3.	Me whiriwhiri e te Runanga etahi Karere kia 20; ara, e 7 mo te takiwa-iti o Hokianga; e 9 mo te takiwa-iti o te Waimate; e 4 mo te takiwa-iti o Kororareka.
4.	Me hurihuri ano e te Runanga, kia whakaturia ranei etahi atu kai-whakawa ranei, ki te whakaturia, me whiriwhiri i nga tangata noho tika. page 6 Me whakaari, me tautoko ake e te Runanga, enei mea ka takiwa atu nei, ara:—

1.	Ko nga taua Maori katoa kia whakamutua, ko nga totohe katoa kia whakaritea e te kai-whakawa tuturu ratou ko nga kai-whakawa Maori.
2.	Aua tetahi tangata e tukua kia hapai noa i tana tikanga; erangi, mehemea he raruraru tona me tuku marie, ki te aroaro o nga kai-whakawa i tana ake ano.
3.	Ko te ture o Ingarani te ture e whakahaerea ai nga mahi, me nga whakawakanga, i nga wa katoa e tika ai.
4.	Ma te Runanga e whakakite, e whakariterite ture mo nga rohe whenua e totohetia ana.
5.	E whakaae ana te Runanga ma ratou e whakatutuki nga whakaotinga whakawa i roto i nga Koati.
6.	E tohe te Runanga kia whakamutua, e nga tangata Maori te kai kino i te rama, i nga wai whakahaurangi katoa.
7.	Kia wkakatuturutia [sic] te kainga mo ara atu huihuinga o te Runanga.
8.	Ko te whakaaro mo etahi whare mo te Runanga, kia whakaarahia.
9.	Ko te whakaaro i te tikanga e puta mai ai he moni, i te mea hoki e kore e oti enei mahi i te 100l., kua homai nei e te Kawanaranga.
10.	Ko te whakaaro mo nga kura, mo nga mahi whakapono, mo nga Rata ano hoki.
11.	Ko te kainga, me te wa, mo tera atu huihuinga, kia whakaritea i te mea kahore ano i mawehe noa nga tangata o te Runanga.

Ko nga mea enei hei whakaarohanga mo koutou i to koutou huihuinga tuatahi.

A ma te Atua o te matauranga katoa, ki te kahore nei ia, ekore tetahi mea e kaha, e kore e tapu, mana o tatou whakaaro e tohutohu, e arahi, kia haere ai i runga i te tika, kia mahia ai e tatou nga mea e tika ana ki tana titiro.