Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

[Native Councils Bill 1873. Māori]

Wahi 1

Wahi 1.

Whakaritenga Takiwa Me Te Whakaturanga Kaunihera Takiwa.

4.Kei nga wahi he Tangata Maori te nuinga o nga tangata e noho ana i tetahi takiwa tetahi wahi ranei o te Karoni kaore ano kia whakakorea te take Maori ki te whenua ki te mea hoki ko te nuinga o aua tangata e hiahia ana ki tenei Ture kia whakamanaia ki roto ki taua takiwa a ka whakapuaki i taua hiahia o ratou ki roto ki tetahi pukapuka tuhi atu ki a te Kawana he mea inoi kia whakaturia taua Ture ki roto ki to ratou wahi katahi ka tika ki ta te Ture ma te Kawana a te wa e mohiotia e ia te pono o nga korero me nga tikanga i roto i taua pukapuka inoi e whakarite he Panuitanga kia taia atu ki roto ki te Kahiti o Niu Tirani hei karanga ko te takiwa te wahi ranei o te Koroni kua whakahuatia i roto i taua pukapuka inoi tetahi wahi ranei ki tana e pai ai ka waiho hei takiwa Maori mo nga tikanga o tenei Ture e whai mana ai hoki tenei Tuae i roto i ona rohe mana hoki ma te Kawana e tapa he ingoa mo taua takiwa ki tana e pai ai-a i roto i taua Panuitanga ka whakaritea te ra e tu ai taua Ture ma te Kawana hoki i tona wa e pai ai ia e whakanoa e whakakore i taua Panuitanga.
5.Me whakaatu i roto i aua tu pukapuka inoi nga rohe e paingia ana mo taua takiwa me whakaatu hoki te tokomahatanga o te tangata hui atu ki nga Pakeha e noho ana i roto i aua rohe ki ta te whakaaro i kite ai I runga i taua tono ka tika ki ta te ture ma te Kawana e whakahoki mai i aua rohe kia iti e whakaneke atu ranei kia nui atu e tika ana hoki kia kapea atu e ia etahi wahi whenua i roto i aua rohe kia kore e taka mai ki raro ki te mana o tenei Ture a e tika ana hoki i etahi taima kia whakahoutia kia whakakorea rawatia ranei tetahi etahi ranei takiwa kua whakaturia i raro i tenei Ture ki ta te Kawana e mohio ai he tika.
6.E tika ana ki ta te ture ma te Kawana ratou ko tana Runanga i etahi taima e whakarite ia wahi o ngo takawa kua whakaturia i raro i tenei Ture e whai mana ai e whakahaerea ai nga tikanga e whakata-kotoria ana i runga i nga ritenga o tenei Ture he tika hoki kia karangatia e ia kia mana aua tikanga i roto e taua takiwa katoa atu: Otira e kore e tukua kia whai mana aua tikanga i roto i tetahi wahi o tetahi takiwa e nohoia tahitia ana e te Pakeha rana ko to Maori engari e riro ana i te Pakeha te nuinga o te tangata e noho ana i tana wahi—haunga ano nga whakaritenga kua korerotia ki raro iho nei.
7.Kei nga takiwa pera me te mea kua korerotia ki runga ra tetahi wahi ranei kua nohoia tahitia e te Pakeha raua ko te Maori e pai ana page 4te nuinga o nga Pakeha kua huia ki tetahi huinga (he mea whakarite na te Kawana te wa me te kainga me te karangatanga o taua hui) e pai ana ki te whakatakoto kupu whakaae ma ratou kia whakanohoia ratou ki raro ki te mana o tenei Ture.
8.Ka tae mai ki a te Kawana taua kupu katahi ka tika ma te Kawana ratou ko tana Runanga i runga i tona ota e whakakore i te mana e whakaahuake ranei nga wahi o tenei Ture e whakataka ana ki waho atu o tona mana aua wahi whenua kua nohoia tahitia ra e te Pakeha raua ko te Maori me nga tangata tonu e hara i te tangata o te iwi Maori e noho ana i runga i nga wahi katoa o taua takiwa ara aua wahi whenua kaore noa ano kia whakangaromia te take Maori ki runga a ko taua ota e tika ana i etahi taima kia whakaahuaketia kia whakakorea rawatia ranei.
9.Kei te panuitanga i roto i te Kahiti o Nui Tirani o te whakangaromanga o te take Maori ki runga ki etahi whenua i roto i taua takiwa katahi ka wehea atu aua wahi whenua i taua takiwa a ko nga tikanga katoa e whakaritea ana i raro i tenei Ture me kore kotoa i roto i nga rohe o aua wahi engari ko nga whaine kua kiia kia utua me nga mahinga pehea atu ranei kua timataria i mua atu o taua panuitanga me mana tonu ano me whakaoti tonu.
10.Engari ko nga whenua he mea tuku na te Kawanatanga ki te tangata o te iwi Maori ki tetahi tangata kai tiaki hunga ranei kia tiakina hei taonga e tika ai nga tikanga karakia atawhaitanga ranei whakaakoranga ranei nga whenua ranei i hokona i mua atu o te panuitanga o te mana me te rangatiratanga o te Kuini nga wahi ranei i ata tukua ki etahi tangata o te iwi Pakeha e noho ana i roto i nga takiwa Maori hei kainga hei tunga whare mo ratou na ko aua whenua mehemea he mea tuhono ki etahi whenua kaore ano kia whakangaromia te take Maori ki runga ka kiia katoatia aua whenua mo nga tikanga o tenei Ture hei whenua kaore ano kia whakakorea noatia nga take Maori a e ahei ano te whakauru atu ki roto ki aua tu takiwa kua korerotia nei.

Whakaturanga Kaunihera ki nga Takiwa.

11.Me tu he Kaunihera ki ia takiwa ki ia takiwa e whakaturia ana i raro i tenei Ture kaua e iti iho nga mema i te toko-ono kaua e nui ake i te tekau-ma-rua haunga te Perehitene me te mema o te Kawanatanga me pooti i roto i nga tangata o te takiwa i runga i nga tikanga kua oti te whakaatu ki raro iho nei a ma te Kawana e whakatuturu te tokomahatanga o nga mema i te whakaturanga o te takiwa. E tika ana hoki ma te Kawana i runga i tona Panuitanga e wehewehe aua takiwa kia rite ki nga wahi e paingia ana mana koki e karanga e whakatuturu te tokomahatanga o aua mema e pootitia mo ia wahanga.
12.Ko te roa o te wa e tu ai taua Kaunihera kia toru tau timata i te ra o te pootitanga tuatahi a ka taea te mutunga o aua tau e toru me mutu te mahi a nga tangata i roto i te Kaunihera i taua takiwa me whakahou he pootitanga: Engari e ahei ano te Kawana ki te pai ia te whakaneke te whakakore ranei aua Kaunihera tetahi etahi ranei.
13.Ko te tangata noa atu e tau ana i runga i nga tikanga kua whakaritea ki raro iho nei ki te pooti mema mo te Kaunihera ka tau ano hoki ia kia tu hei mema mo te Kaunihera engari e ahei ano nga kai-pooti o roto i te takiwa ki te pai ratou kia pootitia etahi tangata e kore e nui ake i te tokotoru o te iwi Pakeha e noho ana i roto i taua takiwa hei mema mo taua Kaunihera a ko aua Pakeha kaore he tikanga ke atu e tau ai ratou kia tu hei mema ko ona tau anake kia tino taea te rua te kau ma tahi o ia tangata o ratou: Otira e kore tenei e kiia hei tikanga e pooti ai tetahi Pakeha i nga pootitanga mema mo aua Kanuihera-haunga nga mea kua ata whakaaturia ki raro iho nei.page 5
14.I roto i ia takiwa Maori i ia takiwa Maori ka whakaturia i raro i tenei Ture ko te Kai-whakawa Tuturu o te tino taone o taua takiwa, ko tetahi atu tangata ranei e whakaritea e te Kawana i ia wa i ia wa, ka tu i runga i te mana o tona mahi hei mema mo taua Kaunihera, a ka huaina i muri nei ko te "Mema Kawanatanga."
15.Kei nga mea kua kapea atu ki waho o te mana o tenei Ture tetahi wahi o tetahi takiwa kua whakaturia i raro i tenei Ture, a i tetahi taima i muri iho ka kawea mai taua wahi ki raro ki te mana o tenei Ture, hei reira i nga meatanga pera katoa e tika ana ma te Kawana e karanga te tokomahatanga o nga tangata e pootitia o ia wahi o ia wahi pera hei tangata mo te Kaunihera o te takiwa; ki te mea kua nohoia tahitia tauawahi e te Pakeha raua ko te Maori mana ano e whakatuturu te tokomahatanga o te Pakeha me te Maori e tu hei tangata Kaunihera mo ia wahi pera. Ko aua tangata ka pootitia peratia ano me etahi katoa atu o nga tangata o te Kaunihera ka oti na te whakaatu nga ritenga ki raro iho; ko te mutunga hoki o to ratou tunga me rite ki to etahi atu, a ko aua mema he mea apiti ki nga tangata Kaunihera kua pootitia mo te takiwa katoa.