.gif)
Whakawhaititanga.
| Whakaingoatanga. | |
| Matua Korero. | |
| 1. | Ingoa poto. |
| 2. | Ka tika ma te Kawana e tuku rawa atu nga Karauna Karaati. |
| 3. | Me etahi atu Karauna Karaati i runga i te tikanga here. |
| 4. | Te ra o te mananga o te whenua i runga i te Ture. |
| Nga apititanga. |
He Ture hei whakamana i Te Kawana ki te whakaoti Whakaingoatanga. i etahi tikanga mo nga Karaati whenua e takoto ana ki Rangiwhakaoma i te Porowini o Poneke.
[30 o Akuhata, 1874.
Notemea i te marama, i tetahi wa ranei o te marama o Hanuere, Matua korero.
Kotahi mano e wara rau e rima te kau ma rima, i hokona e nga tangata Maori nana tetahi piihi whenua e tata ana ki Rangiwhakaoma i roto i te Porowini o Poneke, a e mohiotia ana ko te ingoa ko te Poraka o Whakataki, i hokona, i tukua rawatia atu e ratou ki a Te Kuini mo nga moni e rua rau pauna, i runga i nga tikanga kia puritia mo tetahi wa kia kaua e hokoa e maketetia; a i roto i taua wa ka ahei aua tangata na ratou ake te whenua, te hoko tuturu rawa mai i mua, i etahi atu tangata ki a ia ake etahi piihi o roto o taua poraka ki te utu ka whakaritea kia kotahi te kau hereni mo te eka: A notemea kua hokona mai e etahi o nga tangata nana te whenua kua oti te korero i runga ake nei, etahi piihi o taua Poraka whenua kua oti nei te korero, a he mea tika kia hohorotia te whakaputa i etahi Karauna Karaati ki aua kai hoko mo nga piihi whenua kua riro mai ra ia ratou: A notemea i runga i tona piri pono me ana mahi tika i whakahaerea tonutia e ia ki te taha Kawanatanga o te Koroni, i hoatu e Ta Hori Kerei, te Kawana o Niu Tireni i taua wa, tetahi piihi o te Poraka whenua kua oti nei te korero ki te rangatira Maori ki a Wiremu Potangaroa kua mate nei, a he mea pai, e tika ana hoki kia whatamanaia inaianei te tohu aroha a te Kawana o te Koroni i taua wa, ki nga tamariki me nga mokopuna o taua rangatira kua oti nei te korero, ara, a Te Potangaroa, kia tangohia mai mo ratou ake hei oranga mo page 2.gif)
aua tamariki te whenua i hoatu ki to ratou matua: A notemea ano, i te kitenga he pono no taua whenua ake te oranga e puta mai ana ki nga tangata no ratou ake te whenua o te Poraka o Whakataki kua oti nei to korero: A kahore nei i whai rawa e taea ai e ratou te hoko mai ki a ratou etahi atu wahi o taua Poraka i maha atu i era kua oti te korero i runga ake nei, a i puta tetahi kupu whakaae ki a ratou tera ka whakahokia taua poraka whenua hei oranga mo ratou i runga i te tikanga o te iti rawa o te moni i utua atu ki a ratou mo te nuinga atu o era whenua i riro mai ai ki a Te Kuini; a he mea tika kia whakatuturutia hei whenua rahui mo nga tangata no ratou ake te whenua hei whakatupu oranga mo ratou.
aua tamariki te whenua i hoatu ki to ratou matua: A notemea ano, i te kitenga he pono no taua whenua ake te oranga e puta mai ana ki nga tangata no ratou ake te whenua o te Poraka o Whakataki kua oti nei to korero: A kahore nei i whai rawa e taea ai e ratou te hoko mai ki a ratou etahi atu wahi o taua Poraka i maha atu i era kua oti te korero i runga ake nei, a i puta tetahi kupu whakaae ki a ratou tera ka whakahokia taua poraka whenua hei oranga mo ratou i runga i te tikanga o te iti rawa o te moni i utua atu ki a ratou mo te nuinga atu o era whenua i riro mai ai ki a Te Kuini; a he mea tika kia whakatuturutia hei whenua rahui mo nga tangata no ratou ake te whenua hei whakatupu oranga mo ratou.Na tenei ka meingatia hei Ture e te Runanga Nui o Nui Tireni i noho huihui nei ki roto ki te Paremete i runga hoki i te mana o taua Runanga nga ritenga kua tuhia i raro nei:—
- Ingoa poto. 1. Ko te ingoa poto mo tenei Ture ko "Te Ture mo nga Karaati o Whakataki."
- Ka tika ma te Kawana e tuku rawa atu nga Karauna Karaati. 2. Ka tika i runga i te Ture ma Te Kawana i runga i te ingoa me te taha ano ki a Te Kuini, i muri i te hanganga o tenei Ture, ki te hanga Karauna Karaati mo ia piihi o te whenua kua tuhia nei ki te apititanga tuatahi e mau ana i raro iho nei, mo nga tangata e mau nei o ratou ingoa ki te rarangi tuarua o taua apititanga, ko nga ingoa o aua tengate kua whakanohoia ki te taha o nga nama o nga tekiona mo nga piihi whenua kua oti nei to korero kia tuturu rawa ki a ratou, kia kore rawa hoki he tikanga here.
- Me etahi atu Karauna Karaati i runga i te tikanga here. 3. Ka tika hoki i runga i te Ture kia penei ano, ma Te Kawana e hanga Karauna Karaati mo aga piihi whenua e rua kua oti te tuhi ki te apititanga tuarua e mau ana i raro iho nei, mo ia tangata mo ia tangata e mau ana o ratou ingoa i raro iho nei, mo ia tangata mo ia tangata e mau ana o tatou ingoa i te rarangi turua o taua apititanga, ko nga ingoa o aua tangata kua whakanohoia ki te taha o nga nama o nga tekiona mo ia piihi whenua, i runga i nga tikanga me nga ritenga here kia kaua e tika ma ia tangata o roto o te Karaati mo aua piihi whenua e rua, e whai mana ki te hoko, ki te tuku pehea ranei i taua whenua i te mea kahore ano i matua riro mai te whakaaetanga tuhituhi a Te Kawana mo taua mea, otiia ka taea e ratou te tukui i taua whenua i runga i te riihi mo nga tau kaua e neke atu i te rua te kau ma tahi, e kore e tika kia whakaurua tetahi kupu ki roto ki te pukapuka o te riihi mo etahi atu tau, e kore hoki e tika kia tango moni tamana, kaua hoki e tuhituhi pukapuka whakaae kawenata ranei kia whakanuia nga tau o te riihi, hoko ranei a tetahi wa i muri atu.
- Te ra o te mananga o te whenua i runga i te Ture. 4. Ko nga whenua ki ta te Ture i mea ai i roto i nga whenua kua tuhia ki te tahi me te rua o nga apititanganga e mau ana i raro iho nei, ka tukua ka kiia hoki kua tukua ki ia tangata o nga Karaati i nga ra i tuhia ki roto ki aua Karaati.
page 3.gif)
page 4.gif)
Nga Apititanga.
| Nga rohe o te whenua. | Tangata o te Karaati. | To ra o te mananga o te whenua i runga i te Ture. |
| Te Rahui o Whakataki.
Wahi No. 1, ko te nuinga i runga i te ruritanga 105 Eka, nui ake iti iho ranei, ko te Tekiona No. 371 kua tuhia ki te mapi o te Poraka o Whareama, o te Takiwa ki te Rawhiti, ko nga rohe ki te Whakarua ko nga Wahi No. 2 and 10 i roto i te Rahui o Whakataki, 5000 riki; ki te taha ki te Marangai-ma-tonga ko nga Wahi No; 2 and 3, whiti atu i te Awa o Whakataki, 2107 riki; ki te taha Hauauru-ma-tonga ko nga Tekiona No. 366 me 370, o te Poraka o Whareama, 5000 riki; ki te taha kotiu ko Wahi No. 10 me tetahi atu wahi o te Rahui o Whakataki, 2107 riki. |
Wiremu Paraone | Maehe 23, 1858. |
| Wahi No. 2, ko te nuinga i runga i te ruritanga e 52 Eka, 2 ruri, 2 pahi, nui ake iti iho ranei, ko te Wahi No. 2 kua tuhia ki te mapi o te Rahui o Whakataki i te Takiwa ki te Rawhiti, ko nga rohe ki te Whakarua ko Wahi No. 10 o te Rahui o Whakataki, 3140 riki; ki te taha Marangai ko Wahi No. 10, 680 riki; ki te Tonga ko te awa a Whakataki; ki te Hauauru-ma-tonga ko Tekiona No. 381, o te Poraka o Whareama, 560 riki; me te Wahi No. 10, o te Rahui o Whakataki, 1225 riki. | Hori Karaka Pane Taroro |
Maehe 23, 1858. |
| Wahi No. 4, ko te nuinga i runga i te ruritanga e 21 Eka, nui ake iti iho ranei, ko tetahi wahi o Tekiona No. 372 kua tuhia ki te mapi o te Poraka o Whareama, i te Takiwa ki te Rawhiti, ko nga Rohe ki te Kotiu ko te Awa o Whakataki; ki te taha ki te Marangai-ma-tonga ko Tekiona No. 370, o te Poraka o Whareama, 2000 riki, me nga Tekiona No. 370 me 761, i te Poraka o Whareama, 900 riki; ki te taha ki te Hauauru-ma-tonga Wahi No. 5 o te Rahui o Whakataki, 900 riki. | Mere Kingi Mere Te Ahirakau Hori Karaka Hunia Kingi Mihi Matina |
Maehe 23, 1858. |
| Wahi No. 5, ko te nuinga i runga i te ruritanga e 43 Eka, nui ake iti iho ranei, ko te Wahi No. 5 kua tuhia ki te mapi o te Rahui o Whakataki i te Takiwa ki te Rawhiti, ko nga rohe ki te taha ki te Nota ko te Wahi No. 10 o te Rahui o Whakataki, whiti atu i te Awa o Whakataki 1303 riki; ki te taha Whakarua ko Tekiona No. 372 o te Poraka o Whareama 900 riki, me te Awa o Whakataki; ki te taha ki te Marangai ko Tekiona No. 761 o te Poraka o Whareama 2887 riki; ki te taha Hauauru-ma-tonga ko te Tekiona No. 761 o te Poraka o Whareama 666 riki, me nga riki 2050; ki te taha ki te kotiu ko tetahi atu wahi o te Rahui o Whakataki 489 riki. | Hona Whanamutu | Maehe 23, 1858. |
| Wahi No. 6, ko te nuinga i runga i te ruritanga e 52 Eka, 2 ruri, nui ake iti iho ranei, ko te Wahi No. 6 kua tuhia ki te mapi o te Rahui o Whakataki i te Takiwa o te Rawhiti, ko nga rohe ki te Nota ko te Awa o Motu-o-Pana; ki te taha ki te Maraneai-ma-tonga Wahi No. 10, 4957 riki; ki te | Takarei Ngakarohe Mihi Keita |
Maehe 23, 1858. |
| taha ki te tonga ko te Awa o Taupari; ki te taha ki te Hauauru-ma-tonga, ki te Hauauru, ki te Kotiu, ko te Awa o Tinui. | ||
|
Te Rahui o Whakataki
. Wahi No. 3, ko te nuinga i runga i te ruritanga e 52 Eka kotahi ruri, nui ake iti iho ranei, ko te Wahi No. 3 kua tuhia ki te mapi o te Rahui o Whakataki, o te Takiwa ki te Rawhiti, ko nga rohe ki te Nota, ki te Whakarua ko te Awa o Whakataki; ki te taha ki te Marangai ko te Mutunga tai pari o te Moana; ki te taha ki te Hauauru-ma-tonga ko Tekiona No. 366 o te Poraka o Whareama 4352 riki; ki te taha ki te Kotiu ko Tekiona, No. 371 o te Poraka o Whareama, 1000 riki. |
Hami Potangaroa Pane Potangaroa Matenga Potangaroa |
Maehe 24, 1862. |
| Wahi No. 10, ko te nuinga i runga i te ruritanga e 6298 Eka, nui ake iti iho ranei, ko te Wahi No. 10 kua tuhia ki te mapi o te Rahui o Whakataki, o te takiwa ki te Rawhiti; ko nga rohe ki te Nota ko Tekiona No. 719 o te Poraka o Whareama 1870 riki, ko nga Tekiona No. 719, 720, and 721, 12833 riki, me te Awa o Taupari; ki te taha Ki te Whakarua ko nga Tekiona Nama 721, 792, 723 Poraka o Whareama, 12067 riki, nga Tekiona No. 723 and 724, 7105 riki; me te Tekiona No. 373, 740 riki, ki.te taha ki te Marangai ko te mutunga tai pario te moana ki te Marangai-ma-tonga ko te Wahi No. 2, Rahuio Whakataki, 1225 riki, ko Tekiona No. 371, Poraka o Whareama, 4000 riki, te Awa o Whakataki; ki te taha ki te Tonga ko nga Tekiona No. 374 and 375, Poraka o Whareama, 6000 riki, ko Tekiona No. 374, 2112 riki, me nga Tekiona No. 374 and 797, 2998 riki me to Awa o Wahapo hoki; ki te Hauauru-ma-tonga ko Wahi No. 2 Rahui o Whakataki, 3140 riki, me Tekiona No. 371, Poraka o Whareama, 3114 riki, me Tekiona No. 373, 2200 riki me Tekiona No. 797, 2010 riki, me te Awa o Whakataki hoki; ki te taha ki te Hanauru ko Wahi No.2, Rahui o Whakataki, 670 riki; ki te taha ki te kotiu ko nga Tekiona nama 718 and 719, Poraka o Whareama, 6332 riki, me Tekiona No. 373, Poraka o Whareama, 3000 riki, me te Wahi No. 6, Rahui o Whakataki, 4957 riki, me te Awa o Tinui hoki. | Wiremu Paraone Wirihana Te Oioi Tahana Patuwai Hariata Karanama Maraea Te Ngaru Hami Potangaroa Tapatu Matina Reta Paora Kingi Paora Hori Karaka Ihaia Whakamairu Henare Pikari Wata Paraone Iriama Whakarato Mihi Keita Pane Taroro Meri Te Ahirakan [sic] Mihi Ngarori Arapata Te Haruru Hapeta Whakamairu |
Maehe 24, 1862. |