Te Mane, Pepuere 1.

No tenei ra ka tino puare te hui. Te mahi i te ata he whakariterite i nga tikanga me nga ture mo te "Ropu" ara mo te "Kotahitanga" a nga tamariki o Te Aute, e kiia nei i te reo pakeha "Te Aute College Students' Association" Kei mua ake nei te whakamarama tanga i ona tikanga. Na te mate o Te Wiremu (Mita Hamuera) kaore i tae mai ki te powhiri i te hui; riro ana ma Te Tatana, Tiamana o te hui nga kupu powhiri. Ko ana kupu enei:—

"Ko taku tino mihi tonu i tenei ra ko to koutou taenga mai ki te manaaki i au, i to koutou kura, me tenei mahi nui whakaharahara ka timataia nei. Tena koutou. Ko te nuinga o koutou kei te ngaro atu i au. Otira i au e titiro atu nei kia koutou, ano kei konei katoa era, na koutou i whakahoki mai ki au o ratou ahua.

"Mo te mahi nei, i timataia e tatou i roto i te inoi i te mamae nui o te wairua, kia pai te Atua ki te awhina iho. Kei hea atu te mahi i tenei, te nui whakaharahara te taimaha? Kia tino marama a tatou whakahaere kia ngawari. Kia ata haere, ka ata whakato i te purapura; a kaua tatou e ngakau kore mehemea kaore e kitea wawetia he hua. Ko nga kupu ki o koutou matu ki o koutoa tupuna kia ngawari, notemea ehara page 12te Maori i te iwi kuare; ehara o koutou matua i te tamariki; kaore pea e tika ma koutou e ako. He tangata matau te Maori ki te whakarongo ki te reka ki te kawa ranei o te kupu; kaati kia tupato ta koutou mahi. Heoi ma koutou i enei ra he whawha haere kia mohiotia te ahua o te iwi Maori, me ta ratou titiro ki enei tikanga e hapainga nei e koutou. Me ki atu ki o koutou matua he tangata whaiwhakaaro ratou, he tangata matau ki te titiro i te kino, i te pai, i te tika, i te he, i te ora, i te mate. Me ata titiro pea ratou i tenei wa i te mea e heke tonu nei te iwi Maori ki te po—ka tu ka whakatahataha i te mea e taea ana ano te hoki whakamuri"

Ka mutu tenei ka panuitia e Tuteke Wirepa (he tamaiti rangatira no Te Kaha, takiwa o Te Whanau-a-Apanui) etahi kupu i tuhia e ia mo "Nga Tamariki Maori O Te Aute Kareti i te Putanga Atu Ki Waho O Te Kura." Me whakapoto ake ona kupu:—

"He mea nui ano tenei hei whakaarohanga ma tenei hui ara te ahua o nga tamariki e akona ana ki te Te Aute me era atu kura Maori penei, i to ratou putanga atu ki waho o te kura. Me ki ake e au na to tatou pouri ki taua mea, ki te moumou o te matauranga e akona nei, i tae mai ai tatou ki konei i tenei ra.

"Te ki a te pakeha kaore rawa he painga o te kura ki te tamariki Maori, hei moumou noa te ako, te pau o nga kaha o nga matua, kaore e whai tikanga o ratou matauranga. Te ki a o tatou matua, ko nga tamariki kura nga tamariki tino tutu rawa o roto i te iwi Maori, ko tatou nga tangata tino hianga, puremu, tahae mangere, kai-Waipiro. Engariano nga tamariki i noho iho i te kainga, kaore rawa i pena te tutu.

"Me whakaae ake e au e tika ana ano pea ena whakapae, ina hoki o te tini o te tamariki i akona ki tenei kura torutoru rawa nei i mau ki nga tikanga i akona kia ratou, i tahuri ki te whai i te ora mo tona tinana me tona iwi. Otira, me ui ake ano e au, no wai te he i penei ai; no aua tamariki tonu ranei, no te matauranga ranei, no nga matua ranei? Ki taku whakaaro hehe ano to nga tamariki; otira, no nga matua me te ahua noa o te kainga Maori te tino he rawa. Ka whiwhi te tangata i etahi kupu pakeha mana, i etahi tikanga torutoru nei a te pakeha, ka hoki ki te kainga. Tae atu ki reira e rereke ana te ahua o te kainga ki a ia; kaore he mahi e tau ana mana, kaore he mea hei here i nga whakaaro hianga. Ka pa ki te wahine, ki te waipiro ranei, kaore nga matua e riri. Ko nga matua tonu ki te whakamoe ki te wahine. He aha he mea hei tieki i roto i te ngakau o te tamariki i ana mea i ako ai ki te kura, i te whakapono i te whakaaro nui, i te wehi mai i te hara? Kaore noa iho. Na konei ra ka taka etahi o tatou ki te he, i mania tonu kore rawa he tuunga waewae, he maunga ringa ranei. Mehemea e kaha ana nga matua ki te tieki, mehemea kaore e whakapakepakea e whakararurarutia, mehemea e whiwhi ana i te mahi, a e tata ana ki te hunga e karakia tika ana ki te Atua, tera ano e kitea he hua o ratou nei matauranga e moumoutia nei i naianei."

Ka tu ake ko Hapata Wiremu, ko Te Reweti Kohere me Tamati Harapeta me etahi atu ki te whakapuaki i o ratou na whakaaro mo te whaikorero a Te Tutere. He maha nga kupu apiti mai. I whakaaetia kaua pea te he e tino whakataua ki nga tamariki; me whakaaro ano te ahua o te kainga e hoki ai ratou, te ahua o te noho a te Maori, te kore mea hei pupuri rawa i te mahara o te tangata ki ana i ako ai i te kura.