Te Po O Te Wenerei.

No te ahiahi o te Wenerei ka tae mai a Te Popa (Kai-titiro o nga Kura Maori) me Mita Renata Pihopa o Waiapu. I te mutunga o nga kupu powhiri kia raua ka tu a Apirana Ngata ki te panui i etahi pukapuka, he whakawhetai, he manaki na nga tamariki kaumatua o Te Aute kia Te Tatana raua ko Te Popa, na raua nei me Te Wiremu i kiia ai a Te Aute he kura nui, na raua nga tamariki rangatira whaiwhakaaro o nga motu nei i whakakaha ki te kimi i enei tikanga e whakahaerea nei. Tokorua raua he tangata aroha ki nga mate o te iwi Maori, a me puta ano i tenei wa i te mea e noho huihui ana a raua akonga, tetahi whakaaro kia raua. Ka tukua atu nga taonga, he Riini napukena hiriwa kia te Tatana, he patene haate koura kia Te Popa.

page 18

Ka tu mai a Te Tatana ka ki e kore e taea e ia te korero te tangi a tona ngakau ki ona tamariki mo tenei whakaaro nui a ratou; notemea i tino ohomauri rawa ia i tenei ahiahi, he mea huna rawa hoki i a ia. Ka ki a Te Popa, kua maha ona tau e mahi ana i roto i te iwi Maori, katahi ano ta te iwi Maori koha nui ki a ia, he mea nui whakaharahara ki roto ona whakaaro.

Ka mutu tena ka haere ano nga korero o te hui. Na Aata Wiremu te whaikorero tuatahi mo te "Hahi Maori; ona mate me nga huarahi e taea ai te whakaoraora." Tona ki kua heke rawa te kaha o te Hahi Maori, ahakoa Mihinare pehea ranei i tona ahua o mua. Kua iti rawa te whakapono o te iwi Maori, kaore i rite ki to nga tupuna. A e marama ana ano nga take i ngoikore [unclear: ai;] na nga whawhai o mua tata ake nei, na nga raruraru whenua na nga tini mahi whakapakepake a te pakeha i whakatahuri ke nga ngakau o te iwi Maori; ka mahue ake te Atua, te karakia; ka tango te Maori i nga mahi kikino a te pakeha hei manaaki mana. A i mua atu i nga whawhai, i muri iho nei ka waihangatia e te Maori he karakia hou mona. Na enei mea katoa i whakangoikore te Hahi i peehi te whakapono, i whakararuraru noa iho te whakaaro o te tangata.

Tetahi titiro ana kaore i te marama etahi o nga whakahaere a nga Hahi e kauwhau ana i te rongopai i roto i nga pa o te Maori, kei te tino ngoikore rawa. Mehemea ka taea te tuku he mihinare, he tangata kaha ki nga takiwa Maori ki te whahaohooho i te iwi katahi, a i nga Minita Maori tonu; mehemea e akona ana ratou ki te mahi takuta, ka rua ai he rakau ko te Paipera ko te rongoa, ka oho katoa te iwi, ka tahuri nui ki te mahi i nga mahi e paingia ana e te Atua. Ehara i te mea me whakapa rawa enei tangata hei Minita; ka taea noatia atu e te tangata, mehemea e tapatahi ana tona ngakau ki te mahi ki te Atua, te kauwhau i te rongopai o te oranga tonutanga. Ko nga tangata i whakatapua o ratou ngakau, ahakoa tane, wahine ranei, ko ratou hei riringi he toto hou ki roto i te Hahi Maori hei whakakaha i ona wahi katoa. Me whiriwhiri mai aua tangata i roto ite pakeha tonu i te Maori. A kia tae ano ki tona wa me huihui ratou me nga upoko o te Hahi ki te kimi tikanga hou ki te whakakaha tetahi i tetahi kia ngahau ai ta ratou mahi kia kotahi ai te whakaaro.

Te mutunga o tana whaikorero ka panuitia e Tutere Wirepa tetahi pukapuka na Hamiora Hei (he tamaiti no Te whanau a Apanui kei te kura Roia i Akarana) mo "Nga Minita Maori."

"Ko nga minita tonu etahi o nga tino tangata o roto i o tatou hapu. E titiro atu ana te iwi kia ratou, he tangata tapu i wehea atu mo nga mahi a Te Atua. Otira ki taku titiro kanui te ngoikore o etahi o ratou; ko nga whakahaere a etahi e he ana. He ngoikore etahi, he taikaha etahi; ko etahi kei te mahi ano i nga mahi a nga Apotoro me te Karaiti.

"Kaua te Minita e mea i whakawahia ia hei noho torona, hei reira ako mai ai i te iwi, kaore rawa e heke iho ki roto i te iwi mahi ai. Me pehea e taea atu ai te ngakau o te tangata, kia tahuri mai ai ki te Atua. To te Maori ahua he tino tamariki rawa ki roto i te whakapono, kaore i penei me te pakeha. Kaati kia ngawari nga tikanga, mehemea ka taikaha nohea te tangata e aro mai. Kei Waikato etahi Minita Maori e kauwkau ana i te rongopai ki nga iwi o reira, e mahi ana i runga i te ngawari, me te patipati. Whai hua ana te mahi a ena tangata riro ana ma te Kingi raua e manaaki e awhina. Me ata ako te tangata ki nga mea e taea e ia te hopu; muringa ra ka whakatakoto ai ki tona aroaro i te ture katoa a Te Atua.

page 19

"No muri nei nga tamariki matau o tenei kura i haere ai ki roto i o ratou iwi, kauwhau ai i te ingoa o te Ariki. Ka tikina ki tawhiti nga kupu whakamarama, ki nga mea kaore nei te Maori e matatau. Me pehea e marama ai te kupu a te Atua? Ko nga whakaaro ko nga kupu whakarite i tino tauhou rawa ki te iwi Maori. Na kona kaore e arotia e te tangata, he reka kino ki roto i te taringa."

Na te panui a Hamiora i whakatangatanga te arero o te tangata i taua po. Ka pakanga ko nga taitamariki mo nga kupu a Hamiora e ahu ana kia ratou, mo te taikaha o nga ako me te reka kino o nga kauwhau. Na nga kaumatua i aruaru, ka kumea nga kupu ki runga ki te whaikorero a Aata Wiremu. He maha nga korero kaha i korerotia. Ko te Hahi Maori i naianei kei te parangia e te moe, a mehemea kaore e whakaohongia, tera e hemo tonu atu. Tika rawa nga kupu a Aata Wiremu, me riringi he toto ora ki roto i nga kiko o te Hahi hei whakapakari. Me tuku he tangata kaha hei Mihinare ki te Hahi tonu he tangata taharua, matau ki te mahi takuta, kia riro ai ma te tangata ia e whai mai, ki te rongoa mo o ratou tinana, me o ratou wairua. Ehara i te mea ma te Minita anake i whakapangia e mahi enei mahi a te Atua. Mehemea na te Atua te ngakau i whakawahi, ka ahei te tangata ki te kauwhau i te kupu, ki te mataki i nga takiwa ngoikore, ki te whakapakari. E tino marara rawa ana te Hahi Maori, wehe ke he takiwa, wehe ke he takiwa; a kaore tetahi takiwa i te matau ki nga whakahaere a tetahi takiwa. Mehemea ka huihui nga Mihinare me nga upoko o nga Pariha ki te whakahaere tahi he tikanga mo nga takiwa katoa, ka kotahi te Hahi, ka honoa ona wahi katoa, ka kaha, ka pakari.

A ko nga Minita o nga takiwa, ahakoa Maori pakeha me ara, kei waiho ko nga Ratapu anake, ko te Ratapu kotahi ranei i roto i te marama, hei takiwa tirotirohanga i nga hipi. Kaore i pena ta te Karaiti, kaore i pena ta nga Apotoro, ta nga Mihinare o te ao, o nga motu, tae mai ki enei motu; kia mahi tonu i te ao i te po, haunga te karakia anake, engari me whakaaro ano etahi wahi o te tangata. I te uinga atu a tetahi o nga akonga a Hoani ki a Te Karaiti "Kei hea tou kainga?" Ka ki mai tera "Engari nga kirehe o te koraha e whai wahi ana hei moenga mo ratou, tena ko te Tama a te tangata kaore he wahi hei takotoranga mona." Me pena nga Minita. Mehemea e mamae ana o ratou ngakau ki te noho kino o te iwi ki te hara o te ao, e kore e reka te kai me te moe, i te mea e toe ana tetahi mahi hei mahinga.