| 1. | Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905," a me uru hei wahi mo, a me korero tahi raua ko, "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900" (a muri ake nei huaina ai ko "te tino Ture"). |
| 2. |
Me whakatu mo ia takiwa tetahi Poari Whenua Maori (ka huaina i raro nei ko "te Poari"), kia tokotoru ona mema, ara;—
He Perehitini, ma te Kawana e whakatu, a muri ake nei huaina ai ko "te Perehitini"; me etahi mema tokorua ma te Kawana e whakatu, a kaua e hoki iho i te kotahi o raua hei te Maori.
Engari kaua tetahi o nga mema o te Runanga Nui e whakaturia hei Perehitini hei mema ranei mo te Poari.
|
| 3. |
| (1.) | Ko ia Poari Whenua Maori e whakaturia ana i raro i nga tikanga o tenei Ture ka tu hei whakakapi i te turanga o te Kaunihera i whakaturia mo taua takiwa i raro i nga tikanga o te tino Ture, a ina whakaturia taua Poari ka mutu i reira te tu o taua Kaunihera. |
| (2.) | Ko te tino Ture me korero ona kupu ano raehemea nei i whakaurua ki reira te kupu "Poari" hei whakakapi mo te kupu "Kaunihera" i nga wahi katoa i uru ai taua kupu "Kaunihera." |
|
| 4. | Ahakoa te takoto ketanga o nga tikanga o nga kupu o te tino Ture, ko nga mema i pootitia mo ia Kaunihera i rokohanga e tu ana i o ratou turanga mema i mua tonu atu i te tekau ma toru o nga ra o Akuhata, tahi mano e iwa rau e rima, kua kiia kei te mau haere tonu to ratou tu i o ratou turanga mema, a, haunga ia mehemea he mea ata whakamutu i runga i te ture, me tu tonu ratou i o ratou turanga mema a tae noa ki te ra e whakaturia ai he Poari i raro i tenei Ture. Kaore he mahi i mahia e tetahi Kaunihera e taea te whakahe i page 2.gif) runga noa iho i te take no taua tekau ma toru o nga ra o Akuhata i pau ai te wa i whakaritea e te ture hei tuunga mo taua Kaunihera mo tetahi ranei o ona mema. |
| 5. | Ko nga ota me era atu pukapuka taitara katoa i mahia e te Poari me hiiri ki tona hiiri, a me haina hoki e te Perehitini me tetahi mema kotahi o te Poari. |
| 6. | Hei ritenga e taea ai te whakaputa tiwhikete papakainga, me whakahau e te Minita mo nga Mea Maori kia mahia mai i roto i nga pukapuka o te Kooti Whenua Maori, i runga ranei i tetahi atu huarahi, he rarangi e whakaatu ana i nga whenua, i nga paanga whenua ranei, e puritia ana e, e mau ana ranei ki, ia Maori kotahi. |
| 7. | Ka ahei te Minita mo nga Mea Maori ki te tono ki te Kooti Whenua Maori kia whakawakia te taitara a kia kimihia kia whakataua nga tangata no ratou, i runga i te tikanga Maori, nga whenua papatupu katoa, a hei reira me whakahaere e, te Kooti taua mea ano mehemea nei na tetahi tangata e kereme ana i tetahi paanga ki taua whenua taua tono i tuku. |
| 8. | Ko nga whenua Maori i roto i ia o nga takiwa kua whakaturia i raro i nga tikanga o te tino Ture e mau nei nga ingoa i roto i te Kupu Apiti ki tenei Ture, a e whakaarohia ana e te Minita mo nga Mea Maori kaore e rite ana kaore ranei e pai ana hei nohoanga mo nga Maori no ratou, ka ahei kia whakahaerea i runga i nga huarahi a i raro ano hoki i nga ritenga e whai ake nei, ara:—
| (a.) | Ka ahei te Kawana i runga i tana Ota Kaunihera ki te whakaatu kua tau te whenua ki te Poari hei estate in fee-simple in possession (ara, me riro i a ia te mana tuturu me te taitara o te whenua) i raro ano i nga taumahatanga i nga riana, me nga take tika katoa e pa ana ki taua whenua, kia puritia kia whakahaerea e te Poari hei painga mo nga Maori no ratou taua whenua, i runga i nga tikanga o tenei Ture; a hei reira ka tau pera te whenua ki te Poari. |
| (b.) | Mo runga mo nga tikanga o tenei tekiona kua whakamanaia kua whakahaua hoki te Kai-rehita, ina tonoa ia e te Minita mo nga Mea Maori kia pera, ki te mahi i nga mahi katoa e tika ana hei karanga kia whakahokia ki a ia nga pukapuka taitara kua puta, ki te whakaputa i nga taitara hou. a ki te ata tuhituhi i te taitara o te Poari, kia rite ki nga huarahi kua whakatakotoria. |
| (c.) | Ka ahei te Poari ki te rahui a ki te here i etahi wahi o te whenua hei mahinga a hei nohoanga mo nga Maori no ratou, hei papakainga ranei, hei urupa, hei pa tuna, hei mahinga ika, hei rahui manu, hei rahui rakau, wahie ranei, mo tetahi atu take ranei tera e whakaarohia e ia e tika ana. |
| (d.) |
Me whakahau e te Poari kia karaihetia te toenga o te whenua hei karaihe tuatahi, tuarua, tuatoru, tuawha ranei, penei na, ara:—
Whenua karaihe tuatahi, e uru ana ki tera nga whenua e taea ana te mahi ki te kai;
page 3.gif)
Whenua karaihe tuarua, e uru ana ki tera nga whenua e taea ana te mahi ki te kai etahi wahi, a ko etahi wahi he whenua e tika ana hei whangainga kararehe;
Whenua karaihe tuatoru, e uru ana ki tera nga whenua e tika ana hei whangainga kararehe a e taea ana te mahi kia whai hua ina eke nga eka ki te rima mano, hoki iho ranei; a
Whenua karaihe tuawha, e uru ana ki tera nga whenua e tika ana hei whangainga kararehe engari e taea ai te mahi kia whai hua ma te eke anake o nga eka ki te tekau ma rima mano eka, hoki iho ranei.
|
| (e.) |
Me tahuri te Poari, i raro i te whakahau a te Minita mo nga Mea Maori, ki te whakahau kia ruritia te whenua, kia wawahia hei rota, engari kaua e nui atu nga eka o ia rota—
Mehemea he whenua karaihe tuatahi, i te ono rau wha tekau eka;
Mehemea he whenua karaihe tuarua, i te rua mano eka;
Mehemea he whenua karaihe tuatoru, i te rima mano eka; a
Mehemea he whenua karaihe tuawha, i te tekau ma rima mano eka:
Engari mehemea ki te whakaaro o te Poari i te mea he kirea vawa te whenua na reira e kore e taea te mahi Ma whai hna mehemea ka noho ki te tekau ma rima mano hoki iho ranei nga eka, hei reira me ahei te ruri me te wawahi kia nui ake nga eka o ia rota i te tekau ma rima mano eka kia pono ai te riro o aua whenua i runga i te riihi.
|
| (f.) | Ko nga rota pera ka ahei kia tukua e te Poari i runga i te tikanga riihi mo tetahi wa mo etahi wa ranei kaua e nuku atu tona huihuinga katoatanga i te rima tekau tau: |
| (g.) | Me ahei te Poari ki te wehe i etahi o aua rota, i tana maha i pai ai, hei tononga i te tuatahi ma nga Maori no ratou te whenua. |
| (h.) | Ko nga whenua katoa e meatia ana kia whakahaerea i raro i tenei tekiona me whakauru ki tetahi rarangi hei whakaatu i nga eka, i te takiwa, me te ahua o te oneone o ia poraka, a me whakatakoto ki te aroaro o nga Whare e rua o te Runanga Nui i roto i nga ra tekau ma wha i te timatanga o ia tuunga o te Paremete i ia tau. |
|
| 9. | Mo ia riihi pera me pa nga tikanga e whai ake nei:—
| (a.) | Ko nga riihi me whakaari kia tangohia i runga i te makete e tuwhera anaki te katoa, i te tena (tender) ranei e tuwhera ana ki te katoa, i runga ranei i tetahi atu tikanga tera e whakatakotoria. |
| (b.) | Ko te moni reti e whakaaria ana mo ia riihi kaua e hoki iho i te rima pauna i ia tau mo ia rau o te wariu moni o te whenua. |
| (c.) | Ko taua wariu moni ma te Poari e whakatau; a, apiti page 4.gif) atu ki te wariu moni o te whenua i whakataua i raro i "Te Ture Wariu Whenua e te Kawanatanga, 1896," me uru te moni i pau, tetahi wahi ranei o te moni i pau, i te ruritanga, i te hanganga i nga rori, i te wawahanga me era atu mahi me era atu ritenga i mahia ki runga ki te whenua, me te huihuinga o nga moni tera e pau i te whakahaerenga. |
| (d.) | Me uru ki roto ki te riihi nga mana, nga tikanga, me nga kawenata, i raro ano i nga rekureihana, e whakaarohia ana e te Poari he pai. |
|
| 10. | Ka ahei te Poari, i runga ano i te whakaae a te Minita mo nga Mea Maori, ki te nama moni i runga i te mokete i pungaia ki nga whenua kua kiia ake nei kua tau ki te Poari, a ka ahei ki fee whakapau i aua moni i namaia ra hei whakaea i nga taumahatanga me nga riana tika kua tau ki runga ki taua whenua, a hei wawahi, hei ruri, hei hanga i nga rori, hei whakatuwhera, hei whakariterite, a hei panui i taua whenua kia riihitia ai, kia pai ake ai te wariu o taua whenua. |
| 11. |
Hei tikanga e whakatakotoria ai e hangaia ai nga rori, e mahia ai nga ruri, e whakatuwheratia ai hei whakanohonoho ki te tangata tetahi whenua kua tau ki te Poari, i runga i nga tikanga kua kiia ake nei, hei tikanga ranei e whakaeangia ai tetahi taumahatanga, ara he mokete he riana ranei e mana ana i te ture, tetahi atu taunaha ranei e eke ana ki runga ki taua whenua, ka ahei te Minita mo nga Moni (i runga ano i te whakae a te Minita mo nga Mea Maori), i runga i tana i whakaaro ai he tika, ki te whakamana kia whakaputaina etahi moni ki te Poari i roto i etahi moni i whakaritea e te Paremete mo nga Mahi Nunui a te Koroni:
Engari ko nga moni katoa e namaia ana i raro i tenei tekiona ki tetahi Poari kotahi i roto i te tau kotahi kaua e nui atu i te tekau mano pauna.
|
| 12. | Mo runga mo nga moni katoa e namaia peratia ana me pa nga tikanga e whai ake nei:—
| (a.) | Ko taua moni nama, apiti atu ki tona initareti i runga i te rima pauna i ia tau mo ia rau, ka tau i runga i te mana o tenei Ture hei taunaha ki runga ki nga moni e hua mai ana i aua whenua i whakataua ra ki te Poari, ko taua taunaha me whakariterite kia tau-a-rite ai ki nga painga e puta ana. |
| (b.) | Ko aua moni nama me whakaea haere i runga i nga tikanga e whai ake nei, ara:—
| (i.) | Ko te moni nama, apiti atu ki tona initareti i runga i te rima pauna i ia tau mo ia rau, me whakaea ki nga hua e puta mai ana i te whenua i taunahatia ai ki reira aua nama, a me utu haere e te Poari ki te Minita mo nga Moni mo te taha ki te Kingi i ia hawhe tau, a pau noa etahi tau, kaua e nui atu i te wha tekau ma rua, i whakaaetia i waenganui i te Poari me te Minita mo nga Moni, a ko te utunga tuatahi me whakaputa a te paunga o nga marama e ono a muri atu i te timatanga o aua tau i whakaritea ra.page 5.gif) |
| (ii.) |
Ko aua tau i whakaritea ra me timata i te ra i whakaaetia ai, engari kaua rawa e roa atu i te wha tau i muri atu i te ra i hoatu ai taua moni nama:
Engari, mo te wa i waenganui i te ra i tukua ai taua nama me te ra i timata ai nga tau i whakaritea ra, me utu e te Poari, a ona takiwa e whakahaua ai e te Minita mo nga Mea Maori (engari kaua aua takiwa e tatahi atu i te hawhe tau), nga initareti mo te moni nama, i runga ano i tona tikanga kua kiia ake nei.
|
| (iii.) | Ko ia utunga pera, hei whakaea i te moni tinana tetahi taha hei whakaea i nga initareti tetahi taha, a me kimi tona rahi i runga i tetahi tepara whika tera e whakatakotoria e nga rekureihana i raro i tenei Ture. |
| (iv.) | Ko taua tepara whika ka whakatakotoria ra me whakatakoto ona whika me tona kaupapa i runga ano i te ahua me te tikanga o te tepara whika e mau nei i roto i te Kupu Apiti Tuarua o "Te Ture Tuku Moni-a-nama ki nga Tangata Noho Whenua, 1894." |
|
| (c.) | Ahakoa nga kupu o te wahanga-tekiona o mua tonu ake i tenei ka ahei noa atu te utu kia ea te katoa tetahi wahi ranei o aua moni i namaia ra ahakoa i utua i mua atu o te ra i whakaritea hei whakaeanga i aua moni nama i raro i taua wahanga-tekiona, a ina tupono ki ia keehi pera me whakariterite kia tika nga initareti e utua a muri atu. |
|
| 13. | Ko nga moni hua katoa e puta ana i nga whenua kua whakataua ki te Poari kua kiia ake nei, me whakapau e te Poari i ia wa i ia wa—
| (a.) | Hei whakaea i nga moni i pau i te whakaherenga; |
| (b.) | Hei whakaea haere i nga moni i namaia i runga i nga ritenga kua whakaritea i runga nei; |
| (c.) | Ko tetahi wahi, i runga i ta te Poari e whakatau ai, hei whakaea i nga mokete, riana, taunaha, nama ranei e tau tika ana ki runga ki te whenua; |
| (d.) | Ko nga toenga me utu atu ki nga tangata no ratou te whenua i runga ano i te rahi me te iti o nga hea o ia tangata o taua whenua. |
|
| 14. | Ina pau nga tau e rima tekau kua whakatakotoria ake nei, a ina ea nga taumahatanga katoa e pa ana ki taua whenua ki ona hua ranei, me tahuri te Poari, ina tonoa-a-tuhituhitia e nga Maori no ratou te nuinga o nga paanga ki taua whenua, ki te tuku kupu tohutohu atu ki te Kawana kia whakakorea i runga i te Ota Kauhihera te taitara o te Poari; a hei te putanga o taua Ota Kaunihera me whakahoki te whenua kia tau ai ano ki nga Maori no ratou. |
| 15. | Hei ritenga e whakatutukitia ai nga tikanga o tenei Ture e pa ana ki te tukunga me te whakahaerenga o te whenua kua tau ki te Poari, engari kaore mo etahi atu tikanga, ko nga herenga, ko nga tikanga, me nga araitanga katoa i mahia mo taua whenua e tetahi Ture e tetahi pukapuka taitara ranei ka kiia kua whakakorea. |
| 16. |
| (1.) |
Haunga ia nga whakaritenga i raro nei, ko nga herenga, ko nga tikanga, me nga araitanga e puru nei i te riihitanga o nga whenua o nga Maori ahakoa kei roto aua herenga, aua tikanga me aua page 6.gif) araitanga i tetahi Ture i tetahi pukapuka taitara ranei, a muri tonu atu i te mananga o tenei Ture ka kiia kua whakakorea:
Engari e kore tetahi riihi mo tetahi hea mo tetahi paanga ranei ki tetahi whenua o nga Maori e whai mana ki te kore e tuhia ki runga te whakaaetanga a te Poari ki nga tikanga o taua riihi.
|
| (2.) | Kaua taua whakaaetanga e tuhia kia marama ra ano te Poari,—
| (a.) |
E rahi ana te moni reti e whakaritea ana. (A ina tupono kua whakataua te moni wariu o te whenua i raro i "Te Ture Wariu Whenua e te Kawanatanga, 1896," ko te moni reti ina whakaritea i runga i te tikanga kaua e iti iho i te rima pauna i ia tau mo ia rau pauna o taua moni wariu, ka kiia tera he moni reti e rahi ana):
Engari, mehemea ki tona whakaaro he nui rawa te moni wariu i whakataua ra, i runga i tana ata titiro ki etahi atu mea e pa ana ki taua whenua, ka ahei te Poari ki te whakahau kia wariutia ano taua whenua):
|
| (b.) | Ko ia Maori e tuku ana kei te whiwhi i tetahi papakainga, i tetahi atu whenua ranei e rahi ana hei papakainga, a ranei (hui atu ki te moni reti tera e utua i raro i te riihi e meatia ra kia mahia) e rahi ana nga moni e puta ana ki a ia hei oranga mona: |
| (c.) | Ko te riihi e meatia ra kia mahia ka tau hei painga mo te Maori kai-tuku riihi. |
| (d.) | Ko taua riihi e mana ai me timata tonu atu te haere o te riihi me te noho i te whenua (in possession) kaua e nukuhia mo tetahi wa (in reversion). |
|
| (3.) | Kaua te riihi o te whenua Maori e roa atu i te rima tekau tau, a kaua hoki nga eka o roto i te riihi e nui atu i era kua tohutohungia nei mo ia karaihe i roto i tekiona waru o tenei Ture. |
| (4.) | Ko te whakaaetanga a te Poari e tuhi ai ki runga ki tetahi riihi, ka rite tonu tona kaha me tona mana ano mehemea nei ia he whakamananga na te Kooti Whenua Maori. |
| (5.) | Kaua nga tikanga o tenei tekiona e pa ki nga whenua o nga Maori e takoto nei i Te Waipounamu i Rakiura ranei, ki nga rahui Maori ranei kua whakataua ki te Kai-tiaki mo te Katoa. |
|
| 17. | Ka ahei nga Maori ki te tono ki te Poari kia tukua to ratou whenua ki te riihi i runga i nga tikanga me nga ritenga tera e tuhia ki roto ki te tono, a mo runga i ia tono pera me pa nga tikanga e whai ake nei:—
| (a.) | Ko te tono me haere i runga i te kaupapa tera e whakatakotoria, a me whakamana tona hainatanga i runga ano i te tikanga tera e whakaritea. |
| (b.) | Ina tupono i tokomaha ake i te tekau nga tangata no ratou te whenua, ka ahei taua tono te haina mo te taha ki nga tangata katoa no ratou te whenua e etahi o nga tangata no ratou te whenua i whiriwhiria i runga i te tikanga kua whakatakotoria e tekiona rua tekau o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1903." |
| (c.) | Ki te whakaae te Poari ki taua tono, me perehi e te Perehitini ki roto ki te Gazette me te Kahiti tetahi page 7.gif) panui mo taua tono a hei whakaatu kua tau te whakaaro o te Poari me whakahaere taua whenua i runga i nga tikanga o taua tono. |
| (d.) |
Ki te kore e tae atu he whakahe i roto i te marama kotahi a muri atu i te ra i perehitia ai taua panui, ka ahei te Poari, i runga i tana i whakaaro ai, ki te tahuri ki te panui ko taua whenua ka riihitia i runga i te tena (tender) e tuwhera ana ki te katoa, a hei reira e kore e whai mana te riihi mo taua whenua ki te kore e riro ma te Poari e whakahaere mo te taha ki nga Maori no ratou taua whenua:
Engari mehemea, i tetahi wa i mua mai o te tukunga o tetahi riihi, tera te Poari, i runga i tetahi panui i perehitia ki roto ki te Gazette me te Kahiti, ka tuku ki raro ka whakakore ranei i tona mana whakahaere mo te taha ki nga Maori no ratou te whenua, hei reira kua mutu te whai kaha te whai mana ranei o nga tikanga o tenei tekiona.
|
| (e.) | Ahakoa e takoto ke ana nga tikanga o tetahi Ture o tetahi pukapuka taitara ranei, ka ahei taua whenua te tuku e te Poari i runga i te riihi mo tetahi wa mo etahi wa ranei ina huhuia katoatia kaua e nuku atu i te rima tekau nga tau. |
| (f.) | Mo nga ritenga o tenei tekiona ko nga pukapuka tuku katoa me riro ma te Poari e haina mo te taha ki nga Maori no ratou te whenua. |
| (g.) | Me uru ki roto ki te riihi nga mana, nga tikauga, me nga kawenata, i runga ano i nga tikanga kua whakaritea ake nei, tera e whakaarohia e te Poari he tika. |
| (h.) | Ko nga moni reti katoa e utua ana mo nga riihi e tukua ana i raro i nga tikanga o tenei tekiona me utu e nga kai-tango riihi ki te Poari; a, ina tangohia atu i roto nga moni i pau i te whakahaerenga i runga i nga tikanga kua whakaritea ake nei, me utu i ia wa i ia wa e te Poari ki nga Maori no ratou te whenua i runga ano i te rahi me te iti o nga hea me nga paanga o ratou ki te whenua. |
| (i.) | Ko nga moni e pau i te whakahaerenga hei nga moni i whakaaetia i waenganui i te Poari me nga Maori no ratou te whenua, engari kaua rawa e nui atu i te rima pauna mo ia rau pauna o nga moni reti i whiwhi ai te Poari mo aua riihi. |
|
| 18. |
Ka ahei te Minita o nga Whenua, i roto i nga moni e whakaritea ana mo nga tikanga o "Te Ture Whakarapopoto i nga Whenua hei Nohonohoanga ma te Tangata, 1900," ki te tuku nama i runga i te mokete ki nga tangata no ratou tetahi whenua Maori, ki nga tangata ranei kua rehitatia hei ropu kaporeihana mo tetahi whenua Maori, i tetahi moni kaua e nui atu i te wahi tuatoru o tona wariu whakapaingakore hei whakanoho kararehe ki runga hei whakapai, hei paamu ranei i taua whenua.
Engari mo nga tikanga o tetahi mokete e mahia ana i raro i tenei tekiona ko nga here i whakataua i mua a muri ranei whakataua ai ka ahei ma te Minita mo nga Mea Maori e wewete.
page 8.gif) |
| 19. | Mo runga mo etahi moni i tukua-a-namatia i raro i tekiona tekau ma waru o tenei Ture, ka ahei te Minita ki te hanga i ana tikanga i whakaaro ai he pai kia tika ai te whakapau o aua moni ki runga ki nga mahi i whakahuatia i roto i taua tekiona. |
| 20. |
| (1.) | Ahakoa te takoto ketanga o nga tikanga o nga ture e mana nei, ka ahei te Kawana ki te hoko whenua i nga Maori no ratou te whenua, i nga mea ranei o ratou kei a ratou te nuinga o te wariu o te whenua mehemea he tokomaha atu ratou i te tekau, i tetahi Komiti ranei i ata whakaturia i raro i nga tikanga o Wahi II., o Wahanga II., o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894." |
| (2.) | Ina oti te nuinga o aua Maori te haina ki tetahi tiiti whakawhiti i te whenua ki te Kingi ka ahei taua whenua kia whakahaerea ano mehemea nei he whenua Karauna kei raro i "Te Ture Whenua, 1892," a ko te rarangi o era katoa o nga tangata no ratou te whenua kaore i haina i te tiiti whakawhiti engari me whakamana taua rarangi e tetahi o nga Tiati o te Kooti Whenua Maori, hui atu ki te rihiiti a te Receiver-General mo nga moni e rite ana hei utu mo o ratou hea mo o ratou paanga ranei ki te whenua, ka ai hei whakaoti i te taitara o te Karauna e taea ai te rehita me era atu mahi katoa. |
| (3.) | Ko nga tikanga o tenei tekiona kaua e pa ki nga whenua kei roto i nga takiwa e whakahuatia nei i roto i te Kupu Apiti ki tenei Ture kia taea ra ano te tahi o nga ra o Hanuere, tahi mano e iwa rau e waru. |
|
| 21. | Ko nga tikanga o nga tekiona kotahi rau e rua tekau ma whitu tae noa ki tekiona kotahi rau e rua tekau ma iwa o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," kaua e pa ki nga hoko whenua e whakahaerea ana i raro i nga tikanga o te tekiona i runga tonu ake i tenei. |
| 22. |
| (1.) |
I mua o te whakaotinga o tetahi hoko o tetahi tuku ranei ki te Kingi, me whiriwhiri te Kawana ia o nga Maori no ratou nga hea me nga paanga ki te poraka kite piihi whenua ranei e meatia ana kia hokona, kia kitea ai kei te rahi ranei o ratou whenua ke atu hei oranga mo ratou; a, ki te kore, hei reira me rahui, hei mahinga hei kainga mo era o aua Maori kaore e whiwhi ana i etahi whenua ke atu, tetahi wahi o taua poraka o taua piihi whenua ranei e whakaarohia ana e te Kawana e rahi ana; a me ahei ranei te Kawana ki te hoko i te poraka katoa, a, hei riiwhi mo te korenga kaore i rahuitia etahi wahi o taua whenua, me ahei ia ki te wehe i etahi whenua o te Karauna i tana i whakaaro ai e pai ana hei oranga mo aua Maori:
Engari e kore tetahi whenua i rahuitia i wehea ranei hei oranga mo nga Maori e tuku ra e kiia e nui ana hei oranga mo ratou, mehemea taua whenua i wehea peratia ra mo ia tane, mo ia wahine mo ia tamaiti ranei, e tuku ra, e iti iho ana i te rua tekau ma rima eka whenua karaihe tuatahi, i te rima tekau eka whenua karaihe tuarua ranei, a i te kotahi rau eka whenua karaihe tuatoru ranei.
|
| (2.) | Ko ia whenua i rahuitia peratia i wehea peratia ranei ka ahei kia tau ki aua Maori i runga i nga whaimanatanga, i nga hea me nga paanga, a i raro hoki i nga herenga, i nga araitanga, me nga tikanga tera e whakaarohia e te Kawana e tika ana; a me ahei ranei te Kawana ki te whakawhiwhi atu i taua whenua ki tetahi page 9.gif) ropu kaporeihana kua whiwhi i runga i te ture i te in ana ki te wha-kahaaere rahui Maori, ma taua ropu kaporeihana e whakahaere hei painga mo aua Maori. |
|
| 23. | Hei tikanga e whakaritea ai he moni hei hoko whenua i raro i tenei Tare, ina whakahaua te Minita mo nga Moni e te Kawana i roto i tona Kaunihera kia mahi pera, tenei taua Minita kua whaka-manaia ki te nama moni i ia wa i raro i nga tikanga o "Te Ture Nama Moni ma Niu Tireni, 1904," engari kaua aua moni ina huihuia katoatia e nui atu i te rua ran mano pauna, i runga i tana i whakaaro ai he pai. |
| 24. |
| (1.) |
I te wa kaore ano i utua nga moni mo tetahi whenua hokona peratia, me ahei te Minita mo nga Mea Maori ki te tuku wawe i etahi moni hei painga mo nga tangata no ratou te whenua i runga i tana i whakaaro ai he pai, a hei hanga rori, taiapa, tua nga-herehere, whakaara whare, me etahi atu whakapainga, e mahia ana ki runga ki etahi atu whenua o nga tangata no ratou te whenua i hokona ra:
Engari mo te tangata kaore i haina i te pukapuka whakawhiti ki te Kingi kaua nga moni tuku wawe ki a ia e nui atu i te hawhe o te wariu o te hea o te paanga ranei o taua tangata i roto i taua whenua.
|
| (2.) | Mo nga tangata o te whenua kua haina i taua pukapuka whakawhiti ko nga moni i tukua wawetia ki a ratou me tango atu i roto i o ratou hea i o ratou paanga ranei ki nga moni hoko, a mo nga tangata kaore ano i haina i taua pukapuka whakawhiti ko nga moni i tukua wawetia ki a ratou me punga ki tetahi ritenga e whakaarohia ana e te Minita mo nga Mea Maori he pai, a ka tau hei mokete tuatahi ki runga ki nga hea ki nga paanga ranei o aua tangata ki taua whenua. |
|
| 25. | Ko nga moni hoko e utua ana mo tetahi whenua e hokona ana i raro i nga tikanga o nga tekiona e rima o runga tonu ake i tenei kaua e iti iho i te moni wariu o te whenua i whakataua i raro i "Te Ture Wariu Whenua e te Kawanatanga, 1896." |
| 26. | Ahakoa te takoto ketanga o te tikanga o nga kupu o etahi atu Ture, ko te utu o te whakahaerenga o te tino Ture me tenei Ture me ahei te whakaea ki nga moni e whakaritea ana e te Paramete mo taua mahi. |
| 27. | Ko nga tikanga o te tino Ture me era atu Ture katoa e taupatupatu ana ki nga tikanga o tenei Ture kua whakatikatikaina kua whakakorea atu ranei e tenei Ture engari mo runga anake i nga wahi e taupatupatu ana, kaore mo ko atu mo tetahi atu ahua ranei. |
.jpg)
runga noa iho i te take no taua tekau ma toru o nga ra o Akuhata i pau ai te wa i whakaritea e te ture hei tuunga mo taua Kaunihera mo tetahi ranei o ona mema.
