Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Collected songs and legends from the southern Cook Islands

Tuatua Taito No Maui

Prefatory Notes

[Note added by Bob O'Brien as transcriber:]

The last items worth recording from Folder 38 are a sample of narratives written by Hall's students at Takamoa. Most are dated 29 April 1915. Hall appears to have asked them to write down their home island version of the Maui myth. The writers and their islands are identified in most cases. Not all islands are represented and there is occasional repetition.

Alexander Turnbull Library MS Papers 4151*38. Transcribed by Bob O'Brien in March/April 1996.

Tuatua Taito No Maui

George from Aitutaki.

Tera tanu i akarongo;
Ko te ai a Maui i avaiki,
Maui upoko varu, tera te tu e ai anake
tei runga i tona upoko; koia oki a
Maui upoko varu Tikitikiataranga.

"Tera te tu kua karanga ia e tei ia maui ua te vairanga i te ai i taua tuatau. e kua karanga katoa ia e, na Maui teia apinga nei e ai.

Tera te tu. kua tae te tangata i te tini i taua ai kia Maui. Ko te tangata i tiki i te ai kia Maui kare i marama iaku.

"Tera te tu, kia tae taua tangata kia Maui i te tiki i te ai. I reira kua oronga aia i te ai. Koia oki ko tetai upoko o Maui, kua toe eitu upoko. Tera te tuatua a Maui ki taua tangata i tiki i te ai kia Maui me aere eiaa e aere na te ara pateka ka inga koe ka mate to ai. e aere koe na aramoumou, kia aere kia tangata nei kare aia i akarongo. kua aere rai aia na te ara pateka. I reira kua inga aia kua mate te ai. I reira kua oki akaou aia i te tiki akaou i te ai kia maui. I reira kua oronga a Maui i te ai koia oki ko tetai upoko o Maui; kua toe e ono upoko o Maui. Kua na reira ua te ravenga a teia tangata. no te mea te umuumu nei aia i te ai tumu tikai, ia maui, koiaoki ko te ai i rotopu tikai i to upoko o Maui. Tera taku i akarongo kua rauka mai te ai a Maui mei avaiki mai. Ki runga i teianei ao. I reira kua pini teianei ao i te ai;

"Te vai nei tona pee i te riro mai anga i te ai ki teinei ao;

Tumupu from Atiu

E rua manako no Maui taku i kite. Kua manako ia a maui no te au enua ki runga.

Te ra teta manako kua nanako ia teia Maui no avaiki mai. te ra te tumu, Kua tae mai aia, e mea tiki na ia, no te mea e toa aia.

Ko taua Maui, te ra tona ingoa i te katoato. Ko Maui tikitiki a te rangi; Ko te Maui toia i kitea ai te ai a tetai tangata.

Ko te ai a teia tangata e potanga rakau.

Ko te vairanga o taua ai nana tei raro ake i tona urunga i roto i te kimi ravenga a Maui e tona pakari kua kitea te ai a teia tangata i topa ia ai tona ingoa ko Maui tikitiki a te rangi.

Apolo from Manihiki

E toru Maui no Havaiki mai ratou tera to ratou tere e tautai ika, kua aere mai ratou na runga i te Vaka kia tae ratou ki te moana kua tuku a Makui mua tana matau ki raro kua kai mai tana ika, i reira kua ui aia ki nga maui e muri, tera tana ui anga. Maui roto Maui muri e, ui a mai te ingoa o taku ika kua akakite mai a Maui roto e Maui muri, utia e ke kaka [unclear: kakahi], kua uti a Maui mua kia tae mai ki runga e kakahi tikai, kua tuku a Maui roto i tana matau ki raro, kia tae ki raro, kua kai te ika. Kua ui katoa mai maui roto. Maui mua Maui muri e uia mai te ingoa i taku ika, tera ta raua tuatua, kutia e haha Mango kua uti aia kia tae mai ki runga e Mango rai. I reira kua tuku a Maui muri i tana matau ki raro i te moana kia tae ki raro kua mou ki te toka. Kua ui aia kia Maui mua e Maui roto. Maui mua maui roto e uia mai te ingoa i taku ika, tera te raua tuatua, utia e haha Mango, kua uti aia kia tae ake ki rotopu i te moana kua feta te moana. Tera tana tuatua, e pee na Taua maui, kua kite aia e enua tana

e uti nei.

"Tokomiti, tokomiti, tokofeta, tokofeta tu, tu, tu tu Maui, ha, ha, ha te enua, kua kite ratou e enua ou teia kua iri to ratou vaka i runga i taua enua, e kua tu ratou ki runga i te one maro, tera taua enua, ko Manihiki.

E te vai nei taua puta i mou ei te matau a Maui Potiki.

Karere Pukapuka

Ko te tuatua ia Maui. E aa to tu o tu reira tuatua, e te tuatua no nga Maui e [unclear: tome]. Ko te Metua koia a Maui tera tana angaanga Nana i tatau ana i te etu o te rangi, e one tea te au mea katoatoa. Ko te angaanga ia a taua Maui Metua ra. Ko tau Maui ra e tako toru ana tamariki, tera te ingoa o aua nga tamariki ana ra. Ko Maui mua te ingoa o te tama mua, te rua Ko Maui roto, to toru ko Maui potiki. Kia noo ratau i to ratau metua. Kua tupu to ratau manako tautai, i reira kua aere ratau ki roto i te Moana tautai kua tautai ratau. Kua kai tate tama mua koia a Maui mua, tera tana ika i rauka, e enua. Koia te enua nei. Kia tautai ratau. Kua mou tato Maui roto tera tana ika i rauka, e Mango, kia uti mai ki runga, tera tei tupu ia ratau kua titiri i taua Mango ra ki runga i te rangi No reira te apinga i runga i te rangi. Ko taua apinga ra e Mango Na Mango roto, kua tautai aka ou ratau. Kua kai mai e ika tika ai tera te ingoa i taua ika ra [unclear: Yayaaurua]. Koia oki e Komuri tera te akairo i akairo ia i taua ika ara. Ko te mea e puku i to mata ra, Ko taua akairo ra. Na Maui potiki.

Robati from Rakahanga

{ Te Metua tane, Makuaifare,
{ Te Metua vaine, Tongaifare
Nga tamariki. {Maui mua. Maui -roto, Maui -Potiki
{ Ko Hina, to ratou tuaine,
to ratou tupuna Vaine, Ko Hina-[unclear: Porarii]

"Tera te tu, i to ratou nooanga, kua rave ratou i tetai angaanga koia oki Punipuni, me Punipuni ratou ka kitea ua ia Maui mua e Maui roto, e Hina katoa. Kareka a Maui-Potiki kare aia e kitea no te mea, e tamaiti manamana, ka pipini aia ki roto i te au rakau, e mea umere rava teia anganaga, te te.

"Ko to ratou metua tane, e tiki kai tama angaanga. Ko te ngai tana e tiki aua1 i te kai ka aere aia ki raro i te enua. Ka na roto aia i te Pou i te tomo, mo aere aia kia vaitata i taua Pou, ka tautopa aia i te kapiki atu ki taua Pou.

("To Pou, to Pou nei e! Vaia ake kia tomo atu au, ki au ko Makuaifare e Tongaifare")

I tona kapiki anga kua ngaa taua Pou, e kua aere aia ki raro i te enua, Te noo nei a Hina-Porarii i taua ngai. Kua oki mai aia ma te kai, kua maani te metua vaine i kua kai te anau. Kua pera ua rai te metua tane i te au ra katoatoa i te aere ki taua ngai. kua manako taua Maui-Potiki, [unclear: ie] aere nei kiea teia metua tane o ratou, i te au popongi katoa?

Kua kimi aia i tona manako, me moe aia i te po, ka tapeka aia i te maro o tona metua tane, ki runga iaia, me tu mai taua metua tane i te taime e aere ei. Kia kite aia e kia [unclear: aue] aia i taua metua. I reira kua moe ratou i taua po kua rave rai taua tamaiti i tei akakoro ia e ia, kua tapeka aia i taua maro o tona metua ki runga iaia. Kia tae ki te Popongi metua, kua ara taua metua tane koia a Makuaifare, kua tu aia ki runga ka aere ki tau ngai tana e aere, kua [unclear: aru] katoa taua Maui-Potiki, kia tae taua metua ki te pae o taua Pou kua, Tautopa aia i taua i matau. ("To Pou, to Pou nei e! Vaia ake ra kia tomo atu au, ko au ko Makuaifare e Tongaifare"} Kua ngaa taua Pou e kua tomo ki roto.

Kua akarongo Maui-Potiki i taua Pe'e e kua tamou aia i tei reira, kia tae ki tetai ra kua rave akaou nga tamariki i taua angaanga Pipini. Kua oro a maui-Potiki ki taua Pou kua tautopa aia i taua i akarongo ki tona metua tane. ("To Pou, to Pou nei e! Vaia akera kia tomo atu au, koau ko Makuaifare, e Tongaifare."}

Kua ngaa taua Pou kua tomo aia e kua aere ki raro i te enua, kua akara aia, e enua teia. kua rere aia ki runga i te Nonu, kua akarongo taua Hinaporarii. Kua kapiki aia, koia tera e Fakapakeke i runga i te Nonu o Maui-mua ra? Kua kite aia e no Maui-mua te Nonu nei. Kua rere akaou aia ki runga i tetai Nonu. Kua kapiki akaou mai a Hina, koia tera e Fakapakeke i runga i te Nonu o Maui-roto ra?

Kua rere aia ki runga i tetai, kua kapiki akaou mai a Hina mei [unclear: tana] i kapiki mua mai. kua kite aia e Noku teia Nonu. Kua aaki aia i to Nonu ma to kapiki atu kia Hina.

("Hinaporarii e ono mai i to mata ka puera!")

Kua pei aia i te Nonu ki runga i te mata o Hinaporarii kua puera tetai mata.

Kua aaki akaou aia i tetai Nonu, ma te kapiki atu. ("Hinaporarii e ono mai te ata i toe ka Fakahiti") Kua pei akaou atu aia ki runga i te mata i toe puera akera te mata o Hina. Kua kite aia i taua Maui-Potiki.

Teia tona reo Akameitaki. ("O taku moko; Huihui runga e raro nei noou Anake.")

Tera te Aiteanga, Ko tona au kainga katoatoa to Hinaporarii, ka oronga aia no Maui-Potiki.

Kua akairo taua Hina i to ratou au kainga, ko te au kainga memeitaki e te ruperupe, no Maui-Mua e Maui-roto e Hina. Ko te au kainga kinokino no Maui-Potiki koia oki a Maui-muri.

I reira, kua noo ratou katoatoa nga metua e te anau, e to ratou tupuna vaine. Kua inangaro ratou i tetai ai ei tau i ta ratou kai, kare e ai, te vai nei tetai tangata tei aia te ai, kua aere taua Maui-Potiki i te tiki ai ki taua tangata, tona ingoa Toroatuhimata, e tangata mana aia ko te tangata e aere kiaia ka mate. I te Maui-Potiki aerenga kiaia, kua rave mai taua tangat i te au ravenga e mate ei a Maui-Potiki, me akaari mai i tona rima kua pera katoa a Maui-Potiki, me akaari mai i tona vaevae kua pera katoa a Maui, i reira kua tae a Maui ki taua tangata. Kua pati aia; tetai ai, kua oronga mai taua tangata, kua oki a Maui, i taua oki anga mai kua [unclear: tauru] aia i taua ai ki roto i te tai. Kua mate taua ai. Kua oki akaou aia ki taua Toroatukimata, i te pati akaou i tetai ai. Kua oronga mai, e kua aere kua tauru akaou ki roto i te tai. Kua mate, kua oki akaou mai, i te pati ki taua tangata. Kua akakite atu a Toroatukimata, teia te ai koia oki e kaunati. Kua pati a Maui-Potiki nana e Hika te Kaunati. Kua pati atu a Maui-Potiki kia Toroatukimata kia aere mai oma mai mua kia taomi ia te Kaunati. Kua Hika a Maui-Potiki kua Vaitata i te ka te ai kua tutungi atu i nga upoko o na maimua kua rere atu. no reira me akara tatou i teia tuatau nei ki runga i te upoko e te kakaia, te vai nei te tapao kerekere i runga no te mea kua tutangiia e Maui-Potiki ki te ai, Kua riri taua tangata. [unclear: E] aa koe i tutungi ai i aku maimua? Kua kata a Maui.

I muri mai kua pati a Maui kia Toroatukimata. Kia rere raua ki runga. Kua rere na mua a Maui, e kua oki ki raro. kua tuatua aia kia rere a Toroatukimata. me rere koe, e akatautau koe i to maro ki raro i te rere anga o taua tangata, ki runga, kua tuku aia i tona maro ki raro kua mou a Maui kua kika ki raro e kua topa taua tangata ki raro o kua mate, kua noo aia i te kainga o taua tangata, i tetai taimo, kua a[unclear: kaora] aia i taua tangata e kua ora. Kua tuatua mai Toroatukimata. E aa koe i pakau ai ia aku?

Kua kata a maui-Potiki. Kua manako aia kare e mana o taua tangata. No te roa o Mauipotiki. Kua kimi mai nga metua e nga tuakana ma to ratou tupuna e te tuaine, kia tae mai te noo nei Maui-Potiki.

I reira, kua teateamamao aua nga Maui ka aere tautai, kua akakite a Maui-Potiki kia Hinaporarii, me aere matou tautai, me tuku io e maunu ika. tuku ake koe e kakai e [unclear: mago] tetai au ika ua mei tei reira te tu, me tuku io au e aoa kua kohu ki te raupuka Puka tamou ake te Toka nei, kua aere ata ratou tautai, kua oe ratou e tae ratou ki tetai ngai kua kite ratou i to Tapua ua. I reira ratou tautai ai, kua tuku ratou i te ratou au matau kua kai te ika i ta Maui-mua. Kua kapiki aia, Maui-muri, Maui-roto uia mai e aa te ingoa i taku ika? Kua kapiki ata aua nga Maui, Hutia, e Haha kakaki, e Haha mango. Kua kai ta Maui-roto. Kua kapiki aia, Maui-mua maui muri uia mai e aa te ingoa i taku ika? Kua kapiki mai aua nga maui, Hutia, e Haha Paara. Kua kai ta Maui-muri, kua kapiki aia, maui-mua, maui-roto, uia mai e aa to ingoa i taku ika? Kua kapiki mai aua nga Maui, Hutia, e Haha enua.

[Note added by Bob O'Brien as transcriber:]

A pen and ink sketch of a canoe, with three figures aboard, follows. The person on the left holds a line and below the waves is a rough sphere labelled enua. The ink is blue but Robati uses red to provide additional shading for the representation of the land-mass.

I tona huti anga, Kua ha te enua ki runga, i reira. i reira kua ngaangaa to ratou Vaka, no te ngani o te enua, ngaro atu Maui-mua, ngaro atu Maui-roto, toe ua io ko Maui-Potiki. ("Kua pe'e aia i taua Pe'e tu tu tu maui, Ha, ha, ha te enua.)

Ko taua enua ta maui i Hi koia oki a Rakahanga. I reira aia i aere ai na runga i te enua i te matakitaki.

I muri mai kua tae mai a Hiku na runga i te vaka, mei Rarotonga mai, kia tae aia ki uta i Rakahanga kua kite aia ia Maui. Kua riri aia kua Arumaki aia ia Maui kare i rauka a Maui no te mea kua rere aere ua a maui na runga i te enua, no reira te au roto Puraka i Rakahanga, ko te au ngai i takai ia e te vaevae o Maui. i tona rere anga openga kua takai aia i tua i Omoka, no reira i motu ei a Manihiki e Tukao, i reira, kua rere aia ki runga i te rangi e ngaro atu

Teia te pe'e no to Hiku tae anga ki Rakahanga

("Fanamai. Hiku mei Rarotonga e, Patohi kura.")

Kua manakoia taua ingoa Rakahanga, na Hiku i tapa, no Rarotonga atu nei taua ingoa.

Ko taua ngai i mou ei taua matau a maui i Hi ai i Rakahanga, te vai nei tau toka i teianei

[Note added by Bob O'Brien as transcriber:]

Another sketch occupies the next four lines, It is labelled rock and represents a coral head (perhaps) with a Henry Moore aperture near its crest.

I muri mai kua noo a Hiku i Rakahanga, i tetai ra kua kite aia i te (aoa) Kua tanu aia,e kua tupu taua nu, e kua oki mai ki Rarotonga nei.

[Note added by Bob O'Brien as transcriber:]

Two bold red lines end Robati's piece which has taken up six foolscap pages, by far the longest of these contributions from the Takamoa students.

1 ana-this usage appears regularly

[Note added by Bob O'Brien as transcriber]