Too Much Confidence

Te tuatua no Tongatuakau raua ki Pirita ko Reureu te tapere kia tupu te tamaki. Tera nga taua tamaki ko te Paepu tetai taua, ko Takapora tetai taua. Kua aere a Pirita kua akati aeae, e tetai taua koia a Tepaepae i reira e tu mai ei tetai tangata toa koia a Tangotuakau e arumaki ei ia Pirita, teia taua tuatua, "E oro e roa te va ki Takapora" ei reira e oro ei a Pirita. Kua arumaki atura, atura a Tuakau, e kua pipini atura a Parutu ki roto i te vao Maire: e kia Vaitata mai a Tuakau te kapiki ia, " E oro e roa te va ki Takapora." Kua tae a Tuakau kia Parutu: kua tu maira a Parutu. Kua ta ia Tuakau kua mate atura aia. Kare atura e toka? tana tuatua ko te mea kua mate aia; kua ora a Pirita. E tuakana a Parutu e teina a Pirita.

No Aitutaki teia tuatua taito nei; na te ai tupuna no taito mai, no te ratou tu poiri e akapera i ratou, "Aue, aue te etene, e aronga matapo e aronga tuikaa tekai ko Satani te pu."

Revenge

Te tuatua ia Pukenga raua ko Kuriri: ko Tautu te tapere no roto tetai ia Tamarua: no roto tetai ia Ngati Taitua kia noo ra raua e te raua ngutuare, okotai o raua kaingakai, okotai o raua ngutuare e moe ei: toko rua a raua tamariki, ko Tamarua kai aa ta Pukenga ia: ko te Au ta Kuriri ia kua noo ratou ma te rekareka: kia tae ra ki tetao ra kua aere a Rakenga ki taatai i te tautai ika: kua vaoo i te tamaito ki Kuriri: kia aere ra a Pukenga kua tu a Kuriri, kua ta i te tamaiti a Pukenga: kua tao ki raro i te umu: kua kai: kia oki mai ra a Pukenga. Kare te tamaiti kua pou. Kua mamae atura te ngakau o Pukenga kua Rapiko maira a Kuriri, "Oromai e taku taeake kua pou ta taua tamaiti iaku." Tera ta Pukenga, "Mari ei koe kua kai e potiki riri ei naku, e tuatua ua na Pukenga ai roto te riri i te ngakau, kia tae ki tetai ra, kua karanga a Pukenga kia Kuriri." Auraka taua e moe, e tamaki te ka tae mai. Reira raua kua matara ua mei te aiai mai kia tae ra ki te oiao. Kua varea a Kuriri e te moe kia akarongo ia a Pukenga kua tangi i te putangiu o Kuriri: kua ta atura a Pukenga ia Kuriri mate atura ei reira e paa ai te taua a te Kureriki koia a Kuriri e ta i te po. Tera ta Pukenga te pukepu¹

Extirpation

E tuatua no te pou o Nukunoni. Tera te ara e vaine ko Mataikatau: no Vaipae te tane: kua noo te tane ki te ngutuare. Kua aere mai te vaine ki tona tapere koia a Nukunoni ki nga metua: kua tu te au mapu o Nukunoni, kua rave kino i taua vaine ra kia kite ra te tane kua takinga kinoia taua vaine. Kua riri aia e te mea e akaperaia i taua vaine: kua tupu te tamaki; kua oro taua tane ki to Arutanga; kua oro ki te a muri e ta ia Nukunoni. Kua aere maira te tamaki i te po i te ta ia Nukunoni e kua poiri te ta kare tetai i toe: kua tau i nga umu e kia ki. Kua ure ki raro i nga umu te tane, e te vaine ma te tamariki kare tetai i toe i te ako i taua vaine ra. Tokorua ua tangata i tae ko te ara ia i pou ei a Nukunoni no taua vaine ra, ko Mataikatau Teopenga o te Ranga:, ko te amoinu ia o te aronga Ranga.

Extirpation of Taravao

Te pou o Taravao: ko nga pa ika te ara. Kua akakoko ia a Tautu e Arutanga. Tera te tuatua akakoko a Arutanga, ko te karakara ua te tari mai na naau kua pou nga ika nunui i te kaingaia ki Raupoto e Taravao: kua vare i reira a Tautu, ei reira e tiki ei a Tautu ia Vaipae ma Arutanga, e aere e ta ia Taravao i te po: kua ta atura i te tangata e kua pou takiri atura i te mate. Tokorua ua ei tae. Tera to raua ingoa ko Uma te tuakana, ko Tarere te teina. Kua ooro raua ki taatai kia aere atura raua kua kapi te ara i te tamaki:"Kare e ngai e ora'i. Ei reira te teina e oki ei e akakite ki te tuakana, kia Uma". Kare taua e tae, kua kapi te ara. Ei reira a Uma e karangai e pa pukatea oki au, e taku teina, ka ruru te tainaki iaku: kua karanga te tuakana i reira. Kia rere au e rere katoa koe: kua aere atura raua kua taki i te paeru, kua Rapiki i reira. te ika o Rongo, te ika o Tangaroa, kua ko atura i te rakau, kua atea atura te tangata: kua ora atura raua: kua arumaki atura te tangata ia raua ki roto i te tai, kare raua e nauka. No te mea e tangata toa a Uma. Kua oro atura.

I to raua tuaru anga ia, to raua tumu a ono i raua ko nga tamaka, ko te tamaki, ko tu aru mai ia raua kua putaputa ia e te ungako, kua aere atura raua na tae. Kua na uta te taua tamako i te aere i te aru ia raua. E tae atura ki to ava tapu te aere atura te vaka tamaki, kua akapiri a Uma ma ki tetai pae i te ava. Kua rotopu atura ta vaka tamaki i te aere kua kapiki te vaeaka a te vaka tamaki, "E Uma e te kautea ia vero: kua toko atura raua ma te teina, i to raua vaka, kua ora atura raua.²

Extirpation of Tautu

Te Pou o Tautu e ki na raua ko Mataotane: tena te tumu i te ara te akakore nei a Tautu ia Mataotane: kua oro i reira a Teaukuru ma Tariapureariki kia Vaipae e tiki raua ia Vaipae ei taua no raua e kia oti. Kua oro ki Arutanga e tiki ei taua no raua. Kua tiki katoa ia Amuri. Kua kapiti nga tapere e toru, kua aere atura e tamaki ia Tautu: ko te taua ia o aua nga tangata ra. Kua ta aua nga tapere e a ia Tautu. Kua oro akira a Tautu e tae na atu ki roto i tetai are. Kua uipa atura a Tautu ki roto i taua are ra ei akapuanga no ratou kia tae atura te taua tamaki. Kua putuputu ki te vainga okotai; kua akapini atura te taua tamaki i taua are ra tera te ravenga. Kua tipu i te kikau e raurau, kua raranga, e kia oti kua tiki takitai ki roto i te are. Kua apai mai ki vao, kua kotikoti ora ua. Kare i taia, kare takiri tetai i toe, okotai ua tangata i toe, ki Kaiaa, no te Vaerua kino i uuna ki roto i te pirikopa³ i te are koia tetai. Kua pou Tautu katoatoa i te mate. Ta te Diabolo ravenga kino, i te akananeu anga i te tangata i rou ei te mate. Aue te mate o tu reira aronga tangata, tu kore e rokoia e te tuatua no te Atua. Kua taupaa ki te tuatua ta Paulo i akakite i roto i te Ephesia pene II irai 12 e manako anga kore, e te Atua kore i te ao nei.

Genealogy of Trees

Te tuatua no te Metua o te au Rakau i to ratou Anau anga. Tera to ratou Metua ko Atea: ko Atea ka noo i te vaine ia Papa anau taua ko te Atu: ko te Atu ka noo a te vaine ia Torokiore i.e. the tao rangi, that is, the roof-pole, the tauu is below anau taua ko te Au: ko te Atu ka noo i te vaine ia Uatokatoka anau taua ko te Tamanu: ko te Atu ka noo i te vaine ia Potoka, anau taua ko te Miro: ko te Atu ka noo i te vaine ia Verunui anau taua ko te Aoa: ko te Atu ka noo i te vaineia Tumukava anau taua ko te Utu: Ko te Atu (etc) ia Tangaro anau taua ko te Puka: ko te Atu (etc) ia Maini anau taua ko te Ii: ko te Atu- ia Pupuina anau taua ko te Kuru: ko te Atu (etc) ia Tanguru anau taua ko te Nu: ko te Atu (etc) ia Aranu anau taua ko te Kaika:ko te Atu (etc) ia Teui, anau taua ko te Ti mauri, te Ti Voru, te Ti kopo, ko te Ti rau matangi: ko te Atu (etc) ia Pau, anau taua ko te Poui, ko te Atu (etc) ia Tongare anau taua ko te Tutui, ko te Atu (etc) ia Tara, anau taua ko te Ara, anau taua ko te Ngatae, anau taua ko te Tatara moa.

[Note added by Bob O'Brien as transcriber:] 7 E tuatua kapiki teia no Poliki

E tuatua kapiki teia no Poliki taua ko Makea e kia Tinomana: me aere mai ki to akamoeau me kino nga mua vaka. E tumu, e kapu, ko kapu runga, ko kapu raro, ko Papa ko Atea, ko akaotu. E enua ko Tumutevarovaro, e Maunga ki uta, ko nga vaa ia Temonga, e ko utu ki tai ko arotito nga ko Pureora, ko Murivai, ko Marae ko roa, e ariki ki runga ko Makea ko Tinomana. E vaka ki raro ko Takitumu, ko te au ki tonga, ko Puaikura, Turou e taerou, e Makea turou, e Tinomana turou, e Takitumu turou, e Te au ki tonga turou, e Puaikura turou, e te kau taunga e turou, e Pa ma Kainuku turou, e aku Mataiapo ei tika i to poo ei ora i to manea, e oro koe ki te maunga, e ariki koe no te Manu e oro ki te moana, e ariki koe no te ika, e oro koe ki Avaiki no Tumarokumi e no Tumaroanga, no Tekeunui e totoro i Arovaru. Oro maira e aku ariki e tu ki runga i taku tara pukuivi?, turu, turu, mouoiti e kore e ueuea. Tera te tuatua i reira ei au, e atu ariki, auraka ei kino.

A Song [Note added by Bob O'Brien as transcriber:] E puka amu teia i tataia nei

E puka amu teia i tataia nei

E aere e taku Metua, e mou ki te punanga ketaketa e ripiri⁵ ki te kaki, tatua ki te manava i to taukupu ei ara atu noou ki te ao teatea ko te turori (stagger) to aerenga ei Mei te pa rakau tatipakeia e te matanga te tu mate i teia tuatau, ka oti ana, e taku Metua te tuku akaope ki te mari tangata _nooanga kia koe, e aroa mai koe iaku i te ikoke ua anga, toku manako e vaioo mau te taua aku ei pu metua ki tua are e.

A Song Te amu no te puakapa

Aue te ao e, e marama rai te Vila Parataue e, ko tei aru nanaue i te titiri Paula iti ki te rua ana i nga pou e, mei te akapapa atu uru⁸ manua te nooranga ka pera tika paa te teretere anga atu ki Phiratelephia te Manua akaruru ^paruru enua ia Tahiti i reira i toa ai e, i te orani anga o te au vaine me tuku te tere ki Rangiatea e. E a apinga maata e tupu ki te tapere ariki e tu ki ovi ra kio matou ko te are tuu ra i Kautea ko te uapu ra ^{akapou katoa} i tai ake, ko te reva akaruru enua e tu maira i te Avarua e. E kake, e taku tapere ariki i to terono, e mea nga mekameka tu ke toou, e mea kuni ia e te mapu ou ra i Tongaarii ^Arutonga kare i ketea ana mei po mai, eaa nai' e. Ko te puakapo ia Mose ma Elia i akatu ki te mania maunga tei runga roa, tei te taua tarere o te mapu te vivo¹² tarekareka e, Tiitii¹³ taku Atimarara, e apinga unure ia te enua, te kite ou i rauka ai te au apeape¹⁴ tuu a te papaa, te au mataro¹⁵ iki ea e rave tena au Kapena i akapapa atu ki te Manua Baratane. Naunga oki e tu aite ki te Atimarara, oro te viriaui te oromani¹⁶, ki taku are tutu no runga mai, okotai oire oku i te itunga o te ra ka kake ei ki taku taua mataora parairanga¹⁷ e roto i te reva no Tepanoni, te Peluta paina¹⁸, no te aramuka¹⁹, apai naai te pau i taku Atimarara e pange ake i te Ura anga ia ta mi iti ia tanu roa²⁰, tane e. Ta uriuri akaingainga te noo aku ia aku marae, ko taku uata ka riringi ki raro ra i te ara e, ko Tuenua te pito i taku enua, ka tu ei na ki Baratane, e ko Vaikuriri taku marae teitei ko Orongo, taku marae tapu, ko te koutu angiangi o Tamatoa e.

[Note added by Bob O'Brien as transcriber:] E amu na tetai vaine i akaungaia aia ei tutaka

E amu na tetai vaine i akaungaia aia ei tutaka maki aere, ki Ruaau²¹, kare aia i Reu, no te mea kua rokoia aia e te tumatetenga, kua mate taua Tamaiti no reira te amu a taua vaine ra. Tera te amu

Te karangara e vaine, e aere au ra ki aurua pa ati ei na taku karanga eaa taku ka tua ki te tangata, e matangai au e ta nei e puakapa ua teia e tu nei ma te vai kore e.

Tera tetai amu na tetai vaine no tetai tangata me te kona te tu o taua tangata ra i te rere anga ki runga i te vaine. Tei ea te ara e tae ei. Tei te ngutupa i rave ara te pupu Tapitana²² e tau aka ua ki taatai. Tei Matavera te rua vaaroa i tutaki ei na ki te ara. Tera te mea i akaaiteia ai ko te vaaroa no te mea e ika taae tei vaaroa, okotai tu mei te aphi ^ovi, ko te aite anga ia o tana angaanga kino. Tera te ingoa o taua tangata ra, ko Tokaroku, e te tu o taua tangata ra. E tangata maro e te angaanga²⁴ kino.

Song [Note added by Bob O'Brien as transcriber:] E amu teia na te vaine angene

E amu teia na te vaine angene, no tona tu maro i te rave i te ara: kua potopoto te ao i te utunga i te tauta anga. Tera taua amu nona ra. Taparu²⁵ atu, akareka kia Ngaru takirikiri anga²⁶ ke te mata. E tika rai, o taku ariki te riri maata oou, nui akanga ai e vaio atu kia tauta i te patu, kia ikoke i te taanga e _{koka aere ua}

Tera tetai amu o taua vaine ra.

E patu au i taku patu oko uma ki runga ^etaeta, e Manua, tu ua maira te Manaune, ka kapiki iaku, i taku rave maro e, ra atu ei na taku karanga koai ia tangata okotai i ngere i te ara ko au teia e ape nei ^{tareva ke}, ka inga ravarai ki reira te mano tangata e. Tera tetai amu o taua vaine ra³⁰

Mei te ututua punga e, maru i tai aku pae, te utunga aku e vai nei, tatari au ki te tiki a te akava, te kitenga e tatara iaku i teia tapeka anga: kua anga te riri o Nu ariki i taku rave maro e.³¹

Te Pee No Tarae; E Vaine (Atiu)

xii Tera te tu i taua tuatua ra; e vaine kua takinga kinoia e tana tane, no roto i te vareae, kua tupu te riri o te tane. Kua ta atura i taua vaine ra e kua mate takiri. Kua riri te metua o taua vaine ra. Tera te mea i riri ei. E vaine eio roto i te ngai tutu, koia te aronga nunui o te uiua, nga ariki e nga mataiapo, koia ra, ko te tane, no roto ua aia i te ngai akaaka, ko te mea ia i riri ei te metua. Tera te pee o taua vaine ra.
1 "Mirimiri³² kakara e, te vaine i te tauranga, ko teia au, ka anatu e, kia tupiri ^kapiti ia e vaine, e tane kua tau ei korua.
2 Tere tere atu ei te vaka e kua uru i Tarapaku _{a harbour}, e atua koia i uta e, ko koe e Vaerua: e tangata i te ara: ko teia ko Tauu, e Mataiapo oki no ngati Temario, Nivaka tei uta ka maeva tei tai. Akatapu ki mua, no Tangiia nui, e vaine teitei te upoko Taraekura, ko teia au ka ana tu e, kia tupiri ia e vaine e taue kua tau ei korua.
3 Tere, tere atu ei to vaka e, kua uru³⁵ i to Tiko, e atua koia i uta, ki koe e Tangaroa, e tangata i te ava, ko Mutu nei Mataiapo oki no Ngati Tamaru Nivaka³⁶ tei uta, ka maeva tei vai. Akatapu ki mua, no Tangiia nui e vaine teitei te upoko Taraekura, ko teia au ka auatu e, kia tupiri ia ai, e vaine e tane kua tau ei korua e.
4 Ko tere, e tere atu ei to vaka, kua uru koia i Turanga³⁷, e Atua, koia i uta e, ko te Aoakomaru [unclear: Atua] e tangata i te ava, teia ko Takaiti, Mataiapo oki no ngata Tamaru Nivaka tei uta, ka maeva tei tai, akatapu ki mua no Tangiia nui e vaine teitei, te upoko Taraekura ko teia au, ka ana atu e, kia tupiri ia ai, e vaine, e tane kua tau ei korua e!
5 Ko tere, e tere atu atu ei to vaka e kua uru i [unclear: Ioro] varu³⁸ e Atua koia i uta e, ko Terongomatakinuku e tangata i te ava, ko te akatauira, mataiapo oko, no ngati Tamaru Nivaka tei uta, ka maeva tei tai. Akatapu ki mua no Tangiia mu e vaine teitei, te upoko Taraekura ko teia au, ka ana atu e, kia tupiri ia ai, e vaine, e tane kua tau ei korua e!
6 Ko tere tere atu ei to vaka e, kua uru i Tumai³⁹, e atua koia i uta e ko koe i Tangiia, e tangata i te ava, ko teia ko Kii nei, mataiapo oki no ngati Tamaru Nivaka tei uta, ka maeva te tai, akatapu ki mua no Tangiia nui e vaine &&
7 Ko tere tere atu ei to vaka e, kua uru koia Kopuatamonui ⁴⁰, e atua koia i uta ko koe e Tangaroa, e tangata i te ava, ko teia ko Aumai,e mataiapo oki no ngati Tamaru Nivaka tei uta, ka maeva te tai. Akatapu ki mua no Tangiia nui e vaine &&
8 Ko tere tere atu ei to vaka e, kua uru i Matai ⁴¹, e atua koia i uta ako koe e Tangiia, e tangata i te ava, ko teia ko Tinokura, e mataiapo oki no ngati Tamaru Nivaka tei uta, ka maeva te tai. Akatapu ki mua no Tangiia nui e vaine &&
9 Ko tere tere atu ei to vaka e, kua uru i Oneroa ⁴², e atua koia i uta ko koe e Kaukura, e tangata i te ava, ko teia ko Paerangi, e mataiapo oki no ngati Tamaru Nivaka tei uta, ka maeva te tai. Akatapu ki mua no Tangiia nui e vaine &&

E vaine e tane kua tau o oki e.

Ko te apinga kino teia, ko te vareae. Na te vareae e akatupu i te riri e te manava kino, kua akakite ia te tu o te vareae Maseli XXVII - 4: ko te tu ia o te angaanga a to tangata e tupu ei te kino maata ki runga i te tangata.

(Atiu) [Note added by Bob O'Brien as transcriber:] E pee teia no tetai vaine koia a Tekurapare ariki

E pee teia no tetai vaine koia a Tekurapare ariki, e tamanu na Kaukura. E manu nana kua ngaro: kua aere aia kua kimi i te pa enua, kua kitea ra ki Rarotonga. Kua aere aia i te kimi ma te tou aere i te pee, no te maata i te mangari ki te Manu.

1 Taku Manu, i akareirei ⁴³ au ko Kurarere, =kapakapa ⁴⁴ te Manu ⁴⁵ i toro ai au e, ka ore oki taua,^{mu te mea kua Rou te Manu} te tama, ko porua oki, ko kuarere e.
2 Kapakapa te manu, taku manu e⁴⁷, Rangi e, e tono ana akarei ia ki uta o Ruatonga⁴⁸ e, ko te tuku na io ki vai o Tangiia e, kua topa ki Auruia⁴⁹ ua ko kurarere e. Kopakapa? to Manu i toro ai au e, ka ore oki taua, te tama Koporua oki, ko Kurarere. Kapakapa ua i te Manu e Kariri ia.

Tera te ua i taua pee ra.

1 Ko te aa te matangi e, ^{in a pee there is the tumu, then follows the ua} e akareia ai to Manu ko Kura rere e⁵¹
Kapakapa te Manu i toro ai au e, kare oki taua te manu o Tekurapare ariki, i po ma ake, ko kurarere e.
2 Kapakapa te Manu, no tai roa te Manu e, E kotaa nui rere varevare⁵², no tai roa koe, i Ngarurotu e⁵³ e mea peke koe⁵⁴ i te akarua, ko na [unclear: voani] te uru kare, oki rua, oki toru te Manu oki rere, rere ko Aitutaki paa, ko kurarere e, kapakapa &
3 Kapakapa te Manu i rere aua te Manu e, i rere na runga e, i riri na runga e, i kimi mai oi e, a Tekurapare ariki i tona manu reirei, kua kino roa te manu e, kua kirikiri tia e, kua aeaea⁵⁵, i te puke tamariki, ka kanga mai oku paa, ko kura rere e.
Kapakapa te manu i toro oi au e, kareoki taua e te manu a te Tekurapare ariki i po rua ake, ko kura rere e.
4 Kapakapa te manu, te manu i Atiu e, Atiu nui Ngaro potipoti⁵⁶ te tongi io⁵⁷, e kura e, te tukua ki Taora⁵⁸ e, no uta roa koe i Manu reva⁵⁹, ko te Moo⁶⁰ e tangi e o atu taki tu tona ra to Manu e te ariki, e o atu, ko tu ki to ona au tau na ko kurarere e, Kapakapa &
5 Kapakapa te Manu, te Manu i Tongatapu e⁶¹, ko te tere ua, te rangi e, tena e, riro atu na ki taito, ki te Tumu o te toko a,⁶² te na ra te manu e te ariki Rua akatuna e koe ra, ki te paepae⁶³ rangi ra ko kurarere
6 Kapakapa te Manu, te Manu i Tonga nui e, ko te rupe a Tutonga e⁶⁴, i ano, i taao⁶⁵, e [unclear: Ui] taoo i te rangi, e rierie ko te rupe a Tutonga e i ano i taao i tei taao i te rangi i rierie kua akatae to rongo e, i raro i Tonga nui e, ia mai ai te ariki a Tutonga e kia kiti ake te mata rierie, i te mana ra, ko kurarere e. Kapakapa &
7 Kapakapa te Manu, te Manu i Tongareva⁶⁶ e, ko te Tavake tea, ko te Tavake toto oki te Manu, oki riririri ki Takutea ua⁶⁷, ko kura rere e: kapakapa te Manu &
8 Kapakapa te Manu, ko te Toua te manu e⁶⁸, e kurireva⁶⁹ e Teki, e Toua akimuna e, e kuratauono⁷⁰ te manu oki ririrere no Iva nu⁷¹ au ko kura rere e, Kapakapa &
9 Kapakapa te Manu, te Manu e Ngutuiva e tairi nui⁷² mei varovaro te rangi⁷³ e ka kite ia. Ma ko Motu tapu⁷⁴ ka apai ora [unclear: Ina] ki te Pakara, kaore oki te ariki Tinomana i rave i te kino, i te uru o te manu kia Ngutuiva ua ko kurarere e. Kapakapa &

Ko te pee teia i te Manu a taua vaine ra, kua noo tane aia ki Rarotonga tera te ingoa i te tane ko Tinomana.

[Note added by Bob O'Brien as transcriber:] E pee teia no te tama a Tamarua (i Ngatangiia)

E pee teia no te tama a Tamarua⁷⁵, e tamaiti kua mate. No reira i tou a i taua pee ra no tona aroa.

1 Tamarua e, teia te ara i to tama i maka ai, ko te kiri kakara, i tia ai kua anoano te puke atua i taua tama, tiaia oki no te ariki i au ai teia enua ko Rarotonga e, taku Koruni⁷⁶, noo mai te marama ko Tamarua, ka vaio taku rangi upoko e.
Tiki oro ki te Atua rangi e, ka teitei tiki ei te riri o te Atua i taua tama, kukina⁷⁷ te rangi i runga nei ka tiki te tama a Tamarua ka maeva ake.
2 Te ara taito ra i akamoea, i akamoea te rue⁷⁸ e akamoe e to tupuna mei onokutu, e te uru e, riri ia Tuikura, ia Amou, ia Iviroa, ia Aratumu, ana e. E Tautoru⁷⁹ e tama e, to kotou reo Muaranga, na mua ia, e Tuterangi marama; Ukina atu kia rakei na, rekareka ia Rongovei reirie, e tiki tangata ko te pou mua, e te tama e, noou oki te vaka atua i akatenia e Te rangi maramarama, ki te rangi e kiriti ka ti ako te ua, te ka tai ka vaio taku rangi upoko e. Tiki oro ki te Atua rangi e, &
3 Matangi oro ra ki te Atu iti e, ki te Atu iti te rue, ki te Atu iti, ki te Atu Tonga, ki te tuu Atua i Avaiki ki te ei Atu no nga Atua. Teia te ua a te Atua, tei te Moana a kavii arau⁸⁰ nei tu mua atu, tei muri mai e, tau ake te tere ki Mangaia, tei po atu ranga ia ko Vananga taae reirie, e aaki ana i to ingoa te Atua maraurau ko koe, koai, ko au ko tama, e e rai mai ta korua mei te moana ka ou atu ra tei uta e ravea akera te rito⁸¹ i mua i te are ariki i pou ana e, ka vaio a Tamarua mataiapo e, kia eva⁸² roa i tena tama kiriti ka tiaka te ua, te ko tai taku rangi upoko e. Tiki oro ko te Atu rangi e &

(Atiu) [Note added by Bob O'Brien as transcriber:] E pee teia no tetai vaine i taia ia e te vaerua kino

E pee teia no tetai vaine i taia ia e te vaerua kino tera to angaanga a taua vaine ra e tutu anga ^{making cloth}: tera te ara i riri ei taua vaerua kino ra, e ra tapu nona kare paa i akarongo taua vaine ia. Tera te ingoa o taua vaine ia ko Kaitakeariki. Tera taua pee.

1 Te taua po, te taua nei, i ngaru ei vai poa (tapere) kia Kaitakeariki, tei anau akera taku manu aroa e vaine kia nao mai e.
2 Te taua po, e te taua nei, te taua po, te taua nei, poitorere i te popongi, kua riro i te tane, tei ia Teruaere. Vaio te vaine, e vaio iora e maine kia tutu koia anake ai tei anau akura taku manu aroa e vaine kia noo mai e.
3 Te ra e opuopu ra te ra e, te ra ka aiai ei Uuminga unga ei⁸⁴, ka ranga tutui ei oraora kangamoenga, ko taku mea akaara, akauta ake to ua aniani taua e, kua uru koia Tau ki te vaine tei anau akara taku manu aroa e vaine kia noo mai ei.
4 To Takaroronga⁸⁵ e, e taku nei tama e vaio i te enua e matangi puta e te urutonga te uienga⁸⁶ i te tokerau _{e ao takaro rongo rio, e ai uenua i te raupo} e puaria i matara ai te vaine i taku aro⁸⁸, tei anau akura ra, taku manu aroa kia noo mai e.
5 Te etu e, kua kuku ra⁸⁹, te etu ki apatonga; teia pa tokerau ko Takurua, tei runga te mata nui ko te taero⁹⁰ ao ra i to taua enua teitei anau akura taku manu aroa e vaine kia noo mai e.
6 Makatea e, e numia⁹¹ mai Makatea te runga ua taua ai i te teitei, e ko te rongo e, ko te rongo oki, ko taku are Rura, tei anau akura taku manu aroa e vaine kia noo mai e.

(Atiu) [Note added by Bob O'Brien as transcriber:] E pee teia no tetai vaine no Tokoina

E pee teia no tetai vaine no Tokoina, e vaine akamate ki taua tane, kua tomo ki te moana, Mei Atiu atu ka aere ki nga enua vaitata; koia a Mauke i Mitiaro ko tetai ariki teia no Atiu, koia a Teopo ngamaku e ua ra, kua rokoia e te uriia ^{Teipo Mamanu?- Te ari te mataki} ki te moana, te tomo ra, te tomo ra⁹³ te vaka, no reira aia i akamate ei ki taua tane.

No reira aia i tou ei i te pee, nga Metua i tou te pee tera te pee.

1 Te mii noa Takeina koia ki tei Vaipoa ra, purutia te ani e ani koe ki to Tane, ko te rangi puonga onga⁹⁴ e. E ata, e ra mei to kiri te Atua uira ki tonga.
2 Te mii koe, e tei Vaipoa, ko tei ui koe tei Vaipoa e taku tamaine, ko te ui a te Atua e aru i to muringa Takeina e ko te Kuiranga i Atua purutia te ani e ani koe ki te tane ... ani koe ki to tane rue ka riri ia.

Tera te ua i taua pee ra.

1 Kua uru au te kakara ei, ko kii tuarenga tua e. E teia te ipo e ra, e ina, ko taku ei patiu tonga i atua au e.
2 Ko maimai uru au te kakara e, kua uru au te kakara kia kite Maunga, ko te kao kura e kata tamaki ko te iri au mate o Terongo ko e koputu oro naunau⁹⁵ ki te tane e Ina, e ko Mataariki te uru te marangai i tua e,&

Tera tetai ua i taua pee ra.

1 Kuru moto kariakina⁹⁶, ko te akaariki e tu e; ko Matariki te uru, ko te marangai⁹⁷ i tua e.
E tua te ipo e ra, e Ina e, ko taku ei patui tonga i atu a au e.
2 Kuru moto i rangi e tei ria kino, kuru moto rangi kariakino, varakau⁹⁸ te ngara rangi, ki te metua e metua oki ra nei ko e koputu oro naunau ki te tane ia, Ina e &
3 Ko te atu mai, ko toou ei, ko te atu mai ma toou ei e taku tamaine, ei ake no Takeina, ki ta mataki rangi e, ko Matariki te uru, te marangai i tua e &
4 Taka rua te ata tei runga nei taka raro te ata i raro nei ia te Atua tauaki ra¹⁰⁰ ki te ariki akaata ia ki te kura e, ko Matariki i te uru, ko te marangai e tua e &
5 Tikina atu, e ako na ia, tiki na atu e ako na ia e rai koia i te toe maiti e, na Ina ia peu kino,e roimata topa taku ano e, i te aerenga tangata tatou kia Atiu, te Atua rere noa koia ki vaerota na Ina peu kino, e roi mata topa, taku ano e ki te aerenga e &

Song of Woman Evil Spirit [Note added by Bob O'Brien as transcriber:] E pee teia na tetai vaine

E pee teia na tetai vaine. E vaine aia na Tinomana kua akaruke aia ia Tinomana, koia pau a Tonga. Kua mangaro taua vaine ra kia Kona, kua akaruke aia ia Tonga koia Tinomana. Kua noo aia ki taua tane ra, koia rai a Kona, kare aia e mou i te ngutuare, ka aere ua rai aia na te Maunga, no te mea, kua uruia aia e te vaerua kino. Kare te tane i kite e, e vaine vaerua kino. Tera ta te tane angaanga e tautai ika. Tera taua angaanga e taukai na raua, ka kitea ki runga i te angaanga a te vaine; tera taua angaanga ka tau aia i te umu, e kia ka, ka mea aia i te rau tao e kia rauka, ei reira aia e kamo ei ki te itinga, e te opunga, e kia apatonga, e kia apatokerau. Kua taria mai te kai, kua ki te umu, kia aere mai ra te tane; kua maoa te kai, kua kai raua; Kia rou, kua tupu te manako vareae ki roto i te tane. Tera taua manako ia te manako ra te tane e, e kai akaturi, e tae akera ki tetai ra. Kua tupu te ngakau pikikaa ki roto i te tane. Te karanga ra te tane e, "E tau koe i tetai kai na taua, ka aere au ki taatai tautai ika ua taua." Kua tau taua vaine ia i te kai. Kua aere atura te tane i te ara. Kua akapikikaa atura i te vaine; kua kake atura ki runga i te rakau. Kua akara atura i te peu a taua vaine ia. Kua kite aia e, "E vaine vaerua kino." Kua tupu to manako i roto iaia; ka akaruke aia i taua vaine ra, ko te mea kua makatu aia ko te mate aea aia. Kua oki maira aia; kua ui ki taua vaine ra. E vaine atua koe. Eaa koe te akakite mai ei kiaku?" Kua tupu te akama; i roto i taua vaine ra. No reira aia i tou ei taua pee ra. Tera taua pee, no te mea ka akaruke aia i te tane, ka aere aia, kare e oki akaou ki te tane.

1 Kava¹⁰¹ pui atu kua kona e, e rau taku maara e¹⁰², kona e [unclear: teia] te tangi reirie¹⁰³, e, ko te akama oki au ra, ka noo e.
2 Ka ko Ravakavapui i tu ana e, i tu ana i tapu nui akapiri aki oki te tupuna ko ei mata e, ki te puna o maunga ra, e Kona e, &

Tera te ua i taua pee ra.

1 Taku ei ruru enua i rangi e, a tu ana taku ei e, ko na te ipo vaoo e kona e. Teia te tangi reirie &
2 Ra kua ana naana, ua tane, ua tane, mai ana ui ui tu enua, marama ia, te atu iti, ki te atu tonga reirie e, ariki nui katakata ua a Tinomana ka moea te Arorangi e Kona e. Tera te tangi &
3 Ra kua ana naana ua vaine, ua vaine, mai ana ko te ua e maora ana i te rangi e, e tapakau¹⁰⁴, e maora ana i te are nui aki e, e vaine e moe i te akarua, ka moemoe ei korua e, ki te uru ma te Raki e, Kona e, Teia te tangi &
3 Ra kua ana naana te taokete, te taokete mai ana e toru ana oki te etu e iti, te aiai e, e te au e tuku kia ravea ka taoi mou ei Rangatira aki ei, kia mou ki te kaveinga, tuku akaaka te vaine, ma te tane i te aiai e tei tona i po tungane ake, e Kona e Teia &

Tera tetai ua i taua pee ra

1 Tirotiro ia ra, ki runga e, ei ranga i te Arorangi e ko te ra ma te marama i te rekareka ua i te rangi e Kona e, Tera te tangi &
2 Tirotiro ia ra, ki raro e, ki raro i Avaiki, e ki te etu ra puretu e, i kake ei i Arovaru e, e iti ua ake i raro, e Kona e. Tera te tangi &

Tera tetai ua i taua pee ra.

1 Tirotiro [unclear: Akurakuraia] ia ra ki uta e, ei uta i te vao tere oki e ariki nui katakata ua a Tuemia i te vao tere ka moea te kauvai ra, e Kona e. Teia te tangi &
2 Tirotiro ia ra ki tai e ei tai i te vaanga e, e ariki nui katakata ua, Atea e, noo ua maira i tai e Kona e. Teia te tangi &
4 Tirotiro ia ra ki ki mua, ki mua ki Avarua e, ki Tinomana ma Teurukura no raro raua, no Vaika puarangi, e Kona e &

Tera tetai ua i taua pee ra

1 Tirotiro ia ra, ki muri Rutaki e, ki te Rotunga taa e, ki te toka karakara ea, ki taua vaine kia Tapu enua, kia atu i tai ei, e kave ki Avarua e, ei aki na nga ariki, e Kona e. &
2 Ra ko tietei mariti e, ki te Tuatapu¹⁰⁵ o, a, kao kai au ra e Kona e &
3 Ra ekeeke atu ra ki tai e, ki tai i tata pa taatai oki, kua kake oki taua ariki i te Marokura i akamate atu ki taana vaine oki e Kona e &
4 Opuopu ra te ra, e te ra ki Vaitoke oki kua natunatu oki te vaine ma te tane e, tei taku mata ika tau, ra, e Kona e &

Song about a Girl

E pee teia no te Tamaine a Taivaiva. Tera te tuatua ikuna kiaia auraka aia e moe ko te riro aea te are apinga i te vaa. Kua poroki nga metua auraka aia e moe i uinga i te ngai paru, ko te varea ea aia e te moe. Kua aere te metua tane ki taatai, kua aere te metua vaine ki te maunga ki te mea kai. Kua noo taua tamaine ra kare e roa kua varea ia e te moe: kua aere ki runga i te ngai maru koia a moe ngaoro.

Tera tei poroki e moe i runga i te turuki auroka e moe ki roto ia Moengaro. Tera taua pee ra.

1 Ka uaki¹⁰⁶ ei to te Metua kakau ka noo io e, Taivaiva ure aue taku metua ko koe ko mei anake noo io e.
2 Ra ko ua uaki te au tua e, e topa ki te au aro ko te metua e ko tei karanga ki tua e, toku metua Taivaiva te vunga¹⁰⁷ a te tama noo io e.
Ariki au e, Taivaiva uruere taku metua ko koe mei anake noo io e.

A Food Vocabulary List

Te au Ingoa no te au apinga e te au kai, ma te au puaka, e te au Ika, e te au manu, ko te au mea katoa tei kitea e te mata tangata.¹⁰⁸

Te pakaku; te ngaito, Te rarua, te aoa, te ukoru te noku, te marota, te maropiri, te marore, nga pua te marovai, -vai¹⁰⁹, te maropakaku, te maropuiri. te marotui¹¹⁰, te angata, te mokoroa, te marotikoru, te moenga, te vana, te kauare, te maroperekau, te maropiipii, te piritutaetuna, te piri tarenga te angavaivai, te angatoto, te tiputa, te po kura, te angatea, te angaoaoa, te angatutu, te angapuru, te angatukutoa, te angatukurenga, te angatukuangi, te angatakiri,

1) E nu, nutea, nu uri, nu kaureu, nu kura, nu taa, nu rakita, nu mangaro, nu maraina, nu pokura,
2) E kuru, mauri, e atu, e oeoe, patea, e kuru oi, e kuru peka,
3) Ii ure, ii kura, ii tea, e ii karea, e ii toetoe, e ii pauoka e ii kaureu.
4} Taro kiekie, koakoa, matarei, nokanoka, angaea, mapura e rere, karatea, e veo
5) Meika turita, uarau, tarotea, kaivai, unauna, e ai, taanga, tikoma, tapua, kiri mangeo, pooto, pivaikura, koputea, e ai koka, raumanu, takapekape, naoa, aumakariri, rokiva, taiko
6) Uatu tongareona, kaka, tuvake, pooto, potu, pivai, manoa
7) Kape aparu, pui, koka, vairungirungi.
8) Ui pirita, para, tuatea, ui toka, ui kouti, koveoveo, rarai, oi, oitea,oaoa, oimangaro
9) Motini
10) Tera te au ika enua. e puaka, e moa, tuna, kokopu, kopiri, kovao, rukou, poro, poroiti, pipi, kaikaia rupe, raurangi, rirei
11) Tera te au ika o te tai

Toora, mango, urua, onu, rata, mamaringa, varu, aai, aomanga, manga, oka, atea, u, pakati, au, roro, ume, aupa, maiava, maemae, uoa, kanae, mamaru, aateatea, vaaroa, reue, kiipiro, kopiti, kutikuti, tuua, akakuru, teku, tekupa, te rotea, te parangi, te komata, te vite, tea uru, taputapu, tarao, patukiparu, pakoukou, koua, kavakava, te kati a rangi, maito, api, patuki toka, manini, maroro, koperu, pou e, miro, tuamaro karai, kiokio, kikira, rateretere, rari, angamea, maruri, aku, komutumutu, panako, katoti, aputu, ke

12) Tera te ingoa no te au Manu

Kotora, rupe, koputu, mokora, potaa, kakaia, rakoa, tuatea, titi, peperuei, kotuku, kukupa, kuri, e a tangaroa, e ioe, kakirori, karavia, tavake, ngoio, moomoo

13) Tera te au ika kino tei tautai ia e te vaine

Rori, ngau, tuatae, patito, te ngaupapa, mokiko, urekoa, ngata, urari, Kai, pipitara, tuatava, tunani, paua, kuku, pangoa, te papaka, mania, vaeuri, koura, tatararoa, aangatea, kaukauka, tuapuku, tutuma, tuaonu, koteka, papatea, ariri, karikao, ungapara, ungaunga, karea, roaroa, E tuke, vana, kina, puputoemine¹¹¹

9 kinds of coconuts; 7 breadfruit; 7 chestnuts; 9 taro; 21 banana; 8 plantain; 5 kape; 11 yams; 67 fish; 20 birds; 38 crabs, etc.