Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Ripoata mo te Pire whakanohonoho ki te Tangata Whakahaere hoki i nga Whenua Maori, 1898

Wenerei, 12 Oketopa, 1898. — Mohi te Atahikoia: Ka karangatia ano: ka patairia ano

Wenerei, 12 Oketopa, 1898.
Mohi te Atahikoia
: Ka karangatia ano: ka patairia ano.

433. Tame Parata: I ki atu koe ki te komiti i nanahi ko to hiahia me nuku atu te whiriwhiringa o tenei Pire ki tetahi atu wa?

Mohi te Atahikoia: Ae.

page 50

434. Tame Parata: A i ki korero hoki koe me whakamutu te hoko whenua?

Mohi te Atahikoia: Ae.

435. Tame Parata: Ahakoa ki te Kawanatanga ki te tangata noa ranei?

Mohi te Atahikoia: Ae.

436. Tame Parata: A e mea ana hoki pea koe me tuwhera nga whenua Maori ki te riihi?

Mohi te Atahikoia: Ae; ki te Maori me te Pakeha hoki.

437. Tame Parata: Ki te whakaae te Kawanatanga ki te whakatikatika i te Pire kia tatu ki te hiahia o nga Maori, ka pehea koe?

Mohi te Atahikoia: Koia tena te hiahia o nga Maori E hiahia ana ratou kia nukuhia te Pire kia taea ai e ratou te whiriwhiri me te whakatau o nga mea e hiahiatia ana e ratou.

438. Tame Parata.: A e hiahia ana koe kia nukuhia tenei Pire me te Pire hoki a te Kingi, kia nukuhia raua tahi ki te hui taro ake nei ka tu ki "Waitangi?

Mohi te Atahikota: Ae; me nuku katoa ki reira nga Pire e pa ana ki te i wi Maori.

439. Tame Parata: Tena, iina huihui nga iwi ki Waitangi ki te kore e kotahi ta ratou whakaaro— ki te pakaru ratou kia rua wahanga, me pehea?

Mohi te Atahikoia: E penei ana taku ki te kore e oti i te hui ki Waitangi te whakatakoto marama nga mea e hiahiatia ana e nga Maori, ki te kore ranei e oti i tetahi atu hui, hei reira me haere mai nga tangata ki Poneke tono ai kia hoatu ano he taima hei whiriwhiringa mo ana mea; notemea he mahi uaua te hanga ture. Kei te mohio a katoa ki tena.

440. Tame Parata: Kite hiahia tetahi iwi kia whakaaetia tenei Pire hei ture mo to ratou takiwa, me pehea?

Mohi te Atahikoia: Ki taku mehemea ka herea nga whenua katoa kia kore ai e taea te hoko, ka tono mai ai tetahi takiwa kia whakahaerea tenei Pire ki roto ki to ratou rohe, me whakaae ta ratou tono.

441. Tame Parata: Me whai mana koia ratou ki te whakatu Poari mo to ratou takiwa?

Mohi te Atahikoia: Ae, mehemea kua kati rawa te hoko whenua.

442. Tame Parata: Ki te hiahia ratou ki te whakatu Poari mo ratou hei whakahaere i o ratou whenua, pehea tau kupu mo tena?

Mohi te Atahikoia: Kua ki atu na hoki au ki te katia rawatia te hoko whenua, muri iho i tera ka tono tetahi wahanga iwi o tetahi takiwa kia whakaturia he Poari he komiti he aha ranei mo ratou, ka whakaae au. Engari mehemea kaore ano i katia te hoko whenua kaore au e whakaae, kia kati ra ano te hoko whenua katahi au ka whakaae.

443. Tame Parata: Ki te whakaturia e tetahi takiwa he Poari mo ratou, a tau ana i taua Poari me nama he moni hei whakahaere i etahi mea, ka pehea tau kupu?

Mohi te Atahikoia; Ki taku whakaaro kua oti tena patai te whakahoki e au. Kua puta i te iwi katoa tona hiahia kia tino katia te hoko whenua, kia oti tera katahi au ka whakaae ki etahi atu whakahaere.

444. Tame Parata: Koia tena; e patai atu ana ahau i taua patai aku i runga i tenei huarahi na, me ki noa ake kua tino katia te hoko whenua?

Mohi te Atahikoia: Ae; mehemea kua tino katia te hoko kaore aku whakahe kia riro ma ia takiwa ano e hanga ona ture me ona tikanga whakahaere.

445. Tame Parata: E pehea ana to whakaaro mo te Poari? Kei te whakaae koe ki Poari, kei te whakahe ranei, pehea ranei tau whakaaro?

Mohi te Atahikoia: Kei te whakahe au ki nga mea katoa, heoi taku e whakaae ana ko te kati i te hoko whenua. Ehara i te mea ko au anake te tangata e peuei ana te whakaaro, he maha rawa nga rarangi ingoa o nga tangata kua tukua mai ki konei, a rite tahi ki toku to ratou whakaaro.

446. Tame Parata: He aha te take o to whakahe ki te Poari?

Mohi te Atahikoia: He maha, maha, maha, noa atu nga take. Ina hoki, ka riro i te Poari te mana o te whenua tuturu atu ki a ia. Ka ahei te Poari ki te pupuri i te whenua, ki te riihi ranei, ki te hoko ranei, ki te mokete ranei i te whenua—ara, ki te mahi i nga mahi katoa.

447. Tame Parata: Mehemea ka tino katia e te Paremete te hoko whenua, ko te riihi anake e puare, ka tuku atu ai ma te Poari e whakahaere, ka pehea koe ki tera?

Mohi te Atahikoia: Koia tena nga mea e ki nei au me tuku atu ma te iwi Maori e Hanga he tikanga.

448. Tame Parata: Ehara ranei i te mea mo te Poari to whakahe: he nui rawa no nga moni e pau i te whakahaerenga o ana mahi?

Mohi te Atahikoia: Ko tena tetahi take o taku whakahe, engari tenei ano etahi. Ka ahei te Poari ki te nama i te moni e £5,000 ka hoatu i te whenua hei punga; no te iwi te whenua a riro ke ana taua moni katoa i te Poari mana e whakahaere atu i runga i ana huarahi i kite ai, a e kore rawa e mohiotia ka puta ranei he painga ki te iwi nona taua whenua i aua moni i namaia ra e kore ranei

449. Tame Parata: Kaati, ko te whakahe a te iwi Maori ki te Poari he nui rawa no nga moni e pau i te whakahaerenga o ana mahi?

Mohi te Atahikoia: He maha noa atu nga take i whakahengia ai te Poari. Ka whiwhi ana te Poari i te whenua, mutu atu te mana ki a ia, mana e wehe nga tanumanga tupapaku e whakahaere era atu mahi e kitea ana e ia, a kaore rawa e mohiotia e hia nga eka e hoatu ma nga tangata no ratou te whenua. Tena pea e rua tonu nga eka ma ia tangata. E kore rawa e mohiotia nga mahi a te Poari

450. Tame Parata: E pai ana; kaati, e ki ana koe e whakahe ana koe ki nga moni tera e pau i nga whakahaerenga a te Poari. I te mea kei te pena tau, kaati, ko te Kooti Whenua Maori pea e tu nei te mea pai ake i te Poari?

Mohi te Atahikoia: I ki au i nanahi he mea kino rawa te Kooti—he kino nga Tiati me nga Ateha. I ki au i hoatu e te Kooti nga whenua o tetahi tangata ki tetahi atu tangata kore take ki te whenua, kia puare ai he huarahi e puratia ai e te tangata tika ki te whenua, kia mau tonu ai he mahi ma te Kooti.

451. Tame Parata: A ki to whakaaro ki te whakahaerea he tikanga hou ka mutu te tautohetohe o nga Maori tetahi ki tetahi?

page 51

Mohi te Atahikoia: Ka mau tonu ano te tautohetohe a nga Maori, engari e penei ana ta matou: kua maha rawa nga ture i mahia e te Pakeha, a taea noatia tenei ra kaore rawa tetahi o aua tare i pai. Me tuku i naianei ma nga Maori e hanga he ture, tera pea e pai ake ta ratou.

452. Tame Parata A ki to whakaaro ka pai atu ta te komiti Maori whakahaere i enei mea katoa i ta te Kooti Whenua Maori, i ta te Poari ranei e meatia nei kia whakaturia i raro i te Pire net?

Mohi te Atahikoia: E pera ana toku whakaaro, notemea kaore ano he mea tino nui i whakama tauria ma te Maori e whakahaere, e mohiotia ai, e taea ai ranei te ki, he iwi kuare ratou ki te mahi.

453. Tame Parata: Kua kite ranei koe i te pai i puta i te rironga ma te kom ti Maori e whakatau tetahi take e taea ana e te Kooti Whenua Maori te whakatau me i haria ma taua Kooti e main? Kua kite ano ranei koe i tetahi, mea e hiahiatia ana i tino oti te mahi e te komiti Maori?

Mohi te Atakikoia: Ae. Kua kite au i nga pai o nga komiti Maori, me te nga wan o ta ratou whakahaere, tetahi o nga tino, take i pai ai ta nga komiti Maori whakahaere kaore e utua ana ta ratou mahi Heoi ta ratou, ina tonoa kia mahi, he whakawa he whakatau i nga raruraru Maori, engari i te mea kaore ratou e utua ana ki te mom, a i te mea hoki kaore e hoatu ana he mana ki a ratou, na reira kaore e taea ana e ratou te whakatutuki o nga mea e whakataua ana e ratou.

454. Tame Parata: Kaore ranei e tupu ana he raruraru i nga mam a aua komiti maori?

Mohi te Atahikoia: Raruraru ai ano, engari kaore e rite ana te nui ki nga raruraru e tupu ana i te kooti.

455. Tame Parata: Kaati, e penei ana to kupu ki te Komiti nei, ki te hoatu he mana ki nga komiti Maori hei whakahaere i aua mahi ka iti rawa iho te moni e pau i nga moni e pan ana i naianei.

Mohi te Atahikoia: Ae.

456. Tame Parata: E tino tuturu ana to whakaaro koia tena te tikanga e iti ai nga moni e pau, a e kore e pera te nui o nga moni e pau me nga moni e pau ana i te Kooti Whenua Maori, i tetahi atu tu whakahaere ranei?

Mohi te Atahikoia: Ae: e ki tuturu ana ahau ka iti iho te moni e pau i te whakahaerenga i nga whenua Maori ki te riro ma te Komiti Maori e whakahaere, ka iti iho tana i ta tetahi atu tikanga e tu nei tera ranei e whakaturia. Kia tu te hui nui mana e whakatakoto he tikanga e taea ai enei mahi te whakahaere. Ka mahia e ratou i runga i te ture. Kaore e mahi a e ratou he mea i waho o te ture, he whakamama ta ratou i nga kawenga taumaha e waha nei e te iwi Maori.

457. Tame Parata: E kore ranei e whakahoa etahi o aua komiti Maori pera me etahi o nga Ateha o te Kooti Whenua Maori?

Mohi te Atahikoia: Ae, ka pena ano; e kore ra hoki tena tu mahi e mutu; engari ki te kitea he whanaunga tetahi mema o te komiti no tetahi tangata e whakahaere keehi ana i te aroaro o taua komiti, me whakakore atu taua mema i roto i te Komiti, me riiwhi ki tetahi atu tangata.

458. Tame Parata: Ko te hea te whakahaere pai mo nga whenua Maori? Ko te wehewehe ki ia hapu, ki ia whanau, ki ia tangata ranei, ko te waiho topu tonu ranei ki te katoa?

Mohi te Atahikoia: Ki taku ki te tukua mai te mana ki te komiti, a ki te riro ma te komiti Maori e whakahaere nga whenua, ki te pena, ko te wehewehe i te whenua te mea pai. Mehemea kaore e hoatu taua mana a ka waiho tonu ma nga Pakeha e wehewehe nga whenua, katahi ka he, notemea hei aha ma te Pakeha te kore moni a te Maori, hei aha mana tona kore kaha ki te utu i te wehewehenga, otira mehemea e tukua ana ma te Komiti Maori e whakahaere ka ata tirohia kia kitea mehemea e kaha ana te tangata nana te keehi ki te utu i te wehewehenga.

459. Tame Parata: Kaati, e pai ana ranei koe kia wehewehea nga hea o nga tangata i roto i nga poraka nunui?

Mohi te Atahikoia; Ki te hoatu he mana ki nga Maori e ahei ai ratou ki te wehewehe i nga whenua, ka whakaae au kia wehewehea nga whenua, notemea ka mohio nga Maori ki nga tangata tera e pangia e te mate ite kore moni, a ki nga tangata whai moni hoki kei kohuru i nga mea rawakore.

460. Tame Parata; Kaati, ki tau ki te wehewehea te whenua ki ia tangata katahi ka kaha nga tangata nona ki te whakapai i te whenua?

Mohi te Atahikoia: Ae.

461. Te Tiamana: Ko nga tikanga e whakaturia ai te Poari e te Pire nei to whakahe?

Mohi te AtaUkoia: Ae.

462. Te Tiamana: Notemea e ki ana te Pire me Pakeha etahi me Maori etahi o nga mema o te Poari i whakahe ai koe?

Mohi te Atahikoia: Kaore au i te whakahe ki tena, ko nga mana me nga tikanga e hoatu ana ki te Poari aku e whakahe ana.

463. Te Tiamana: I penei taku mohio atu ki o kerero i mua ra, kaore o whakahe ki te Poari mehemea ka riro me Maori anake ona mema?

Mohi te Atahikoia: Kaore rawa i Pena te korero. Ko te komiti Maori te mea i korerotia, kaore te Poari Maori.

464. Te Tiamana: Ko taua tu ano tena ahakoa he Poari he komiti ranei tona ingoa e karangatia ai; he komiti koia hei whakahaere i nga mahi e motuhake ana ki nga Maori tau e hiahia nei kia whakaturia.

Mohi te Atahikoia: Ae.

465. Te Tiamana: ki tau me mau tonu te ahua e takoto topu nei nga whenua Maori me te noho topu o nga tangata nona i runga?

Mohi te Atahikoia: Ki taku whakaaro he pai ke kia wehewehea nga whenua ki ia taneata kia mutu ai nga raruraru e tupu ake nei i taua noho topu o te Maori. Engari me tuku atu he mana kia riro ai ma nga Maori ano e wehewehe nga whenua, koia hoki tera te mahi a te Kooti e naereere nei ki ia kainga, ki ia kainga, he wehewehe i nga whenua.

466. Te Tiamana: Kaati, e whakaae ana koe kia kore atu te noho topu a te Maori i ona whenua?

Mohi te Atahikoia: Ki te hoatu te mana ki nga Maori kia riro ai ma ratou ano e wehewehe nga whenua katahi au ka whakaae, engari e kore au e whakaae atu i naianei, kia tuturu hoatu ra ano te mana ki a ratou katahi au ka whakaae.

page 52

467. Te Tiamana: E whakapai ana koe ki te hui ka tu ki Waitangi i te marama o Maehe e haere ake nei?

Mohi te Atahikoia: Ae; na matou hoki i whakanuku te hui mo te marama o Maene.

468. Te Tiamana: Ka tae ranei koe ki reira?

Mohi te Atahikoia: Ae.

469. Te Tiamana: Ka taea ranei e koutou ko nga Maori ka tae ki taua hui te whakatakoto tetahi tikanga e taea ai e nga Maori te whakahaere. o nga mea e pa ana ki a ratou me o ratou whenua?

Mohi te Atahikoia: Ki te whakaae te Paremete kia nukuhia te Pire nei kia tae au ki taua hui ka korerotia katoatia e au oku whakaaro mo te Pire.

470 Te Tiamana: Kaore au i te korero mo te Pire. Ko te mea e hiahia ana ahau kia mohio au, ka taea ranei e koe, me nga ransatira e tae ki taua hui, te whakatakoto atu ki taua hui tetahi tikanga e taea ai te hiahia o nga iwi Maori?

Mohi te Atahikoia: Ae.

471. Te Tiamana: Ka taea ranei e taua hui te whiriwhin o tetahi tikanga marama tera e wnakaaetia e nga Maori puta noa i te koroni?

Mohi te Atahikoia: Kaore au e kaha ki te whakahoki i tena patai i naianei. Kia tu te hui, Katahi matou ka mohio.

472. Te Tiamana: Me ki noa ake ka taea e taua hui te whakatakoto tetahi tikanga marama. Tena, ki te pera, ka tukua mai ranei e ratou taua mea ki te Paremete kia whakamanangia?

Mohi te Atahikoia: Ae; kotahi tonu hoki te Paremete o nga iwi e rua.

473. Tiaki Tiwini: Ko to hiahia, ki taku mohio atu ra ki o korero, me tuku atu ma nga komiti Maori e whakahaere nga mahi e pa ana ki nga Maori me o ratou whenua?

Mohi te Atahikoia: Ae.

474. Tiaki Tiwini: Me pehea te whakatu o aua komiti? Ara me ki, ko Ngatiraukawa tetahi iwi ko Ngatikahungunu tetahi iwi, a ma te komiti Maori e whakahaere nga whenua o aua iwi, me pehea te whakatu o tetahi komiti mo enei iwi e rua?

Mohi te Atahikoia: Me penei ano te whakahaere a te komiti me ta te Kooti, engari ka iti iho nga moni e pau i a te komiti whakahaerenga mahi.

475. Tiaki Tiwini: E penei ana tau, ma Ngatiraukawa ano e whakahaere ona Whenua, a ma Ngatikahungunu ano e whakahaere o ona whenua?

Mohi te Atahikoia: Kaore. Ko nga whenua o tetahi iwi me riro ma te komiti o tetahi atu iwi e whakahaere.

476. Tiaki Tiwini: He aha te take i kore ai koe e pai ma nga iwi ano nona nga whenua e whakahaere o ratou whenua?

Mohi te Atahikoia: Notemea akuanei ka whanaunga pea etahi o nga meina o te komiti ki nga tangata nana te keehi, na reira tera pea ka mahi i a te whanaunga mahi.

477. Tiaki Tiwini: Kaati, e penei ana tau tikanga, ko nga mahi nunui katoa penei me tetahi kamupene nui he maha nga tangata nona, me riro ma etahi tangata ra waho, kaoie nei o ratou paanga ki nga taonsa a taua kamupene, e whakahaere ana mahi katoa?

Mohi te Atahikoia: He rereke to te kamupene ahua.

478. Tiaki Tiwini: Tenei ano ra nga kamupene whiwhi whenua?

Mohi te Atahikoia: Ko tena mea ko te kamupene he hunga kotahi, kotahi ano te kaute e takato ai ana moni. Ko tana whakahaere he mea kia tupu nui haere tonu ana moni, na e takoto ke ana te ahua o te iwi Maori me ona whenua. Ko etahi o nga Maori ka uru ki te komiti, ko etahi ka noho mai i waho, ko nga take e kereemetia ana e tetahi tangata ka riro ma tetahi atu tangata o ratou e tawari. Na reira ki taku kaore e rite ana nga kamupene ki nga take whenua o te Maori.

479. Tiaki Tiwini: Kei te mohio koe ki te mana i tukua atu nei ki nga komiti Maori i te tau 1882 ranei 1883 ranei, i te wa e tu ana ko Te Paraihe te Minita Maori?

Mohi te Atahikoia: Ae.

480. Tiaki Tiwini: I whai mana ranei nga Maori i raro i taua ture ki te whakahaere i o ratou whenua?

Mohi te Atahikoia: Ko au te Tiamana o te komiti o toku takiwa.

481. Tiaki Tiwini: He tika ianei i pootitia e ia iwi tona ake komiti, he mea whiriwhiria e ia iwi i roto i ona rangatira. a kaore i tikina i nga iwi ke he tangata mo te komiti?

Mohi te Atahikoia: Ae; e pena ana.

482. Tiaki Tiwini: I pai ranei te whakahaere a aua komiti mo te taha ki te Maori?

Mohi Atahikoia: Ae: engari kaore kau he mana- i tukua atu ki a ratou. He tika i whakaturia aua komiti e ia iwi, engari kaore he mana i tukua atu ki a ratou e mana ai a ratou mahi. Heoi ano te mea i whai mana ratou ki te mahi, ara, koia tenei: ma ratou e matua whakaae te tono a tetahi tangata ki te Kooti Whenua Maori, tana tono ranei mo tetahi ruri, katahi ka tukua kia haere.

483. Tiaki Tiwini: Kaore ranei ratou i whai mana ki te tohutohu atu ki te Kooti Whenua Maori i te huarahi e wehewehea ai e whakataua ai ranei tetahi whenua?

Mohite Atahikoia.: Ae; engari kaore rawa te Kooti i tahuri mai ki nga tohutohu ate komiti. Ahakoa whakahe te komiti i tetahi panui i kahititia, hei aha ma te Kooti, kaore e kore te tu o te Kooti ki te whakawa i taua keehi, a ki te whakahengia ko nga ruri, hei aha mana haere tonu aua ruri. Na reira kaore kau he mea hei mahi ma aua komiti?

484. Tiaka Tiwini: A ki to whakaaro he pohehe noa iho taua ture?

Mohite Atahikoia.: Ae. Kaore he mana i tukua ki nga komiti?

485. Tiaki Tiwini: Korerotia poto mai ki te komiti nei tou whakaaro, me pehea be whakahaere ki tau e puta ai he ora ki te Maori—ara, me pehea ta ratou noho me ta ratou whakahaere i a ratou?

Mohi te Atahikoia: Me rite tonu te mana o te komiti Maori ki te mana 0 te Kooti Whenua Maori. Mehemea e tukua atu ana taua mana ki nga komiti Maori ka taea noa atu e ratou te whakatakoto etahi tikanga whakahaere mo ratou.

486. Tiaki Tiwini: Ki taku mohio, i korero atu koe ki te Tiamana, e whakaae ana koe kia wehewehea nga whenua Maori katoa ki ia tangata ki ia tangata?

Mohi te Atahikoia: Ae.

page 53

487. Tiaki Tiwini: Ki te tukua atu te mana ki nga kotniti Maori, e hia nga tau ki to whakaaro ka oti te whakawa o nga whenua Maori katoa o Niu Tireni?

Mohi Atahikoia: Kaore e taea e au te whakahoki atu o tena, note ea he wha, moni etahi tangata hei whakahaere i arato tono kia wehewehea te whenua ko etahi tangata kaore kau a ratou mohi. Mehemea e kitea ana he huarahi e honohono tonu ai te puta mai o te mom, ki taka whakaaro ka oti te mahi i roto i te rua i te toru tau ranei.

488. Tiaki Tiwini: He whenua na hoki to ratou, a e rite ana tena ki te moni. Kaore e kore te taea e raton te nama etahi mohi mo nga ruri me nga whakawa wehewehe?

Mohi te Atahikoia: Koia tena taku e korero nei. Me te iwi e whakatau e ako nga mea whakatau he tikanga ina tupono ki nga keehi pena te ahua. Ma te im e whakatau e ako nga mea kuare o ratou ki te huarahi pai mo ratou.

489. Tiaki Tiwini: Kaati, ki ton whakaaro, mehemea he whenua 10,000 eka te nui, a e rua tekau nira taneata o tetahi iwii whiwhi ki tau whenu, ara, i tino tau tana whenua ki taua rua tekau tangata, akua puta rawa te tiwhikete mo taua whenua ki a ratou, e penei ana ranei tau me what tikanga te iwi katoa ra ki runga ki taua whenua ina wehewehea?

Mohi te Atahikoia: Kaore. Ma te rua tekau tangata no ratou te whenua e whatouu he kaiwhakahaere mo ratou.

490 Tiaki Tiwmi: Ki to whakaaro ka puta ranei he ora ki te iwi nui tonu o te Maori i nga huihui nunui e tu nei iia wa i ia wa, penei te ahua me nga huihui nunui i tu nei ki Papawai me etahi atu wahi?

Mohi te Atahikoia: Kaore. Koia ke tenei, ko te Paremete net, te Whare mana e puta ai he ora mo te iwi Maori, engari kaore e whakaputaina ana e ia he ora, na reira ka karangatia nga huihui nunui nei e nga Maori kia tu. Kua maha rawa nea tono kua tau mai ki te Paremete nei kia tukua atuetahi tikanga ki te iwi Maori, engari kaore e whakaaetia ana.

491. Tiaki Tiwini: Kaati, na reira koe me era atu tangata nunui e arahi nei i te iwi Maori o Niu Tireni i tahuri ai ki te whakapau i a koutou moni me to koutou taima ki te whakatu i nga huihui nunui nei, te tahuri ai koutou ki te tiaki i a koutou tamariki e tupu ake nei, ki te ako ki nga main e Whiwhi oranga ai ratou penei me te mahi paamu, kamura, parakimete, me era atu tu raahi?

Mohi te Atahikoia: Kaore ra i te kore akona nea tamariki. Kei te whakaakoria ano, he kura ano o matou. Ehara i te mea na nga hui i arai te mahi whakaako i a ratou.

492. Tiaki Tiwmi: Akona ai pea ki te purei piriote ki te whakatangitangi i te koriana?

Mohi te Atahikoia: Na te Pakeha cna mahi, ehara i te Maori.

493. Tiaki Tiwini: Tokohia nga kamura Maori kei Niu Tireni nei?

Mohi te Atahikoia: He maha nga Maori mohio ki te hanga poti ki te mahi kamura hoki. Na nga Maori ano i hanga nga whare nunui e tu mai nei i Papawai.

494. Tiaki Tiwmi: Tena ano ranei etahi parakimete Maori?

Mohi te Atahikoia: Ae.

495. Tiaki Tiwmi: Kei Papawai pea etahi.

Mohi te Atahikoia: Kei Heretaunga etahi. He aha te take o enei tu patai?

496. Tiaki Tiwini: E penei ana te take o enei patai: me mahi e te Paramete ko nga ture e tupu haere ai te ora o te iwi Maori, a e hiahia ana ahau kia tino marama ehara i te mea na te kore ture i kore ai te Maori e ora, engari na tona mangere tonu ia i patu. Kaore koia koe e inohio ana he mahi kino te huihui i nga Maori, penei me ta ratou e mahi nei, he moumou moni, he whakahoki noa iho i te tupu 0 te Maori?

Mohi te Atahikoia: Ae.

497. Tiaki Tiwmi; Ki to mohio ka puta he ora ki te iwi Maori i aua hui?

Mohi te Atahikoia: Kaore au e whakaae ki tau, kaore e pa ana he mate ki te iwi Maori i nga hui e korerotia nei. Na nga ture ke o te Kooti i mate ai te iwi Maori, la tau ia tau he tu tonu te mahi a te Kooti, a he hoko tonu te mahi a nga Maori i o ratou whenua hei utu i nga roia.

498. Te Tiamana: A he aha te take i haere atu ai nga Maori ki nga roia?

Mohi te Atahikoia: Ko nga roia ke ki te haere roai ki a ratou patipati ai.

499. Tiaki Tiwmi: Ehara ranei i te mea ko etahi Maori ki te patipati i nga roia, ki te ki atu he keehi kaha rawa ta ratou, a ka tahuri ka hanga whakapapa mo ratou, kia pohehe ai te roia koia ano he keehi kaha?

Mohi te Atahikoia: E mohio ana au ki etahi keehi pena te ahua, engari ko te nuiuga o nga keehi no nga roia Ke te he. Ahakoa he koroheke he kuia ranei, ka tae te roia ki taua koroheke ki taua kuia ranei ki penei atu ai: "He keehi tino kaha tau; tukuna mai maku e whakahaere I nana nga take 1 mohio ai ki te kaha o to keehi; ka tino wiini rawa koe: heoi ano te moni hei utu mau e £5 tonu e £6 tonu ranei i te ra".

500. Tiaki Tiwini: I mohio ano ranei koe ki a Tiati Manene, kua mate atu, he kai-whakawa ia no te Kooti Whenua Maori?

Mohi te Atahikoia: Kua rongo au ki tena tangata.

501. Tiaki Tiawini I rongo ranei koe he tft "gata matau ia, he tangata tino mohio ki nga tikanga Maori?

Mohi te Atahikoia: Kua rongo au i tena. Kaore au i kite i tena tangata

502. Tiaki Tiwini: I ki koe i nakuanei ko nga roia ki te whakapohehe i nga Maori?

Mohi te Atahikoia: Ae, ko etabi o ratou. I etahi keehi no nga Maori ano te he • enaari he tu tonu te mahi a te kooti, na reira ka kumea atu ratou ki runga ki aua mahi kino.

503. Tiaki Tiwini: Haunga tena, ko taku e korero nei no mua atu i te whakaaetanga kia uru nga roia ki roto ki te kooti? E pehea ana koe ki tenei i korero i korero mai e Tiati Mauene ki au; ara, e haere ana ia ki te whakawa i tetahi keehi i roto i te kooti Whenua Maori, engari ka nui te naua o te whakatau, notemea haere atu ai ki reira nga kai-kereeme me era atu kai-korero, a katoa ratou he korero: kaore ano koia nga Tiati i korero tito.

Mohi te Atahikoia: Kaore ano koia nga Tiati i korero tito

504. Tiaki Tiwmi: He korero ra i korerotia mai ki au.

mohi te Atahikoia: Na katoa tena mahi te korero tito,

page 54

505. Tiaki Tiwini: Kaati, mehemea a pena ana, kaore e tika te ki na nga roia anake te mahi tinihanga mo nga mea e korerotia nei?

Mohi te Atahikoia: Koia tena nga korero a tena taha, a ko taku nga korero mo te tana ki nga Maori, a kaore i whakataua e mohiotia ai kei ta wai te tika, kei tenei taha kei tena taha ranei.

506. Tiaki Tiwini: Kaati ake tera, me tahuri tatou ki tetahi ahua ano o te mahi nei. Ki tau ki te whakaturia he komiti Maori ka tere ake ranei i to naianei ahua te wehewehe o nga whenua Maori?

Mohi te Atahikoia: Kaati, me ki atu au ka iti iho te utu. Ka mama ake ta te komiti main; engari kaore e tere ake i ta te Kooti.

507. Tiaki Tiwini: Kaore ranei e tere ake?

Mohi te Atahikoia: Kaore; kua korero atu nei hoki au, ki te kore he moni a nga tangata e kore ratou e kaha ki te whakahaere i a ratou keehi.

508. Tiaki Tiwini: Me ki noa ake, tenei etahi tangata kua pae he moni ma ratou a kei te hiahia kia whakawakia a ratou keehi e te Kooti; ka tere ake ranei ta te komiti Maori whakahaere i taua whakawa i ta te Kooti Whenua Maori?

Mohi te Atahikoia t Ae pea, notemea kei te mohio nga Maori ki nga whenua o etahi Maori, a ki te tito te korero a te tangata ka mohio ratou. Kaore nga Pakeha e mohio.

509. Tiaki Tiwini: Kaore koe i te mohio kua oti katoa ki roto ki nga pukapuka o te Kooti Whenua Maori nga whakapapa o nga iwi katoa me nga hapu katoa e noho ana i te koroni nei, a he torutoru nei i mahue?

Mohi te Atahikoia: Ae, kei te mohio au ki tena; engari ko te nuinga o ena whakapapa he tito. He mea hanga etahi i nga wa e tu ana te Kooti.

510. Tiaki Tiwini: Na wai i whakakiki kia penatia?

Mohi te Atahikoia: Na nga roia. Ki te hiahia te roia kia wini tana keehi ka hanga e ia he whakapapa kia tika ai mo te keehi e whakawakia ana.

511. Tiaki Tiwini: Kaore pea nga Maori e mahi pena?

Mohi te Atahikoia: Kaore e main pera te Maori i nga wa o mua, engari i naianei kua mohio ki te pera na nga roia enei mahi kino i ako ki a ratou.

512. Tiaki Tiwini: Ki te whakaturia he komiti Maori, me timata he mahi man a i te uiui ki nga ahika, ki nga noho tuturu, ki nga whakapapa, me era atu mea katoa, e kitea ai nga tangata tika ki te whenua?

Mohi te Atahikoia: Ae; penei tonu me ta te Kooti Whenua Maori whakahaere.

513. Tiaki Tiwini: Kia tokohia ki tau nga mema mo te komiti Maori?

Mohi te Atahikoia: E kore au e kaha ki te ki atu i tena i naianei, kei pohebe ahau; kei kiia a muri i he taku korero.

514. Tiaki Tiwini: Ko te take i haere mai ai koe ki konei he whakaatu mai i au mea i mohio ai, kia whai ai nga ture e mania ana e te Paremete i nga hiahia o nga rangatira Maori kua tae mai nei ki konei; ki te kore koe e whakaatu mai i au i mohio ai, kei hea he mea hei arataki i a matou. Ki te kore koe e korero mai kua kore he mea hei tohutohu i au, kua kore au e mohio ki o koutou hiahia?

Mohi te Atahikoia: E pai ana, kaati, ki te ui mai koe i taku ake i mohio ai, ka taea e au te korero atu o tena. Ki taku, e rua nga ahua o te komiti e pai ai nga whakahaere. Kia takotoru nga mema o tetahi tu komiti hei mahi i nga take mama. Mo nga take uaua take taumaha kia tekau ma rua nea tangata.

515. Tiaki Tiwini: Ko nga take anake e pa ana ki nga whenua nga mea e hoatu ma ratou e mahi. Me tuku atu koia etahi atu tu take kia mahia e nga komiti Maori?

Mohi te Atahikoia: Nga whenua me etahi atu raruraru—ara nga raruraru i waenganui i tetahi wahanga iwi me tetahi atu wahanga iwi, he tika era tu mea kia tukua atu ma aua komiti Maori e mahi.

516. Tiaka Tiwini: E tnahara ana koe ka whakaurua he rarangi ki roto ki te Pere Whenua Maori hei whakamana i nga komiti Maori kia ahei ai ratou ki te mahi i nga raruraru e puta ana i roto i te iwi Maori, a ka tukua atu he mana e ahei ai ratou ki te whaina ki te whiu ranei i te tangata ki te wbareherehere?

Mohi te Atahikoia: Kaore; e korero ke ana ahau mo te whenua. Ko te ture nui e tu nei kei te mana tahi ki runga ki nga Pakeha me nga Maori. Kei te taha anake ki nga tare mo nga whenua ka rereke te tikanga mo nga iwi e rua.

517. Tiaki Tiwini: Mo te aha kia rua nga komiti mana e mahi te take kotahi ki te whenua? Kaore ranei e taupatupatu nga komiti e rua?

Mohi te Atahikoia: Ko te komiti e toru ona mema hei whakawa tuatahi i nga take ki te whenua, a ki te piiratia katahi ka riro ma te komiti tekau ma rua e whakawa tuarua. Koia tena toku whakaaro.

518. Tiaki Tiwini: Ki to whakaaro ka nuku ake te tika me te pono o te mahi a te piira komiti tekau ma rua ona mema me to komiti e toru ona mema i te mahi a nga tangata penei te ahua me Tiati Make raua ko Tiati Patara?

Mohi te Atahikoia: Ae; he aha hoki i kore ai. Mehemea hoki i pai te mahi a nga tiati kua kore he take e tonoa nei kia whakaturia he komiti Maori.

519. Tiaki Tiwini: Ina ke pea te tikanga, ko nga tangata e whakataua aua ki a ratou te whenua ka nun te whakapai, a ko nga tangata kaore i whakataua ki a ratou te whenua ka nui te whakahe?

Mohi te Atahikoia: Ae; engari ma tena e mohiotia ai kei te he ta nga Tiati. Ina hoki ka whakataua e te Tiati tetahi poraka whenua tetahi paanga ranei ki taua whenua ki tetahi tangata i kitea e ia koi ra tana tangata tika ki te whenua. Akuanei ka piiratia e te tangata i hinga, a kei te tuunga o te whakawa tuarua tangohia aiu te whenua ra i te tangata i tau ra ki a ia i te tuatahi, hoatu ana ki te tangata nana te piira, ma tenei ka kitea te he o te Tiati nana i whakawa tuatahi te whenua ra.

520. Tiaki Tiwini: Akuanei no te tangata Maori pea tena he, he kore kaore i marama tana whakatakoto i tana kereeme i te tuatahi?

page 55

Mohi te Atahikata: I etahi whakawakanga kei te Maori te he, i etahi kei te Taiti. Ko etahi Tiati kaore e mohio ana ki te tikanga o nga korero a te Maori, kia uru ra ano ki te Piira Kooti katahi ratou ka mohio.

521. Tiaki Tiwini: E penei ana te tikanga o to korero mai ki au kaore a Tiati Patara a Tiati Make a Tiati Rokena me Tiati Mete e mohio ana ki te tikanga o nga korero e korerotia ana ki a ratou me nga mahi e mahia ana e ratou. Ko enei tangata he kaumatua rawa a e rite ana ki tou to ratou mohio ki nga tikanga Maori? Ki to whakaaro e pera ana te ahua o aua tangata?

Mohi te Atahikoia: Kaore au e korero ana he pera ratou katoa. Mo etahi anake o ratou taku korero. He tika nga whakatau a etahi o ratou, he he ta etahi, engari ahakoa kotahi tonu te Tiati i he te whakatau ka ai tena hei take e tika ai taku whakspae i a ratou katoa.

522. Tiaki Tiwini: Kei te mohio koe ki a Henare Matua?

Mohi te AtaUhoia: Ae.

523. Tiaki Tiioini: He Maori matau ranei ia?

Mohi to Atahihoia: Ae, he taugata mohio ia; he tangata korero tika a he tangata korero tito.

524. Tiaki Tiwini: Eharaianei i te mea na Henare Matua, i era tau maha noa atu, i whakaputa te whakaaro me tuku ma nga komiti Maori e whakatau nga take whenua Maori katoa kaua te Kawanatanga nga Kooti ranei e uru ki taua mahi?

Mohi te Atahikoia: Ae. Ko ia ra te tiamana o te komiti o tona takiwa, a no te whakakorenga a te iwi i a ia tu ana ko ahau hei tiamana.

525. Tiaki Tiwini: E korero ana au mo te tau 1873. E mohio ana koe ki te raruraru nui i pa ki te wahanga o Ngatikahungunu e noho nei i Mahitaone? Kei te mohio koe ki tetah, poraka whenua i reira ko Te Weraiti te ingoa?

Mohi te Atahikoia: Ae.

526. Tiaki Timini: I rongo ranei koe tekau ma warn nga marama e mahi ana te komiti a Henare Matua e tuhituhi ana i nga korero mo taua poraka?

Mohi te Atahikoia: Ae; i rongo au i tena.

527. Tiaki Tiwini: A i rongo ranei koe ina te ikeike o nga pukapuka—piri tonu te tuhituhi—o nga korero i korerotia ki te aroaro o taua komiti i taua whakawa a ratou?

Mohi te Atahikoia: Kaore.

528. Tiaki Tiwini; He whakaatu taku i te ahua o nga mahi o tenei mea o te komiti Maoi, i te turikore o tana mahi?

Mohi te Atahikoia: Kaati, ki taku mohio kei te he pea nga korero mo tena komiti. He inaha pea nga komiti, i honohono haere pea, i pau ai i a ratou tena tekau ma waru marama. Kaore te komiti kotahi i mahi tonu i nga marama tekau ma waru na.

529. Tiaki Tiwini: I mahi tonu taua komiti mo nga marama tekau ma waru, e rua marama e toru marama i te tuunga kotahi, a pau noa taua tekau ma waru marama, a te mutunga iho kihai i tau taua mea i a ratou, a riro ana ma te Kooti Whenua Maori e whakatau. Ka pera pea me te mahi mo Te Weraiti te whakahaere mahi a nga komiti Maori ina whakaaetia kia whakaturia?

Mohi te Atahikoia: No te tau 1873 tena. Kaore auo nga Maori i mohio i kona.

530. Tiaki Tiwini: E kimi ana au kia whakaaturia mai e koe tetahi raruraru, ahakoa kotahi tonu, i oti i a ratou Maori ano te whakatau?

Mohi te Atahikoia: Ko taku utu i whakahoki ai mo te patai mo nga Tiati koi ra auo te utu mo tenei patai. He aha te tika o te ki, notemea, i kuare tetahi komiti ki te whakahaere mahi, na reira ka kuare katoa nga komiti e whakaturia ana i muri iho.

531. Tiaki Tiwmi: Kei te pohehe koe ki taku patai. Ina ke taku patai: Ka taea ranei e koe te whakaatu mai ki te Komiti nei i tetahi raruraru i pa ki te whenua i waenganui i etahi iwi, i waenganui rauei o etahi tangata o te iwi kotahi, i oti i te koraiti Maori te whakatau?

Mohi te Atahikoia: Kaore e taea e au. E mohio ana au ki etahi whenua i etahi wahi o te Motu nei i tukua ma te komiti Maori e mahi, a i oti pai i a ratou whakatau, engari kaore e taea e au te whakahua nga ingoa i naianei.

532. Tiaki Tiwmi: Kia mohio koe kaore au i te tu-a-whakatete ki a koe i a taua e korero nei, heoi taku he kimi matauranga?

Mohi te Atahikoia: Kei te mohio au ki tena. I rongo au ki tetahi raruraru i pa ki etahi whenua i oti i te komiti Maori te whakatau.

533. Tiaki Tiwini: Kaore ranei koe e whakaaro ana tena pea e tere te whakatautau haere i nga keehi wehewehe whenua Maori ki te rua nga Ateha Maori e noho ana hei hoa mo te Tiati i roto i te Kooti Whenua Maori, a ko nga roia me pana atu?

Mahi te Atahikoia: E kore au e wliakaae ki tena. Me whakamatau i nga komiti Maori i te tuatahi, a ki te kitea kaore i te pai ta ratou mahi katahi ka whakamatau i tetahi atu tikanea. Ka maha nga tau e mahi ana te Kooti, a i naianei tukuna kia wbakamatauria nga komiti.

534. Tiaki Tiwini.: He aha to whakahe ki te rua Ateha hei hoa noho tahi mo te Tiati?

Mohi te Atahikoia,: Kua whakauiatauria ano te rua Ateha i mua, a kaore hoki i muta i a raua te raruraru.

535. Tiaki Tiwini: I pehea i ara ai te raruraru. Na te rua ranei o nga Ateha?

Mohi te Atahikoia: Kaati, i te mea kua patairia mai e koe tena patai, me tohitu tonu atu taku whakahota. I hoatu he wahme ma aua taugata kia takoto ke ai te whakatau. Mau ai tiea Ateha i tena tu poa me nga Tiati hoki.

536. Tiaki Tiwini Kaati, ki tau me pokapoka nga mema o te komiti Maori?

Mohi Atahikoia: Kaore ano tena i whakamatauria. Kaore ano tatou i mohio ki te hui ki te kino ranei o te mahi a te komiti Maori. E korero ana ahau i akutonu i mohio ai au e ki atu nei kua taea tera tu mahi e te Kooti.

537. Tiaki Tiwini: Tena mo te taha ki nga Tiati Pakeha, ki to whakaaro ata mahi ai nga Tiati Pakeha i te mahi tinihanga?

Mohi te Atahikoia: Ae.

page 56

538. Tiahi Tiwini; Ki to whakaaro ata mahi ai ratou i te mahi tinihanga?

Mohi te Atahikoia: Me inohio te kai-patai ki tenei alma: ki te titiro whakamuri ia ki nga tau kua pahemo nei ka kite ia i ia tau i ia tau he haere tonu te mahi a te pitihana he whakahe i nga whakatau a nga Tiati, ma tena e mohiotia ai kei te he aua whakatau?

539. Tiaki Tiwini: Kaore koe e mohio ana he pena aoo nga Kooti Pakeha he pnra tonu ki nga Kooti o runga ake?

Mohi te Atahikoia: He he ra pea no nga whakatau a nga Kooti o raro ino i pena ai.

540. Tiaki Tiwini: Kaati, ki tau ka tika, tonu ka tika, tonu nga whakatau a te komiti Maori, e tnea nei koutou kia whakaturia, kaore rawa taua komiti e mahi he?

Mohi te AtaHkoia: Ae Kaore ano taua komiti i mahi te mea he, engari te Kooti kua pera; na reira kaore e riterite ana ro raua ahua.

541. Tiaki Tiwini: Ki to whakaaro ka hira ake te mohio me te totika o nga mema o te komiti Maori i to nga Ateha e whakaturia ana mo te Kooti Whenua Maori o Niu Tirem?

Mohi te Atahikoia: Ae. 1 te wa i whakaturia ai nga Ateha tuatahi ehara i te mea he tangata mohio ratou, he mea whiriwhiri ranei e te iwi hei pera, engari i whakaturia ke i runga i te hiahia o tetahi Pakeha.

542. Tiaki Tiwini: B mohio ana pea koe he Ateha a Ropata Wahawaha, kua mate ake nei?

Mohi te Atahikoia: Kaore au i mohio he Ateha ia.

543. Tiaka Tiwini: Kei te mohio ra ahau he Ateha ia. Ki tau he tangata ranei ia e taea te whakapati ki te inoni kia whakaae ai ia ki te whakatau he i tetahi keehi.

Mohi te Atahikoia: Kaore au e mohio ka taea ranei ia te whakapati ki te moni kaore ranei.

544. Tiaki Tiwini: Ki to rongo ki te ahua o nga mahi a tera tangata, ka taea ranei ia te hoko ki te moni? Ehara koia ia i te rangatira tino tika atu nga whakaaro?

Mohi te Atahikoia: Ki taku mohio ka riro ano ai i te utu, i haere hoki ia ki te patu i nga tangata o te Motu nei kia riro mai ai he moni i a ia.

545. Tiaki Tiwini: Ka nui toku pouri mo toku rongonga atu i ena torero au mo tenei rangitira Maori, e mohiotia nei e te iwi Pakeha he tangata nui rawa no Niu Tireni?

Mohi te Atahikoia: Ehara taku i te whakakino i taua tangata. He utu tohitu kau atu taku i te patai i tohitu mai. Ko te patai i patairia mai ki au i mea kia korerotia atu e au te ahua o nga mahi a tera tangata, a koia tena kua korerotia atu na e au.

546. Tiaki Tiwini: Me pehea ki tau te utu i nga komiti Maori e toru ona mema, me te komiti Maori tekau ma rua ona mema, mo ta ratou mahi?

Mohi te Atahikoia: Me utu ki etahi o nga moni e utua nei ki nga Tiati o te Kooti Whenua Maori. He nui rawa nga moni e utua ana ki nga Tiati.

547. Tiaki Tiwini: Kia hia te moni e utu ki ia mema o te komiti Maori, kia hia i te tau, kia hia nga moni utu haerenga?

Mohi te Atahikoia: Kaore tena e taea e au. Ki taku rongo tekau hereni me te hikipene te utu mo te ra mo nga Ateha.

548. Tiaki Tiwini: Ki to whakaaro, he tangata tinihanga nga Ateha katoa?

Mohi te Atahikoia: Etahi o ratou.

549. Tiaki Timini: Te nuinga pea o ratou?

Mohi te Atahikoia: Ae.

550. Tiaki Tiwini: Ki to raahara ka whakaae nga tangata tino totika ki te mahi mo te moni iti iho i nga moni i utua ra ki nga tangata e ki nei koe he tinihanga ratou?

Mohi te Atahikoia: Ma nga tangata e pooti nga mema o te komiti a ma ratou e whakarite he utu mo ratou. Ko to ratou hiahia he whakaiti i nga moni e pau.

551. Tiaki Tiwini: Ka whakaae ranei nga tangata o etahi takiwa ki te haere ki etahi atu takiwa mo te kore utu?

Mohi te Atahikoia: Kua ki atu nei hoki au me utu ano ratou, engari kaua e pera rawa te nui o te utu me nga utu o nga Tiati?

552. Tiaki Tiwini: E tono arm koe ki nga mema o tenei Komiti kia whai kupu atu ratou ki te Whare Paremete kia whakaaetia kia tu nga komiti Maori; tena, ka taea ranei e koe i tenei ra, apopo ranei, a tetahi atu ra ranei, te whakaatu mai ki a matou e hia ra nga moni e pau i te tau i ia komiti i ia komiti Maori, notemea kaore e pai te korero kau mai ki tenei Komiti he pai ake nga komiti Maori i te Kooti, kaore lie mahi e tutuki i tena, engari me korero mai e koe ko te mea e taea ai te whakatutuki he mahi. Me whakaatu mai kia mohio ai matou ki te nui o nga moni e pau?

Mohi te Atahikoia: Kaore e taea e au te utu atu o tena i naianei, kia oti ra ano tena te whiriwhiri e te hui, kia puta ra ano tana kupu kia hia nga komiti mo nga wahi katoa o te koroni, katahi ka taea e au te utu o tena patai.

553. Tiaki Tiwini: Kia hia nga komiti ki tau mo Aotearoa, a kia hia mo Te Waipounamu?

Mohi te Atahikoia; Me ki noa ake kia kotahi mo Te Waipounamu kia toru mo Aotearea. Hui katoa e wha. Ko nga rohe tonu o nga takiwa pooti i nga mema Maori o te Paremete he rohe mo nga takiwa o ia komiti Maori. Ara, kia kotahi komiti mo ia takiwa pooti Maori.

554. Te Tiamana: E rua aku patai ki a. koe mo runga i etahi patai a Tiaki Tiwini ki a koe. I ki koe ina whakawakia he keehi e te Koot. Whenua Maori, a ka piiratia ki te Kooti Piira, ki te huriki-kotia e te Kooti Pnra te whakatau a te Kooti Whenua Maori, he tohu tera i he te whakatau a te Kooti Whenua Maori?

Mohi te Atahikoia: Ae.

555. Te Tiamana: A kaati ki te whakataua e te Kooti Piira ki ta te Kooti Whenua Maori i whakatau ai, he tohu ranei tera kei te tika te whakatau a te Kooti Whenua Maori?

Mohi te Atahikoia: Ae.

556. Te 'Mamana: Ka nui taku koa mo taku rongonga atu i tena, notemea ma tena e kaha ai te Komiti nei ki te whakatau i etahi o nga pitihana e takoto nei i tona aroaro Ki taku mohio atu ki o korero he taea katoa te nuinga o nga Ateha o te Kooti Whenua Maori te hoko ki te moni?

Mohi te Atahikoia: Ae. He tangata kuare ratou. He tangata ratou i whakaturia e etahi Pakeha nei noa mo ratou. Tena ano etahi o ratou he tangata matau.

page 57

557. Te Tiamana: E tau ana pea tena kupu mo etahi atu Maori: tea taea ano pea hoki ratou te hoko ki te moni?

Mahi te Atahikoia:Elahi o ratou—he penei ano me te Pakeha.

558. Te Tiamana: Ka uaua ranei te kitea i roto i te iwi Maori etahi tangata tino totika, tapatahi te neakau, hei mema mo nga komiti e mea nei koe kia wbakaturia?

Mohi te Atahikoia: Ka waiho tena ma te iwi Maori e whinwhin nga tangata e mohiotia ana e tatou he tangata totika hei mema mo nga komiti, a ki te kitea e te iwi a muri atu kei te rereke te haere a tetahi mema o te komiti ma te iwi ia e whakakore atu e whakatu tetahi atu tangata hei riiwhi moua.

559. Te Maka: Ka man tonu ranei koe ki to whakapae i korero ake nei: ara, riro ai etahi o nga Tiati Pakeha i te wbakapati ki te wahine Maori; a, e ai ki to korero, ehara i te mea ko nga Tiati Pakeha anake nga mea e riro ana i taua mahi, engari riro ai hoki nga Ateha Maori?

Mohi te Atahikoia: Riro ai raua tahi.

560. Te Maka: E tino mohio ana koe ki tena, be korero noa ino ranei nau?

Mohi te Atahikoia: Kua kite au i nga Ateba e mahi pera ana, engari kaore au e ki i tiuo kite an i nga Tiati e mahi pera ana. Engari he apiha tahi raua no te Eooti kotahi.

561. Te Maka: Engari he mea rongo kau nau?

Mohi te Atahikoia: Kaore ano au i kite; engari kua rongo au.

562. Henare Kaihau: E penei ana taku mohio atu ki nga korero a te kai-whakahoki patai, kei te whakahe ia ki te Pire timata i te upoko tae noa ki raro.

Mohi te Atahikoia: Kaore; i ki au kei te whakaae au ki te upoko o te Pire. Ki te kupu e mea nei me rahui nga whenua o nga Maori, kei te whakaae au ki tera.

563. Henare Kaihau: Kaati, ko te wahi o te Pire e mea nei me tino kati rawa te hoko whenua Maori, koia tera te wabi e whakaaetia ana e koe?

Mohi te Atahikoia: Ae; e pena ana taku—ta matou tahi ko te hunga nuku atu i tekau mano tangata e whakahe nei i tenei Pire. Ki te tirohia e te Komiti nei te pitihana a aua tangata ka kite koutou koia tena ta raton e tino hiahia ana—ara kia whakamutua te koko i nga whenua Maori.

564. Henare Kaihau: E ki ana tetahi wahi o te Pire me tuku atu ki te Minita mo nga Whenua rauako te Minita Maori te mana e whakahaerea ai enei mea katoa; kei te whakaae koe kia whikawhiwhia raua ki taua mana?

Mohi te Atahikoia: Koia ena nga tikanga o te Pire eki nei au kaore e whakaaetia e au.

565. Henare Kaihau: E penei ana tau me nuku tenei Pire kia tukua atu ki te hui ka tu ki Waitangi i naia tata nei?

Mohi te Atahikoia: Ae; i pena taku kupu, i ki au ka tu he hui ki reira a te marama o Maehe e haere ake nei, engari ki te hikitia te hui ki tetahi atu wahi me hari te Pire ki reira.

566. Henare Kaihau: Ki te haria te Pire ki reira, ka pehea ki to whakaaro te kupu a nga iwi ka hui ki reira mo te Pire nei?

Mohi te Atahikoia: Kaore au i te mohio ki te wbakaaro o te iwi, notemea kei tona kainga ano ia iwi ia iwi e noho ana. E penei ana taku kupu: Ka tu te hui ki reira, ki Waitangi, a ma nga tangata matau o nga wahi katoa o te Motu nei e haere ki reira. Me ata panui i te tuatahi ko te Pire nei tetahi mea ka korerotia ki reira.

567. Henare Kaihau: Ki te hiahia etahi o nga iwi me tu taua hui ki tetahi atu kainga, kaua ki Waitangi, he tawhiti rawa, ka pehea koe ki tera? Ka whakaae ranei koe?

Mohi te Atahikoia: Kaore kau aku tikanga mo te wahi e tu ai te hui. Ka pai noa atu au ki tau e korero mai na.