Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1900

Pire Mo Nga Taru Kikino

Pire Mo Nga Taru Kikino.

Te Takana (Mr. Duncan, Minita mo nga Whenua).—Ka tu atu ki te whakamarama i nga tikanga o te Pire i te mea e tino whai tikanga ana taua mea ki nga kai-mahi paamu o Niu Tireni.

Tame Parata (Mema Maori mo Te Waipounamu).—Ki taku mahara me whai kupu ake ano hoki ahau mo tenei Pire, no te mea he Pire tenei e pa ana ki nga whenua o nga Maori. He tino mea pai kia kaua e tukua nga taru kikino kia tupu ki runga ki nga whenua. Engari me tohu atu e au ki te Minita o nga Whenua, ko tetahi wahi nui o nga whenua Maori he whenua ngaherehere. Ki taku mohio kaua tenei Pire e pa ki nga whenua Maori. Me hanga tetahi tikanga motuhake mo nga whenua ngaherehere o te iwi Maori. E ki ana a tekiona 13:—

"Mo te taha ki nga whenua Maori kaore ano i wehewehea ki ia tangata tona paanga, me whakahau e te Minita kia topea nga taru o runga, ara ki te kore ra e peratia e nga Maori nona aua whenua kia rite ki te whakaaro o te Kaitirotiro, a ko nga moni a te Minita i pau i tera mahi me whakakapi atu e te Minita mo nga Mea Maori ki etahi o nga moni e wehea ana mo nga mahi Maori."

Kaati, kei te ki atu ahau ki te Minita, me pai rawa te whiriwhiri o tenei tekiona E tino mohio ana ahau mo te taha ki nga whenua Maori kua oti te wehewehe ki ia tangata tona paanga, ara, nga whenua pakupaku, ka kaha tonu ia Maori ki te whakatutuki i nga tikanga o te Pire nei me te tipitipi i nga taru kikino; engari ko taku e tino whakaaro ana ko nga whenua nunui e takoto topu ana kaore nei ano i wehewehea nga paanga o nga tangata. Ki taku mahara ko nga tangata tera e whakaturia hei Kai-tirotiro i raro i tenei Pire, e ka paahitia hei Ture, ko nga tangata ano pea e tu nei i naianei hei Kai-tirotiro Rapeti, hei Kai-tirotiro Hipi. Kaati he tino kupu nui tenei naku ki te Minita me tenei Whare katoa, nui rawa atu te mate o nga tangata i nga wahi o te Motu nei i aua Kaitirotiro Rapeti me era atu ahua tangata tirotiro. Ina hoki, akuanei pea kei te mahi te tangata i tona whenua, heoi kau pea te huarahi oranga o taua tangata me tona whanau ko taua whenua, kei te tapahi witi, oti, aha ranei, kei te mahi ranei i tetahi atu mahi kaore rawa nei e taea te whakarere, ko te putanga ake tena o te Kai-tirotiro Rapeti ka ki atu kia whakarerea te mahi me haere ki te patu rapeti. Kaati i runga i te maharahara ki ena ahuatanga katoa, e tino mea ana toku ngakau ina uru te Pire nei ki te Komiti, me ata whiriwhiri marama rawa tenei Whare i aua ahua, no te mea i runga i te nui rawa o nga mana e hoatu ana ki aua tangata tirotiro, ki te hiahia ratou kia tukinotia tetati tangata, ka mate noa iho taua tangata i ta ratou mahi akiaki, e kore rawa e taea e ia te mahi tetahi oranga mona. Otira, kei te mau tonu ahau ki taku kupu tuatahi i ki ake ra ahau, ara, e whakaae ana ahau ki te tino aronga o te Pire nei—ara, ki te whakaaro i hanga ai tenei Pire; engari kei te ki atu ahau no tenei Whare tonu te he i ara ai tenei take hei hanganga ture ma tatou. Mehemea i hanga tikanga tenei Whare i nga tau kua taha ake nei, i te mea kaore ano i nui rawa nga taru kikino ki tenei whenua, kua pai tena. Mehemea i hanga etahi tikanga hei arai i enei taru i te tuatahi, i nga wa e hariharia mai ana nga purapura ki tenei koroni, kia kore ai nga taru kikino e tae mai ki konei, kua pai. Kaore kau o Niu Tirenei ake taru kikino. Engari na nga Pakeha ke i mau mai ki konei, na ratou anake tena mahi he, a i naianei kua kiia mai ma te iwi hara kore ma te Maori e utu tenei raruraru; he tikanga he rawa tena ki taku nei titiro, ki ta tenei o nga mangai o te iwi Maori o tu atu nei i roto i tenei Whare.

Ka mutu te whai-korero a Tame Parata ka haere tonu nga whai-korero a etahi atu o nga mema.

Te mutunga o nga whai-korero paahitia ana te panuitanga tuarua o te Pire.

No te tekau ma rua o nga haora i te po ka hiki te Whare.