Whenua Raupatu O Waikato.

Meiha Te Wheoro, tana patai, Ka pehea te whakahaere a to Kawanatanga i raro i te Ture Whakahoki Whenua Raupatu o Waikato ki nga hunga hapu kua tae mai nei a ratou tono ki te Kawanatanga mo to ratou whenua i riro nei i te Raupatu.

Te Paraihe, tana kupu whakahoki, I tu te Ture Whenua Raupatu o Waikato mo nga tau e rua, a ko te tikanga o taua Pire he mea kia mana ai te Kawanatanga ki te whakahoki i etahi o aua whenua ki nga Maori mau patu e hoki mai ana inaianei. Na puta ake ana te whakaaro a te Kawanatanga ko te hoki a hapu mai te mea pai ke i ta hoki takitahi mai. Ki taku mohio kua maha nga tono a te tangata takitahi nei, me etahi tono a nga hapu kua tae mai. Engari kaore ano kia whakahokia etahi whenua i raro i nga tikanga o taua Ture. Kaore e mana taua Ture i muri atu i te mutunga o tenei huinga o te Paremete, engari kei runga ano i te Ota-pepa tetahi Pire hei whakaneke atu i te mananga o taua Ture mo nga tau e run. Ki taku titiro ko tenei te takiwa pai rawa hei whakamana i te hiahia a te Paremete mo taua takiwa, a ka whakaae au ki etahi huarahi e taea ai te whakatuturn nga mea e hiahiatia ana e te Pire nei.

Te Hamene A Nga Kauti Kaunihera I Nga Maori.

Meiha Te Wheoro, tana patai ki te Kawanatanga. "Na tehea mana, ko tehea hoki te Pire i puta atu i tenei Whare i whakamana i nga Kauti Kauni-page 20hera ki te tuku, hamene kia utu reiti nga Maori mo a ratou whenua Karauna karaati?"

Te Tiki.—Tana kupu whakahoki mai. Kei raro i te 37 o nga rarangi o "Te Ture Reiti, 1876."

Pire Whakapumau I Te Rangimarie O Te Tai Hauauru.

Meiha Te Wheoro.—Kei te whakahe au i tenei Pire e mea ana hoki kia kaua a Te Whiti raua ko Tohu e whakawakia. E whakahe ana hoki au natemea e mohio ana au na te whakahaere ano o nga mahi o taua takiwa i hiahiatia ai kia mahia tenei Pire inaianei. Kua rongo au ki etahi mema e ki ana he mea tika kia tukua a Te Whiti raua ko Tohu ki te whare herehere, i te mea kaore nei ano kia kitea he take e tika ai kia poratia. E hara a Te Whiti i te putake mai o te raruraru o Parihaka. I te wa e tu ana tetahi Minita mo te taha Maori, kua mate nei, i whakahokia etahi o nga whenua ki nga Maori, no muri ka tu mai etahi Kawanatanga rereke ana a ratou mahi ia nga Kawanatanga o mua. Kaore au i te ki na te he o tera Kawanatanga i puta ake ai aua raruraru, engari na te rereke o nga mahi o etahi Kawanatanga i o nga Kawanatanga o mua atu i a ratou, no reira i raruraru ai. Kei te kite ano tatou i te maha o nga mahi rereke, a he tini nga Pire e tukua mai nei e te Kawanatanga mo te takiwa ki te Tai Hauauru. Kei te ki etahi o nga mema nei e tika ana te hopukangaa te Kawanatanga i a Te Whiti, engari kaore i te whakaatu mai i nga take i whakaae ai ratou, kei te ki ano etahi e he ana te hopukanga. Ki taku whakaaro ko te take i pena ai ratou he mea e hara a Te Whiti i te putake mai o aua raruraru. Kua mohio nga Maori inaianei kua hopukia tetahi o ratou, katahi ano ka kite e kore e whakawakia te tangata e hopukia ana. Kua kiia hoki i roto i te Whare nei kaore he tikanga kia pokanoa mai te Kawanatanga o Ingarani ki nga mahi o te Kawanatanga o te Koroni nei, engari ki taku mohio na te whakahaere a te Kawanatanga o Ingarani i etahi o nga mahi o mua ake nei i mama ai nga mahi taimaha ki runga ki nga Maori mo o ratou whenua. I te mahinga o te Pire Whakatika i te Kawanatanga i roto i te Whare nei e kore pea e maharatia nga taonga o nga Maori, ara nga taonga i riro nei i te hopukanga o Te Whiti ma i Parihaka. I whakapuaki ano au i aku whakaaro mo nga mahi o taua takiwa i roto i nga Paremete kua mahue ake nei, kei te pera tonu ano aku whakaaro inaianei, otiia kei te mahia tonutia e te Kawanatanga aua mahi o mua rano. Kei te tukunga mai o te Pire Whakatika i te Kawanatanga, ka hiahia au ki te tuku kupu hei whakarite i nga taonga o nga Maori i tangohia nei.

Piee Whakatika.

Meiha Te Wheoro.—E whakaaro ana au me apiti atu he kupu ki tenei Pire hei whakarite i nga taonga o nga Maori. E tono ana te Kawanatanga kia whakatikaia a ratou mahi, a kei te mau herehere tonu a Te Whiti, me whakaae pea te Kawanatanga kia utua nga Maori mo a ratou taonga i pakaruhia nei. Kaore ano hoki kia kitea e te Ture i mahi he aua Maori.

Pire Mo Nga Tangata Mahi Ture.

Meiha Te Wheoro.—E hiahia ana au ki te whakaatu i nga take e pooti ai au i taku pooti mo runga i tenei Pire. Ki taku mohio ma tenei Pire e ngawari ai te huarahi atu o nga tamariki Maori ki te mahi roia. Kaore e taea e nga matua te utu i runga i te huarahi o naianei. He maha noatu uga Maori e hiahia ana kia tahuri a ratou tamariki ki te ako i nga mahi roia engari he iwi rawakore hoki. I raro i tenei ture tera pea e taea e nga tamariki te whakaako i te matauranga o taua mahi, ma tenei hoki pea e taea ai e o ratou matua rawa kore. Koia nei te take e pooti ai au ki tenei Pire. Ma tenei hoki pea e taea ai e ratou te mahi i nga mahi a te roia. E mea ana hoki te Pire nei kia mau te tangata ki te matauranga, na he maha noatu nga tamariki Maori kei nga kura, a tera pea e taea e ratou i runga i tenei huarahi. He mea naku kei ki tetahi Mema o te Whare nei e pooti pohehe ana au. No reira i whakaatu ai au i aku whakaaro kia mohio mai ai ratou ki te take o taku pooti.

Pire Whakatika I Te Ture Kooti Whenua Maori.

H. Tomoana.—E hiahia ana au kia whakanekehia atu te korerotanga no tenei mea nui. E whakaae ana au ki te Pire a Te Mema mo te Tai Rawhiti engari me pa anake ki nga whenua o te takiwa o Turanga tae atu ki Uawe.

Meiha Te Wheoro: He nui rawa nga tikanga o roto i tenei Pire, a i te mea katahi ano ka tae mai nga whakamaoritanga ki a matou ki nga Mema Maori me tuku kia roa atu ano he tirotirohanga ma matou. He maha nga tangata kei toku takiwa e hiahia ana kia unuhia nga here i runga i te whenua kia ahei ai ratou ki te roherohe a ki te hoko hoko hoki. Mehemea ka tohe tonu te mema nei kia paahitia tona Pire tera au e motini kia pa anake ki te Takiwa o te Tai Rawhiti.

H. M. Tawhai: He mea tika kia mahia tetahi Pire penei, a e hiahia ana au kia pahitia tenei Pire, tetahi Pire ahua rite ki tenei i tenei huihuinga o te Paremete. Ki te mate tetahi tangata i raro i te tikanga Tiota Tenata, e kore ona hea e tau iho ki ana tamariki, engari ka riro ke ma nga tangata e mau ana o ratou ingoa i roto i te karaati, ko taku hiahia kia whakakorea nga karaati i raro i te tikanga "Tiota Tenata" kia whakaputaina i raro i te tikanga "Teneti Kamana." Kua ki mai te Minita mo te taha Maori ka tukua mai e ia tetahi Pire ahua rite ki tenei, no reira au i mea ai me waiho tenei Pire, kia tae mai rano tera kia kotahi ai te tirohanga i aua Pire e rua, kia kitea ko tehea te mea pai. Mehemea ka kitea he mea tika kia whakakorea nga karaati "Tiota Tenata," ma reira ka taea ai e nga Maori no ratou aua whenua, te tuku atu i a ratou whenua ki raro i te Ture Rahui Whenua Maori. He whenua ano kei taku takiwa e takoto ana i raro i nga tikanga e whakahuatia ana i roto i te Pire nei, ko aua whenua kua riihitia, engari kaore e taea e nga tangata no ratou aua whenua te wehewehe, notemea kaore ano kia mutu te riihi. I tae nga tono ki te Kooti kia wehewehea aua tu whenua, ki mai ana te Kooti kaore a ratou mana ki te pera. Ko etahi o aua tangata kua hoko i o ratou hea ki etahi Pakeha, na ko nga tangata kaore nei i riihi i o ratou whenua e hiahia ana kia wehea o ratou hea, kia hoatu ai nga whenua o nga tangata i hoko, hei utu mo nga moni i riro i a ratou.

H. K. Taiaroa.—Kaore aku kupu whakahe whakatika ranei mo tenei Pire, engari ki taku whakaaro me tuku kia paahi i te korero tuarua i naianei, katahi ka waiho i kona kia tae rawa mai te Pire a te Kawanatanga hei reira whiriwhiri ai ko tewhea rauei te mea pai o raua.

Whakaaetia ana te korero tuarua o tenei Pire—engari waiho hoki kia puta mai ta te Kawanatanga ka timata ano te korero i roto i te Komiti.