Whai-Korero.

E Nga Rangatira O Te Whare o Runga, Me Nga Rangitira O Te Runanga Nui,—

E koa ano ahau i te mea ka kite nei ano ahau i a koutou e huihui ana i roto i te Paremete.

I koa ano hoki ahau i te mea kua kite ahau i etahi tini wahi, i nga tini huihuinga o o tatou hoa o te Iwi Maori, mo to ratou manaki mai ki ahau ki te kaiwhakarite mo Kuini Wikitoria. Ko tetahi wahi i taea e ahau, a e hiahia ana ahau ki te whakapuaki atu ki a koutou, ko te whenua o te Iwi o te Urewera he whenua kahore ano kia taea e te nuinga o te Pakeha te haere. A i pera ano te ratou manaki mai ki ahau me nga iwi o etahi atu wahi me te hoki mai ano o te whakaaro ki toku ngakau kua mutu to hiahia o taua iwi kia noho motuhake ratou ki a ratou ano, penei me ta ratou noho i roto i nga tau maha kua pahure ake nei. E ahei ana ahau ki te whakapuaki atu i toku koa ki a koutou i runga i te mea e tipu haere ana nga tini mahi o te koroni me te hua o te moni i runga i aua mahi. Ko nga tikanga i whakahaerea i te Paremete kua hori nei, hei whakahaere i nga mahi o te katoa kua tino whiwhi i runga i aua tikanga. Kua kitea te nui haers o nga mahi o te koroni i runga i te maha o nga taonga e utautaina ana ki tawahi, ma te nui o aua taonga e whakaatu ki te hunga hopopo kei te nui nga rawa o Niu Tireni hei whakaea i ana nama. Otira e whakaaro ana aku Minita e he ana te ki kaore e omaoma ana nga Pakeha i tenei koroni ki era atu wahi, erangi kei te haere tonu ano inaianei. Ahakoa kahore e maha i te haerenga kotahi, kei te haero tonu i tenei motu ki Atereria. A whakaaro ana oku Kaitohutohu ho take tenei me ata whiriwhiri, me te whakahaere i tetahi tikanga kia mutu ai te haero te tangata i tenei Moutere momona ki era atu wahi. i te tere tonu te tango a te tangata i nga whenua o te Karauna i roto i tenei tau a e whakaaro ana aku Minita kahore i rite te maha o nga tangata e noho ana ki runga ki te whenua ki nga whenua i tangohia. Kahore hoki i ruarua te whakaaro ahakoa e tika ana ano te tango me te noho a etahi tangata i etahi piihi whenua, tera ano etahi e tono ana kia riro i a ratou etahi piihi whenua hei hoko ki tetahi tangata, e hara i te mea hei ngaki ma ratou, a ko etahi e tango ana hei whakanui haere i a ratou piihi, i te mea e nui nei ano o ratou whenua. Heoi ka whakatakotoria ki o koutou aroaro tetahi ritenga whakatika mo nga Ture whenua, kia ahei ai te tuku i nga whenua o te Karauna ki nga tangata anake e tino hiahia ana ki te page 2noho me te ngaki i aua whenua, a e mea aua aku Minita me tapiri te pai o tenei Ture ki nga tikanga e ahei ai te wkakanohonoho te tini o te tangata ki runga i nga taupa whenua ririki, kia tini ai te tangata ki runga i te whenua.

Ko oku Minita e whakaaro ana, ahakoa he kaha he marama nga tikanga wkakanohonoho i nga whenua takoto kau o te Karauna, e hara i te mea ko tera anake te mahi. Apiti atu ki te whakatuwheratanga me te whakanohonohonga o nga whenua Karauna, me haere hoki te mahi hokohoko i etahi wahi o nga tino whenua nui e puritia ana e te Iwi Maori o tenei Motu. Tetahi kua tata haere pea te wa e tika ai kia mahia te mahi nui rawa atu, ara te hokohokonga o etahi wahi o nga whenua nui a nga tangata takitahi, e arai nei i te mahi whakanohonoho kei etahi wahi pai rawa o te koroni. Me kimi he ritenga mo nga mahi penei hei titiro ma koutou.

I raro i te whakaritenga o tera Paremete i whiriwhiria nga tangata tokotoru o tenei koroni a tae ana ratou ki te Whakaminenga i tu ki Hirini i roto i nga marama o Maeho o Aperira kua hori ake nei. Ko Ta Hare Atikini, Ta Hori Kerei, me Kapene rahera aua tangata i koiwhiria nei. Tera e homai ki a koutou nga whakahaere o taua huihuinga—I tu hoki he hui ki reira ano i taua wa, mo nga mahi Poutapeta, a tae atu ana te Minita o Nga Poutapeta o tenei koroni hei whakahaere i te taha ki a tatou tenei nea inaianei i runga i te ngakau tupato tika whai matauranga. I muri mai o tera Paremete i whakaturia he Roiara Komihana, he tangata whai mohio rawa aua Komihana e tino matau ana ki nga ritenga me nga tikanga, me nga whakaaro o te Iwi Maori, a kua ata uiuia te whalcahaere o nga tini ture tainaha utu nui e arai nei i roto i nga tau maha i te main whakahaere whakanoho i nga whenua Maori. Ka whakatakototia ki o koutou aroaro te ripoata tino whai tikanga kua mahia nei e taua Roiara Komihana, a tera ka tonoa koutou kia whakaae ki nga ture kua mahia nuitia hei whakamana i te tino hiahia tuturu a te nuinga o nga, Maori whai take ki te tuku whakarere i o ratou whenua takoto kau i raro i te utu e rite ana.

E kite pouri ana ahau kei te iti haere te mahi koura i roto i tenei tau kua hori ake nei. Otiia kua ahua ora haere taua mahi i roto i enei toru marama kua taha ake nei.

I te mea kua nui haere te mahi keri waro o te koroni, katahi ka penei rawa te nui, a kua iti haere te tuku waro mai i tawahi. Tera e tukua atu ki a koutou he ritenga hei whakakaha i nga mahi maina o te koroni.

E nga Rangatira Honore o te Whare o Runga,—

E tino pouri ana ahau i te mea kua mate nei nga mema honore tokotoru o koutou Kaunihera i roto i enei marama. Ko tetahi hoki o ratou ko to koutou Tumuaki o mua ake nei, ara ko Ta Wiremu Pitihapeti, i maha ke noatu ona tau e mahi ana i nga tikanga whakahaere mo te katoa.

E nga Rangatira o te Runanga Nui,—

Ka tukuna atu ki a koutou nga rarangi o nga moni whakahaere o te koroni. I ata whakaritea nga rarangi moni i runga i te ngakau tupato. I runga hoki i te mahi whakahoki iho i nga moni e pau ana, i timataria ra taua mahi i te tau 1886 a i mahia ano hoki i te Paremete i mutu ake nei, a i te whakahokia ano e aku Minita nga moni e pau ana i o ratou nei tari, ara nga mea e taea ana i runga i te whakaaro tika me te ngakau tupato. Na i runga i tenei huarahi he nui ano nga moni i taea te whakaora, otira i tona wa tika ano ka ata whakaaturia atu ki a koutou oua ara i taea ai te whakaiti o te paunga haeretanga o nga moni, a ma koutou e ata korero aua take.

E whakaaro ana aku Minita he wa tika tenei hei whakatika i tenei tu ara kohikohinga takoha e mana nei inaianei, a kua mahia he Pire hei whakahaere mo aua putake. Engari hoki i runga, i te mahinga i enei tikanga i mahara ano aku Minita he mea tika kia tupato rawa te whakahoutanga o nga tikanga kohi moni kia kore ai e wehi te iwi, kia kore ai hoki e ngaro nga moni o te Kawanatanga.

E nga Rangatira Honore o te Whare o Runga me nga Mema o te Runanga Nui —

Ka tukuna atu ki a koutou he Pire page 3hei mahi tikanga hou mo te Whare o Runga, e mahara ana hoki aku Minita tera e rite ki ta te iwi i mahara ai he mea tika kia peratia.

Kei te mahara ano koutou i tono mai te Kawanatanga o Ingarangi kia whakaae atu tenei koroni kia rua, kapa me te hawhe te pane Kuini mo nga pukapuka atu ki Uropa. I whakaaetia tau tikanga e te Paremete kua mutu ake nei, a i puta mai he pai i runga i taua huarahi. A i runga ano i tenei ara tera e tonoa atu kia mahia e koutou tetahi atu tikanga hou e maharatia ana tera e kitea he mea pai mo te katoa.

Ka tukuna atu ki a koutou nga pukapuka whakaatu atu i nga mahinga o aga reriwe. Ka kitea e koutou tera etahi putake hei whakaarotanga ma koutou.

Kua oti etahi Pire hei mahinga ma koutou, mo runga mo nga ritenga whakahaere i nga pootitanga mema, me te whakakorenga atu i te pooti tuarua a te tangata kotahi; me te Pire whakarite tikanga mo nga Kaimahi a te Kawanatanga, mo te Piro whakatikatika i nga ture mo nga mahi keri koura mo nga mahi keri waro, me nga ture mo nga tangata pekerapu, me nga ture mo nga tangata whakapae teka, me etahi tikanga whakatikatika i nga ture mo nga kamupane me nga huri, me etahi tikanga whakarite i nga ture e pa ana ki nga tangata e whakaara ana i nga kamupane hou, me etahi tikanga whakatopu whakamarama hoki i nga ture mo nga hara kirimana; me etahi atu Pire mo runga mo etahi atu mea e pa ana ki te katoa. Ka hohoro tono te tuku atu i enei Pire ki a koutou. Ka whakahaoretia kahatia e aku Minita nga mahi nunui e puta mai ana he moni, ara ka mahia ki nga moni e watea ana tera ranei e watea mo aua mahi a muri ake nei. I runga i aua tu mahi ra e mea ana aku Kaitohutohu me kaua nga kotaraki e tukuna tuaruatia nei e nga kaimahi, a e mea ana aku Minita me ka taea me tuku ma nga ropu tangata kaimahi nei ano e tango aua mahi i runga i te tikanga kamupane.

I tera tuunga o te Paremete i tukuna etahi Pire ki te Whare mo runga mo nga putake o te Komihana whiriwhiri mehemea e pa ana he mate ki nga kaimahi o roto o tenei koroni, me etathi putake e pa ana ki nga kaimahi me nga tangata e whakamahi tangata ana, otira kotahi ano o aua Pire i whakamana. E mea ana aku Minita me tuku mai ano aua Pire i te mea kua oti i a ratou te whakatikatika, a ka tonoa atu kia ata whiriwhiria ano e koutou. Ka tukuna atu ano hoki tetahi atu Pire hei whakatu poari tangata hei whakarite i nga tautohe e puta ake ana i runga i nga tikanga whakahaerenga mahi. E mahara ana aku Minita he mea tika kia mahia tetahi ture pera i runga ra i te whakaaro pera o nga tangata e ata whiriwhiri ana i nga raruraru e tupu ake nei i waenganui i nga tangata kaimahi me nga tangata whai moni.

E tukuna atu ana e au enei mea ki a koutou kia ata whiriwhiria e koutou; e tino hiahia nui ana au kia tautoko atu au i a koutou e mahi ana i nga tikanga katoa hei painga mo tenei koroni; a ka inoi tonu au kia tohungia a koutou mahi e te Atua, kia tau ai te marietanga me te ora ki nga iwi o Niu Tireni.