A Grammar and Dictionary of the Samoan Language, with English and Samoan vocabulary
B
B
-
Baby, n. [bebi] tama meamea, teme meamea. Upu, babe.
-
Babyish, soan. faapei o se tama meamea.
-
Back, n. [bak] tua. “Go back” = toe foʻi.
-
Backbite, v. [bak-bait] tuaupua.
-
Backbone, n. [bak-bon] ivi-tu.
-
Backdoor, n. bak-dor] faitotoa i tua fale.
-
Backslide, n. [bak-slaid] tuumuli, pau.
-
Backwards, soav. tuumuli.
-
Bacon, n. [bekon] itu puaa va faamasimaina.
-
Bad, soan. leaga; amioleaga.
-
Bag, n. taga.
-
Bait, n. [bet] maunu.
-
Bake, v. [bek] tao.
-
Baker, n. o le fai falaoa.
-
Bald, soan. tula.
-
Baldness, n. tula.
-
Bale, n. [bel] taʻui.
-
Bale, v. asu. tata.
-
Ball, n. [boal] 1. polo e taalo ai; mea ua tino lapotopoto. 2. Siva.
-
Ballot, n. and v. palota (tofiga ua faia e tagata i le tagafiti faalilolilo ina ua taitasi ma tuu i se pusa sona taofi ua tusia, po o se polo ua iloga ai taofi taitoatasi).
-
Ballad, n. pese (e faasino i se tala ua fatua faapese).
-
Bamboo, n. [bambu] ʻofe.
-
Banana, n. faʻi.
-
Band, n, 1. fusi; 2. ʻau.
-
Bandage, n. [ban-dej] fusi (i manuʻa, &c.).
-
Bandy-leg, soan. [bandileg] faasaesae.
-
Bang, n. and v. tuʻi.
-
Banish, v. faateva, tuli.
-
Banishment, n. o le aunuua.
-
Bank, n. [bagk] (o se vaitafe) ʻauvai; panaki (o le fale e teu ai tupe e tului ai i tausaga); v. faafaupuʻe (eleele); avane tupe i le fale e teu ai.
-
Banner, n. [ba-na] fuʻa. Upu, flag.
-
Banter, v. ula.
-
Banyan, u. [ban-ian] aoa.
-
Baptism, n. papatisoga.
-
Baptize, v. [bap-taiz] papatiso.
page 349 -
Bar, n. faamau; o le mea e pupuni aʻi; o se vaega i musika (pese); faupuʻega oneone i mulivai o vaitafe, &c.; v. punitia.
-
Barb, n. tala.
-
Barbarous, soan. saua.
-
Bard, n. [bad] fatu-pese.
-
Bare, soan. [bea] tele fua; le ufitia.
-
Barefoot, soan. le ufitia vae.
-
Bargain, n. [ba-gen] feagaiga (i faatau).
-
Bark, n. [bak] 1. paʻu; 2. ou (of a dog); v. 1. fisi, fofoʻe. 2. ou (of a dog).
-
Barley, n. [ba-li] karite (gr.).
-
Barometer, n. fua matagi, parometa.
-
Barque, n. [bak] vaa tila tolu.
-
Barrel, n. paelo.
-
Barren, soan. animals, women, pa; trees, le fua; land, lafulafua.
-
Barricade, u. [ba-ri-ked] ʻolo; o le mea e punitia ai se ala; v. pupuni le ala.
-
Barter, v. and n. faatau.
-
Base, soan. [bes] faatauvaa; leaga; n. faavae; o le malu i pese. (Upu, bass.)
-
Bashful, soan. ma, mata-muli.
-
Bashfulness, n. o le ma.
-
Basin, n. pesini (eng.).
-
Bask, v. taoto i le la.
-
Basket, n. ʻato, ete.
-
Bass, n. [bes] malu.
-
Bastard, n. tama toifale.
-
Bat, n. 1. peʻa, apaʻau vae; 2. pati (kirikiti.)
-
Bath, n. taelega, o se mea e taele ai.
-
Bathe, v. [beth] taʻele; to chiefs, faamalu, ʻauʻau.
-
Batten, n. fasi laupapa lauitiiti.
-
Batter, v. tuʻi-pala.
-
Battle, n. taua.
-
Bawl, v. [boal] alaga.
-
Bay, n. [be] faga.
-
Be, v. [bi] (See English Grammar for Samoans, pp. 29, 30).
-
Beach, n. [bich] faga, matafaga.
-
Bead, n. [bid] uʻamea; string of, lopa.
-
Beak, n. [bik] gutu.
-
Beam, n. [bim] laʻau, utupoto; of the sun, ave (o le la).
-
Bean, n. [bin] pini (fua a sc laau).
-
Bear, v. [bea] ave. tauave. Upu, endure, onesaʻi; “bear fruit” = fua mai; “bear children” = fanau mai tama; n. urosa (lat..
-
Beard, n. [biad] ava; of chiefs, soesa.
-
Bearer, n. “bearer of message” = ave feʻau; “bearer of burden” = ave avega.
-
Beast, n. [bist] manu.
-
Beat, v. [bit] ta, fasi, sasa.
-
Beautiful, soan. [biutiful] la lelei (woman); matagofie (things).
-
Beautify, v. [bintifai] fai ia matagofie, faamatagofie.
-
Becalmed, soan. [bekamd] maninoa.
-
Became, v. t. t. o le v. Become.
-
Because, soo f. aua, ona o, ma.
-
Beckon, v. negonego, talo.
-
Become, v. [be-kum] avea, liu, fai ma.
-
Bed, n. moega.
-
Bedridden, soan. faasugalugalufale.
-
Bedstead, n. moega laau, &c.
-
Bedroom, n. potu moe.
-
Bedtime, n. [bed-taim] o le ituaso e moe ai.
-
Bee, n. [bi] lago-meli.
-
Beetle, n. mogamoga. Upu, cockroach.
-
Beef, n. [bif] fasi pulumakau.
-
Befall, v. e tupu i; t. t. befell; soan. befallen.
-
Befitting, soan. e tatau i ai. Upu, becoming.
-
Before, soo upu, i luma o —.
-
Befriend, v. [bi-frend] alofa, fesoasoani.
-
Beg, v. aisi, faatoga, ole, aiʻoi.
-
Beget, v. fanaua; t. t. begot.
-
Beggar, n. o le faatoga.
-
Begin, v. ʻamata, afua; t. t. begun.
-
Beginning, n. ʻamataga.
-
Begone, v. alu, sc.
-
Beguile, v. [be-gail] pepelo, faasese.
page 350 -
Behave, v. [be-hev] amio.
-
Behaviour, n. [be-hev-ia] amio; o le ala e tausisi ai le amio.
-
Behead, v. vavae le ulu.
-
Behind, soo upu, i tua.
-
Behold, v. vaai. Behold! faauta! t. t. beheld.
-
Being, soan. o le v. “be” ola; n. o le ola.
-
Belch, v. totomamala.
-
Belief, n. [be-lif] taofi. faatuatua.
-
Believe, v. [be-liv] in a promise, faatuatua. Upu: credit, ua manatu e moni.
-
Bell, n. logo uʻamca, tagitagi.
-
Bell-man, n. o le ta logo.
-
Bellow, v. uio.
-
Bellows, n. tapili.
-
Belly, n. manava; of a chief, alo.
-
Belong, v. e ana, e ona, e ou, e au, &c.
-
Beloved, soan. alofaina, pele.
-
Below, soo upu and soav. i lalo.
-
Belt, n. fusi, tali sela.
-
Bemoan, v. tagi, saʻafi.
-
Bench, n. nofoa laau.
-
Bend, v. loloʻu; make crooked, faapiʻo; t. t. bent.
-
Beneath, soo upu and soav. i lalo.
-
Benediction, n. manuia.
-
Benefactor, n. le agalelei.
-
Beneficial, soan. [benefishul] aoga.
-
Benefit, n. aoga; v. agalelei.
-
Benevolence, n. [bene'vole'ns] loto alofa, agalelei.
-
Benight, v. [be-nait] pogia.
-
Bereave, v. [beriv] aveese (i le pule a le Atua); t. t. bereaved, bereft.
-
Berry, n. fua a laau.
-
Beseech, v. [be-sich] aiʻoi; t. t. besought.
-
Beset, v. siʻomia.
-
Besetting, soan. siʻomia pea; “besetting sin” (o le agasala e pau soo ai se tasi).
-
Beside, soo upu [be-said] i tafatafa.
-
Besides, soav. totoe, toe ai.
-
Besiege, v. [be-sij] vagai.
-
Besmear, v. [be-smia] panupanu.
-
Bespeak, v. muaʻi fai atu.
-
Besprinkle, v. sausau.
-
Best, soan. faatatau sili o le upu “good.” E sili ona lelei.
-
Bestow, v. avatu, foaʻi.
-
Bet, n. tupe ua fai ma faʻaʻai i pele, tausinioga, &c.; v. e faaʻai i tupe.
-
Betray, v. [be-trei] faalata.
-
Betroth, v. faufautane.
-
Better, soan. faatatau lua o le upu “good.” E lelei lenei a e leaga lena.
-
Between, soo upu, i le va, e va aʻi.
-
Bewail, v. [be-uel] tagi aue, faanoanoa.
-
Beware, v. [be-uea] faaeteete. Ia oe!
-
Bewilder, v. fememeaʻi.
-
Beyond, soo upu, i tala atu.
-
Bible, n. [bai-bl.] tusi paʻia.
-
Bid, v. fai atu, fai mai.
-
Bidding, n. o le upu ua fai atu.
-
Bier, n. fata mo tagata oti.
-
Big, soan. latele.
-
Bigamy, n. nofo lua.
-
Bill, n. o le tusi a le faatau.
-
Billow, n. peau.
-
Bind, v. [baind] fusifusi; t. t. bound.
-
Binding, n. faavaa o tusi; fusi, fusiga.
-
Bird, n. manu.
-
Birth, n. fanauga.
-
Biscuit, n. [bis-kit] masi papalagi.
-
Bishop, n. epikopo.
-
Bit, n. faagutu. Upu: piece, fasimea.
-
Bite, v. [bait] u; t. t. bit; soan. bitten.
-
Bitter, soan. oʻona.
-
Black, soan. uliuli.
-
Blacken, v. faauliuli.
-
Blackboard, n. laupapa e fai ai aʻoga.
-
Blacksmith, n tuʻi-fao.
-
Bladder, n. taga-mimi.
-
Blade-bone, n. [bled-bon] ivi foe.
-
Blame, v. [blem] taʻu sese.
-
Blamable, soan. ua i ai le sese.
-
Blameless, soan. le sese; le taʻu seseina.
page 351 -
Blameworthy, soan. e tatau ona taʻu sese.
-
Blank, soan. paʻepaʻe “blank paper,” pepa le tusia.
-
Blanket, n. ie mamoe.
-
Blaspheme, v. [blas-fim] faifai i le Atua.
-
Blasphemy, n. [blas-femi] o le faifai i le Atua.
-
Blaze, v. [blez] faʻamumu, n. mumu.
-
Bleach, v. [blich] faapaʻepaʻe i le la, &c.
-
Bleak, soan. le punitia (i nuu maalili); maalili.
-
Bleat, v. [blit] tagi (a mamoe).
-
Bleed, v. [blid] toto; let blood, tuʻu le lima; t. t. bled.
-
Bless, v. faamanuia.
-
Blessed, soan. Amuia!
-
Blessing, n. manuia (alofa o le Atua).
-
Blind, soan. tauaso; to chiefs, tanvale.
-
Blink, v. faasegosego.
-
Bliss, n. manuia e silisili.
-
Blister, v. manunu.
-
Bloated, soan. venia.
-
Block, n. o se ogalaau tele; o se polatata; v. pupuni; faalavelave.
-
Blood, n, [blud] toto.
-
Bloody, soan. totoa; toto lima.
-
Blossom, n. fuga. Upu, bloom.
-
Blot, v. nini; n. o le vaitusi ua eleclea ai le laupepa. “Blotting paper” = miti vai.
-
Blotch, n. poʻu.
-
Blow, v. with breath, ula; of the wind, matagi; agi le matagi or savili; n. o le ta.
-
Blue, soan. [blu] lanu moana, uli, &c.
-
Blunder, n. sese tele.
-
Blunt, soan. mata-tupa, tulali, tugagi.
-
Blush, v. and n.
-
Bluster, v. fapaatapata.
-
Boar, n. poʻa.
-
Board, n. laupapa.
-
Boast, v. [bost] mitamita.
-
Boat, n. [bot] tulula.
-
Body, n. tino.
-
Bog, n. fusi.
-
Boil, n. maʻi faafoa.
-
Boil, v. tunu.
-
Boiler, n. ulo.
-
Boisterous, soan. 1. afa, savili. 2. e fai ma faatusa i le amio.
-
Bolt, n. faamau.
-
Bone, n. [bon] ivi.
-
Bonfire, n. o le afi tele e fai i le aso e faafiafia ai le nuu.
-
Bony, soan. [boni] iviivia, paeʻe; of persons, tino vale.
-
Book, n. [buk] tusi.
-
Boom, n. [bum] puma, teʻi la (o vaa).
-
Boor, n. [bor] utafanua, faʻalevao.
-
Boot, n. [but] seevae.
-
Booty, n. [buti] vete.
-
Border, n. [boa-da] of country tuaʻoi; of garment, tafatafa.
-
Bore, v. [boa] vili.
-
Born, v. fanau.
-
Borrow, v. nono.
-
Bosom, n. [bu-som] fatafata.
-
Botany, n o le Tala i laau.
-
Both, suin. ʻo i laua ʻuma.
-
Bottle, n. [bottl] fagu; for water, vai.
-
Bottom, n. taele.
-
Bough, n. [bau] la laau.
-
Bought, v. t. t. o le v. “buy” [baut] faatau.
-
Boundary, n. [baun-dá-ri] tuaʻoi.
-
Bountiful, soan. [baun-ti-ful] matamau.
-
Bow, v. [bau] ifo; n. o itu vaa i le taumua.
-
Bow, n. [bo] aufana.
-
Bowels, n. pl. [bau-els] gaʻau.
-
Bowl, n. [bol] tanoa.
-
Bowstring, n. [bo-strig] fuʻa.
-
Box, n. [boks] atolaau, pusa or puha.
-
Boy, n. [boi] tama.
-
Boyish, soan. faatama itiiti.
-
Brace, n. [bres] o le mea o sisi aʻi, pe taofi aʻi; v. fusi; nonoa; faamau.
-
Bracelets, n. pl. [bres-lets] taulima.
-
Bramble, n. laʻau tuitui.
-
Brackish, soan. mai, faʻasualua, taitainono.
-
Brag, v. mitamita.
-
Brain, n. [bren] faiʻai.
page 352 -
Branch, n. la (laʻau).
-
Brand, v. fa[gap — reason: unclear]mu i se uʻamea; faailoga.
-
Brandish, v. ailao.
-
Brass, n. ʻapa pupula.
-
Brave, soan. [brev] toa, loto tele.
-
Brawl, v. misa.
-
Breach, n. [brich] of treaty, &c., tuumavaega; in a wall, solo.
-
Bread, n. [bred] falaoa; areto (gr.)
-
Breadfruit, n. [bred-frut] ʻulu.
-
Breadth, n. [bredth] lau.
-
Break, v. [brek] gau; cups, &c., taʻe; t. t. broke.
-
Breaker, n. [breka] galu.
-
Breakfast, n. [brek-fast] o le taumafataga e fai i le taeao.
-
Breast, n. [brest] moa, fatafata, susu.
-
Breastbone. n. ivi fatafata.
-
Breath, n. [breth] o le manava.
-
Breathe, v. [brith] manava.
-
Breathless, soan. sela.
-
Breeches, n. pl. [bri-ches]. Upu: trowsers. ʻOfu vae.
-
Breed. v. [brid] fanau.
-
Breeze, n. [briz] savili.
-
Bribe, v. [braib] avane mea alofa ia liliu ai le taofi.
-
Brick, n. [brik] maa ele, maa omea.
-
Bride, n. [braid] faatoa nofo tane; teine o le a faaipoipo, pe faatoʻa faaipoipo.
-
Bridegroom, n. faatoa fai ava; tane faatoʻa faaipoipo.
-
Bridge, n. [bridj.] faa, ala-niu.
-
Bridle, n. [brai-dl.] faagutu.
-
Brief, soan. [brif] saasaa.
-
Bright, soan. [brait] pupula.
-
Brighten, v. [braiten] faapupula.
-
Brim, n. lau (o le ipu, &c.).
-
Brimful, soan. tumu saisai.
-
Brimstone, n. teio. Upu: sulphur.
-
Bring, v. ʻau mai.
-
Bring-forth, v. fanau.
-
Brink, n. ʻanvai.
-
Brisk, soan. titio.
-
Bristle, v. tutu le fulufulu.
-
British, soan. faa-peritania.
-
Brittle, soan. taʻe-gofie.
-
Broad, soan. vateatea, lautele.
-
Broil v. tunu; n. misa.
-
Brood, n. [brud] toloaʻi.
-
Brood, v. as chickens, ofaofataʻi.
-
Broom, n. [brum] pulumu, tafi.
-
Brother, n. uso, tuagane (of a sister.)
-
Brought, v. t. t. o le v. “bring,” ʻau mai.
-
Brow, n. [brau] muaulu.
-
Brown, soan. [braun] ʻena, ʻenaʻena
-
Browse, v. [braus] ʻai vao.
-
Bruise, v. [brus] unoʻo.
-
Brush, n. palasi, tafi; v. tafitafi.
-
Brushwood, n. [brush-uad] vao iti.
-
Brutal, soan. faʻasaua.
-
Bubble, n. puta o le vai.
-
Bud, v. togo; n. moemoe.
-
Buffet, v. tuʻi.
-
Build, v. [bild] fau, fai; as a wall, ati.
-
Builder, n. [bilda] tufuga; to chiefs, mataisau.
-
Building. n. [bildig] fale.
-
Bull, n. pulumakau poʻa.
-
Bullet, n. pulu-fana.
-
Bully, v. faamisa.
-
Bun, n. keki la itiiti.
-
Bunch, n. Upu: cluster, fuifui, ʻau as ʻaufaʻi = banch of bananas.
-
Bundle, n. taʻai, taʻui.
-
Buoy, n [boi] utoni.
-
Buoyant, soan. opeopea faa-pei o se utoni.
-
Burden, n. avega, faafafa, amoga, tausoa.
-
Burial, n. tanuga; to chiefs, falelauasi.
-
Burn, v. susunu, mu; t. t. burnt; soan. burning.
-
Burnish, v. faapupula.
-
Burrow, v. tanu.
-
Burst, v. pa; t. t. burst.
-
Bury, v. [beri] tanu; to chiefs, falelauasi.
-
Bush, n. vao.
-
Bushy, soan. felefele.
-
Business, n. [biz-nes] feʻau, faiva.
-
Busy, soan. [bizi] tele feʻau.
-
But, soo f. ʻa peitaʻi.
-
Butter, n. pata (eng.).
-
Butterfly, n. pepe.
-
Buttock, n. muli; of beasts, tulaiʻu.
-
Button, n. faamau.
page 353 -
Buy, v. [bai] faatau; t. t. bought.
-
By, soo upu, e, i. Upu: near, tafatafa, e lata ane.
-
By-and-by, soav. nanei.
-
Byword, n. [bai-uad] muagagana.