Kupu Whakamutunga. Etahi Atu Komihana.

I a matou e hanga ana i tenei ripoata kahore i ngaro i a matou tenei, ara kua maha nga Komihana kua noho i nga tau kua hori nei ki te tuku ripoata mo runga i nga take whenua Maori, me nga tautohe i runga i nga whenua Maori. Timata mai ano i te ra i timata ai nga mahi a Komihana Peina i te tau 1843—me te tau 1844 a taea noatia tenei wa puputu tonu te ara mai o nga take e tika ana kia uiuia nga takinga.

Ka rua nga whakatunga Komihana i roto i tenei wa poto kua hori ake nei. A i te tau 1872 ka whakaturia ano e te Paremete tetahi Komihana i runga i te Ture, no te mea he maha nga aue me nga tautohe a nga tangata ki nga tangata o te iwi Maori ki te huarahi i riro ai nga whenua Maori i puta i te Kooti Whenua Maori i Haaki Pei. Ko te Komihana tuku whenua o Haki Pei taua Komihana. Ko Tiati Retimana me Tiati Maningi me nga rangatira Maori tokorua e tino mohiotia nei ara ko Hikairo me Te Wheoro nga tangata i noho i runga i taua Komihana. I katia mai nga take uiui kia pa anake ki te rereke o nga whakahaere ki nga Maori i Haaki Pei. He maha nga marama i noho ai taua Komihana, a he maha nga korero tikanga nui i whakapuakina page 20kia ratou; erangi kihai i whakahaerea nga tikanga o ta ratou mahi i runga i te huarahi e puta ai he hua: Tau ana mai te pouri i runga i te mea kihai nga mahi me nga tikanga nunui i whakapuakina e Tiati Retimana i kawea kia hanga hei ture whakahaere tikanga. Tau ana mai hoki te pouri i runga i nga tikanga i whakapuakina. Erangi ki te titiro atu kihai i whakahaerea tetahi tino tikanga kia kitea he ora. Akuanei i te ohonga o nga whakaaro i te tau 1880 i runga i te alma taritari me te mataku mai o te ahua o nga Maori o te Tai Hauauru ka whakaturia ano tetahi Komihana hei whiriwhiri i nga tikanga, me te tuku korero mai. A tau ano te pai ki te Komihana o te Tai Hauauru i runga i nga mahi a Ta Tirana Pere me Ta Wiremu Pokiha. Ko ta raua mahi he kimi i nga tika o nga tono a nga Maori kupapa e noho ana i runga i te takiwa i raupatutia, me te titiro hoki i nga mea e hiahiatia e nga Maori ahakoa i mau patu ratou i mua ki te Karauna kua hoki ki o ratou kainga tawhito me te noho i reira i runga i te rangi marie. Heoi tahuri ana te Paremete me te Kawanatanga ki te mahi i runga i nga ripoata i hanga e te Komihana o te Tai Hauauru. Ahakoa e whakaaro ana matou he tika kia whakarereketia nga tikanga, kua tino u te whakaaro i roto i a matou he nui te pai o nga ture i hanga i te tuatahi i runga i nga ripoata a taua Komihana, a e mahi manaki ki nga Komihana me te Koroni. Kotahi nei te he ko te kore ahua tau o te pai i runga i nga whakatikatikanga i aua ture e te Paremete.

I tukuna ki aua Komihana, ko te nuinga nei o ratou he hunga matauranga nui he hunga ngakau tika, nga take e pa ana ki te hunga tokoiti o nga iwi e rua o te Maori me te Pakeha, a kotahi tonu nga tu keehi i whakahaerea i roto i ia Komihana, a, i katia mai nga whakahaere ki nga wahi anake i tohutohu atu ra kia mahia.

Kei te takoto tarewa tonu a tatou tikanga ki era kua mahi i mua i a tatou, kahore hoki matou i hopohopo ki te tango mai i to ratou matauranga, i ata kimihia haeretia i kohikohia mai hoki i runga i te uaua tonu o ta ratou mahi. Otira, mehemea e maharatia ana kei te neke te nui o te marae o ta matou mahi a i uru katoa a Aotearoa ki roto i taua marae i tukuna nei nga patai me nga take hoki a nga iwi e rua e noho nei i runga, a e pera hoki te noho a muri ake nei; a kua tau ko matou hei whakaari atu i nga tikanga e puta mai ai te ora i runga i nga he o mua, me nga tikanga mo te whakahaere o nga Kooti, o te ture, me nga whakahaere a muri nei o nga whenua ko tona rahi e rite nei ki tetahi kingitanga; heoi, e niahara ana matau he tika kia riro i a matou te tikanga kia tono atu ki tou tino painga e te Kawana kia tau ou whakaaro i runga i te rahi o ta matou mahi. Ehara hoki te mahi i whakaekea mai ki runga i a matau i te mahi hangahanga-noa iho. Tera ano pea kua raruraru nga tino matauranga o nga tangata e neke ake ana nga matauranga i au pononga e te Kawana; kua whakamatau matou ki te whakatuturu i ta matou mahi. Ma ta matou ripoata ano e whakapuaki i tona painga. I tukuna mai e matou i runga i te tumanako tera e tipu ake be rangimarie he ora ake tonu atu i Aotearoa, ki te wahi i tino piri ai ta matou ripoata. Ma tona mana tonu e whaki i tona tukunga iho. Ma te wa me nga whakama-tauranga e whakatau i te rahi o tona painga. Mehemea e taea ana tetahi wahi o te ora me te pai i hiahia ai matou kia tau ki nga iwi e rua i Niu Tireni ka tino ea au whakainanawatanga i whakaekea e koe e te Kawana ki runga i a matou.

Ekore ia e taea e matou te whakamutu i ta matou mahi kia oti marire te whakapuaki i a matou mihi mo nga awhinatanga i te mahi a te Komihana e nga tangata o i ia ahua o nga iwi e rua. Tena noa ake ia te tika kia tukuna a matou mihi kia J. M. Kirihi kaituhituhi poto hekeretari hoki ki te Komihana, me M. J. Kenana, kaiwhakamaori mo te nui o to raua mohio me te ruha kore o rau i runga i te hono tonu o te mahi i taua mahi taumaha.

I tukuna i raro i o matou ringa a i hiiritia ki a matou hiri i Poneke, i tenei i te ruatekau ma toru o nga ra o Mei 1891.