(Unuahiia E.J.E. Bush.]

Ka Noho Alii Ana o Ka Moi Kalakaua-Ka Makahiki Mua.

I ka Hale Ahadelo o ko Hawaii Pae Aina :

I kulike ai me ke kanawai, ua loaa ia' u ka hanohano o ka waiho ana aku imua o oukou i ka Palapala Hoike maialo nei a ka Oihana Hoonaauao, a me ka hana a ka Papa no na makahiki elua e pau ana i ka la 31 o Maraki, 1874.

Hoike Helu o na Rula.

II—Na Kula Kumumua.

Ka Hele Kula o na Haumana.

E hoike ana ka Papa 1 i ka nui o na haumana e hele ana i na Kula Kumumua, i keia manawa, aia ma 5522. O ka nui o na haumana hele kula i ka makahiki 1872 he 6,274, a e ike ia ua emi mai ko ka makahiki 1874, he 752. He 220 haumana hoi o page 3 keia helu'na emi e hoakaka ia aia ma na Kula Wae, oiai ua mahuahua ae na haumana oia ano kula iloko o ka makahiki elua o ke kau i hala, a koe iho la he 532 o ka emi o na haumana i akaka lea ole.

E hoike ana na Papa Helu o na Kula o Hawaii, he 258 ka nui o ka emi o na haumana, na Kula o Maui, he 150, o Oahu, he 98, o Kauai, he 39, a o Lanai, he 11; a iloko o ia manawa, ua pii ka nui o na haumana hele kula ma Molokai, he 23, a ma Niinau, he 1.

O ka unuhi ia'ku o na keiki e ko lakou man makua a me na kahu hanai, i ka manawa koke no e pau ae ai na makahiki hele kula o ke keiki, e like me ke kuhikuhi a ke kanawai, oia palm kekahi o na kumu o ka emi ana o na haumana e hele ana i na Kula Kumumua. He uuku loa no hoi ka averika o na keiki hele kula, i oi aku na makahiki i ka umikumamalima, e hele maoli ana i na Kula Kumumua—aole paha i oi ae i ka ekolu-hapa-haueri. O ka makemake nui o na mahi-ko i na paahana no lakou iho, a no ia hapukuia ana O ka poe hiki, ua komo pu aku na keiki hele kula i paahana. Aka hoi, ma ka hoike ana a ka papa helu lahui o 1872, eia no ke hele nei i na kula he kanawalukuma-mahiku-hapahaneri o ka lehulehu keiki hele kula o keia Paeaina. (E nana i ka Papa 5.)

Ka Holomua o na Kula Kumumua.

O ka rula mau o ka hoonoho papa ana i na haumana, ua hoo-mauia no ia iloko o na makahiki elua i hala o keia kau e olelo ia nei ma keia hoike; a e like me ka nui o ka apo maopopo ia o keia rula e na kumu, a hoohana ia, pela no hoi i loaa ai na hopena holopono. O ka nui o na kumu i hoohana i keia ano hana, ka hoonoho papa i na haumana ma ka lakou hooponopono kula ana, ua pii nui ae, a o ka lakou mau kula hoi aia ma ke kulana holomua. O ke ano hana e alakai ia nei na kula kumumua i keia manawa, ma ka wehewehe pokole, oia keia: Ua hoonohonoho papa ia na haumana ma kela me keia kula, he elua, ekolu, a he eha papa e like me ka ike a me ka makaukau o na haumana :

Papa I. Na Haawina Mau.—Ao-Heluhelu, Helu-naau a me Helu-Kakau, Palapala-Aina, Kakau-Lima a me ka Haku-manao Kakau.

Papa II. Ao-Heluhelu, Helu-naau, Palapala Aina, a me Kakaulima.

Papa III. Heluhelu, Helukamalii, Kakaulima.

Papa IV. Ma ka Hookuikui, Ao-kakau ma ka papa Pohaku.

Aole hoi i hoonohonoho papaia na keiki opiopio loa, aia a hiki ia lakou ke hookuikui i na mahele o ka huaolelo

E ao mau ia ana no na haumana i ka himeni ke loaa na kumu kupono.

Ua hoomau ia aku no ka hui ana o na Kula Kumu, a ua pii ae no hoi ka makaukau o na Kumu. Ua hoopiha aku ke Kula Kumu e like me ka mea hiki, i ka hakahaka no ka nele i na Kula Ao Kumu, ma ka hoomakaukau ana i na Kumukula e lawe-lawe nei i ka oihana, aka, aole nae he poe kekahi ma waho ae o lakou e hoomakaukau ia ana i hiki ai i ka Papa ke kii aku i ka wa e makemake ia'i.

Na Buke Kula.

Eia maialo iho ka papa o na buke kula e ao ia nei ma na Kula Kumumua :

Kumumua, ano hou—Ka mua keia o ka buke Ao-heluhelu, i paiia me na kii.

Ao-Heluhelu—Ka Ina keia o ka buke Ao-heluhelu, no ka pii ae o ka ike o ka haumana.

Helukamalii—He buke hoomaamaa keia i ka haumana i ka helu hoopaanaau mua.

Helunaau—Ka buke helu hoopaanaau a Colburn. i unuhiia ma ka olelo Hawaii.

Huinahelu Hou—He buke helu ano kiekie keia a Thompson, i unuhiia ma ka olelo Hawaii.

Ka Honua Nei—He buke Palapala Aina keia, i unuhiia mai ka "Our World," Helu 1, a pakuiia aku ka Palapala Aina Hawaii.

Ke aneane aku nei e pau loa na buke "Ao-Heluhelu" i paiia iho nei, a e pau loa ana paha mamua ae o ka pau ana o na ma-kahiki elua o ke kau e hiki mai ana, nolaila ua makemake ia e pai houi keia buke, me ka hooponopono hou ia.

O "Ka Honua Nei," he buke Kumumua keia no na mea e pili ana i ka honua holookoa a me na kanaka, i hoonaniia i na kii maikai, a na keia Aha Hanohano no hoi i hooholo i puu dala e hiki ai ke paiia, i ke kau ahaolelo mau i hala aku nei. Ua paiia page 5 he 7,000 kope o keia buke, a o ka huina pau o na lilo no ia hana he $3,968.56. Ua hookomo nui ia keia buke iloko o na Kula Kumumua, a e lilo ana no ia i kumu e laulaha aku ai ka ike iwa-ena o na kumu a me na haumana no na mea e pili ana i ka Ho-nua. He mau buke no e waiho ia aku ana i ike iho oukou.

Eia ke hoomakaukau ia nei ma ke keena o ka Papa, no ka unuhi ana i "Ka Honua Nei," helu elua. Ua loaa mai na pala-pala aina a me na papa kii no ke kumu lilo he $1,80044, i hoo-kaa ia aku mai na loaa o na buke kula i kuai ia'ku, aka aia a loaa hou mai he haawina alaila hiki ke hoolawa pono ia keia hana a waiho ia aku ma na kula.

Na Hale a me na Lako Kula.

Ua lako pono na apana a pau o keia Aupuni i keia manawa i na halekula kupono, a he mau wahi dala uuku wale no kai manao ia no ka hoomaemae ana. Aka hoi, he nui na hemahema no na lako kula kupono, oia hoi na noho-papa oluolu no na haumana, a me na papa kakau no na kumu. Oia mau hemahema a pau ke hoolako liilii ia nei e na Luna Kula o kela me keia apana.

Na Dala Kula.

Mamuli o ko oukou lokomaikai i na makahiki i hala, ua hiki ka hoomauia ana o na kula kumumua a pau pono ke kau. Ke mau nei no na kumu i pili ai no ka oukou mau kokua hoolawa i haawi mai ai no na apana nele, a ke hilinaiia nei e hoomauia ana no ia haawina e oukou.

III.—Na Kula Wae o ke Aupuni.

O ka olelo Beritania, oia ka olelo nana e hooholo aku ka ike ma keia mau kula, aka nae, aole i kapae loa ia aku ke ao ia ana o ka olelo Hawai i, no ia kumu.

Na Kula Hanai o ke Aupuni.

Kulanui o Lahainaluna.

Ka nui o na haumana, 88.

Ke mau nei no ke kaulana o keia kula no ka pau pono o ka ike page 6 ma na lala i ao ia. Ua hoomakaia ke ao ia ana o na ike kumu kula; aka, i mea e loaa pau pono aku ai na ike oia ano, mamuli o ke ao ana aku me ia, he kupono e pakuiia aku ka oihana ao-kumu i keia kula, a e hookaawaleia ia hana mai na hana mau e ao ia nei, a e hoomau ia aku ke ao kumu ana he elua makahiki. Ua lawa iloko oia manawa ka hoomakaukau kupono ia o na kanaka opiopio no ka oihana ao-kumu no na kula kumumua. I keia manawa, aole i oi aku mamua o ka hookahi hapa-lua o na haumana komo hou mai i keia kula, ka poe e noho ana a pau pono na makahiki eha o ke kau hele kula. O ke koena o na haumana komo hou e haalele liilii ana no kela me keia kumu. Aia a ao maoli ia na haumana ma ke kula ao-kumu no na makahiki elua, oia ka meae pau ai keia hemahema. He hiki no i na haumana ke komo ma keia ala o ka ike, a hookuu ia i ka pau pono ana o na makahiki elua, me ka palapala hoomaikai e hoike ana he haumana lakou i oi ae ma ia lala.

No ka hooko pono ana i keia liana, he kupono ke hoolimalima hou aku i kumu kokua, i hiki ai i kekahi o na kumu nui o ke kula ke hoolilo i ka hapa-nui o kona manawa a me kona maka-ala i ka oihana kula ao-kumu. He pono e ao ia ko kakou mau kumu no na kula kumumua no ia hana wale no; a ina e hiki ole ma Lahainaluna, ihea 'la e hiki ai ia hana?

Ke Kula Hanai o Haleakala no na Keikikane.

Ka nui o na haumana, 41.

I keia wa ua hoololiia keia he kula hanai, a ua maikai no hoi kona kulana. Ua hookahuaia ka hooponopono ana o keia kula ma ke ano o na rula oihana koa, a he maikai maoli no hoi. No keia ano ao ua kapaeia ka laau hili a ke kumu, a e ao ana i na keiki i ka hoomalu kino ana. Ua hooulu ae i ka hoihoi a me ka hoo-pono i na oni kino, a me ka aapo o ka noonoo o na keiki i loaa aku ma ke ao ikaika ana, a he pomaikai nui no hoi no lakou. He maikai no ke ola kino o na haumana, a ua lawa pono lakou i na ai kupono.

He kula hanalima no keia, a o na haumana kekahi i komo pu page 7 iloko o na loaa o ka lakou mau hana. O ka holoi ana, kamana ana, kukulu pa ana, a me na hana o ka hale hana waiubata, na lakou a pau e hana. Ua kukuluia kekahi pa-uwaea e na keiki, malalo o ke alakai a Mr. Clarke a me Mr. Rogers, e hoopuni ana he umi eka aina, a ke palau ia nei i keia manawa e na bipi opio i ao ia no hoi e lakou.

He mea nui hoi ka hoohuiia ana mai o ka oihana hana waiubata me keia kula. Ma ka la 1 o Feberuari, 1871, o ka nui o na holoholona i pili no ke kula, he 197,—oia hoi he 91 bipi wahine, he 16 bipi keiki, a he 90 bipi o kela me keia ano. O ke kumukuai koho wale ia no ka hale a me na lako hana waiubata ia wa, he $125.

Ma ka la mua o Ianuari, 1874, ua pii aku ka nui o na bipi a i ka 406 : oia hoi he 140 bipi wahine, he 30 bipi keiki, he 30 bipi hana, a he 206 bipi o kela me keia ano. He 41 mau bipi i pepehi ia no ke kula, a i hui ole ia me na bipi I helu ia ae 'la. A ma ia manawa no hoi he $462.50 ke kumukuai koho wale ia o ka hale a me na lako hana waiubata.

No ka piha'loa o na rumi o na haumana noho ma ke kula, a no ka pilikia o ke kumu nui o ke kula i ka nele i ka hale noho kupono, ua kauoha ae ka Papa Hoonaauao, e hana houia a e hoonui aku i ka halekula a me ka hale noho o ke Kumu. Ua hanaia he palapala aelike e ke Kahu Kula Nui, ma ka aoao o ka Papa Hoonaauao, me Messrs. Snell & King, he mau kamana, e hana i na hana a pau e like me ke ano i hoakaka ia, me na lilo moku a me ke kauo ana i huipuia, no ka uku he $5,401.75.

Mahope o ka pau ana o na hoololi a me ka hoonui ana i na hale, e lawa ana ka noho ana o na haumana he kanaono ma keia kula. I keia manawa, aia ke kula ke noho 'la malalo o ka noho-'na hemahema i ka wai, oiai, e nele ana kahi e loaa mai ai ka wai i kekahi wa. I ka makahiki 1872 a me 1873, he oi ia o na Kau pa-maloo i ike ia; a mamuli wale no o ke akahai loa, a me ko kapae ana i kekahi mau hana hoomaemae kino, i lawa ai ke kula i ka wai a hala ka wa maloo. Ke kukulu ia mai nei elua mau lua-wai nui hou, a e malaroa ia ana no hoi na pomaikai a pau o kaupaku o na hale no ua mau lua-wai la; a, ina aole e hiki hou mai ana kekahi kau maloo loihi, e lawa ana no ke kula i na lua-wai,—he aneane 3000 barela ka lawa kupono,—ke piha pono nae page 8 na lua a pau iloko o na malama hooilo. Aka hoi, he loaa no ka wai mau e lawa ai ke kula a me na hana a pau e pili ana i ka hana waiubata, ke hoomoe ia na ha-wai he elua a me ka hapa mile ka loihi a hiki aku i ka waipuna i ka pali o Waihou. Ala keia waipuna iluna o ka aina Aupuni, a ua kahe mau ka wai, iloko o na mahina maloo loa o ke kau o ka makahiki i hala, he 380 barela wai i kela a me keia iwakalua-kumamaha hora.

Aole he kula malalo o ka mana o ke Aupuni i oi aku ka nui o na pomaikai, e like me keia, no ka hooulu ana a hoolilo aku i kula hoomaamaa ike hana-lima, kahi e ao ia'i na keiki o ke Aupuni i na hana-ike e ake mau ia nei maanei. Ke kono haahaa aku nei au i ka manao o keia Aba Hanohano no ke ano kupono o keia kula, a me ka paipai aku ia oukou i haawina no na lako ke hiki ai ke loaa mau mai ka wai i keia kula.

Kula Hanalima me ka Hoopololei.

Kula ma Kapalama.

Ka nui o na haumana, 56.

Ka nui o na keiki i hoopaaia iloko o na makahiki elua o keia

Ke mau nei no ke kupono o ke kokua ia o keia Kula e ka lehu-lehu. E loaa ana i na keiki i hoopaaia malaila ka pomaikai o ka hoomaamaa mauia i ka hana. Ua ao ia na keiki i na ike buke he ekolu hora o ka la no na la eha o ka hebedoma; a ua ao ia'ku no hoi kekahi mau keiki i ka olelo Beritania, i ike ia ko lakou aapo ia olelo; o ke koena ua ao ia ma ka ike kumumua o ka olelo Hawaii. Na na keiki no o keia kula e mahi i ka aina, a na lakou no hoi e humuhumu ko lakou mau lole, malalo o ka hooponopono a me ke alakai a na Kumu.

Ua makemake nui ia i wahi kupono no na kaikamahine ma ke page 9 Kula Hoopololei; aka, mamua aku nei, ua ike ia ka paakiki o ka imi ana a loaa ke kumu, a kahu-wahine, kupono nana e malania; a o ke kukulu kaawale ana aku i hale no na kaikamahine, he kumu kanalua, oiai, ua maopopo e oi aku ana na lilo mamua ae o na dala ma ka waihona o ka Papa.

Na Kula Wae (La) o Ke Aupuni.

Kula Hui Uku-ole o Hilo.

Ka nui o na haumana, 182; keikikane, 92; kaikamahine, 90.

Aia keia kula malalo o ke alakai noeau a ke Kumu-nui, ke hoomau nei ma kona kulant, ma ka papa mua o ko kakou mau kula. He mea mahalo nui ia ka holomua o ka ike o na haumana. O ke ano o ke ao ana i hahaiia ma keia kula, oia ka haawi ana i ka ike i na keiki, i ike ia ka aapo ma na kumumua o ka ike ma ka olelo Beritania, a o na keiki hoi i loaa ole keia haawina, ua waiho ia aku ia lakou na pono e loaa ai ia lakou ka ike ma ka olelo Hawaii, i oi ae mamua o ka loaa ana ia lakou ma ka hapanui o na kula kumumua.

Ua ukuia na kumu e like me mamua, kekahi hapa no loko mai no ia o ka puu dala i hookaawaleia no ke kokua ana i na Kula Hawaii ine Enelani, a o kekahi hapa no loko mai o ka puu dala kula o ka apana o Hilo.

Kula Hui Uku-ole o Lahaina.

Ka nui o na haumana, 168; keikikane, 94; kaikamahine, 74.

He kula hou keia i hoohalike ia me ke Kula Uku-ole o Hilo. Ua hoomakaia keia kula mamuli o ka olelo hooholo a ka Papa Hoonaauao i ka malama o Aperila, 1873. Mailoko mai na hau- page 10 mana o keia kula o na kula kumumua elima o Lahaina ia manawa. Ua hoolimalimaia aku kela pa akea a kuwaena i ke kulana-kauhale, i kapaia o "Halealoha," no na dala he umi no ka makahiki hookahi, a no na makahiki elima. mai na Kahu malama o ka Halepule o Wainee, me ka hiki ke hoomauia aku i ka pau ana o ka hoolimalima mua. Ua hooneeia aku kekahi o na halekula kumumua ma ua pa 'la, a ua kukulu hon ia iho he halekula hou, a ua kokoke lawa na lilo i ke dala i loaa mai i ke kuaiia ana'ku o na halekula elua o ke aupuni e waiho wale ana ma ia kulanakauhale. I ka makahiki mua i weheia ae ai keia kula, he nui ka manawa i hoolilo ia ma ka hana luhi o ke ao ana i na keiki ahiu, a ike rula ole o na kula kumumua o Lahaina, a loaa mai ia lakou ke ano hoopololei, a me ka hoonoho papa ana i na haumana.

Ua ukuia na kumu o keia kula mai ka puu dala no ke kokua o na Kula Enelani me na Kula Hawaii, a mai ka puu dala kula o Lahaina. Ke mau nei ke kupono o ka holomua o keia kula.

Kula o Kahehitna.

Ka nui o na haumana, 167.

Aole hoi i hooikaika kuponoia ke ao ia'na o na haumana ma ka oihana kumumua o ka ike ma keia kula e like me ka mea i make-make ia, ma ka manawa i hala ae nei, a ke manaolana nei au e loli ana na hana ma keia mahele o keia kula, no ka maikai aku.

Kula Kaikamahine o Pohukaina.

(Ke kula keia o Mililani mamua.)

Ka nui o na haumana, 75.

Ua hoike ia'ku i ka makahiki 1872, ka onawaliwali o keia kula, oiai he 38 wale no ka nui o na haumana e hele ana malaila ia manawa. Ua hauoli au i ka hoike aku i ke ano e ana mai o ke kulana o keia kula i keia manawa, no ka maikai. Ua pii ae a page 11 palua ka nui o na haumana, a ua maalahi loa ke kulana o keia kula i keia wa, mamuli o ka hooikaika mau o ke kumu, i kokuaia mai e ka hope kumu. I ka malama o Ianuari, ua panai aku ka Papa Hoonaauao me ke Kuhina Kalaiaina i kona pono a me ke kuleana i ka pa-kula ma Mililani no kela wahi maluhia a kupono no hoi ma Alanui Puowaina, i kapaia o Pohukaina. Ua lawe ia aku ka hapa-luna o ka halekula o Mililani, i kapa ia hoi i ka wa mamua, ka Halekula Kokua Manawalea. A o keia hale kaupaku i lawe ia'ku, ua hooponopono houia a pan pono na hemahema, a ma ia pa hookahi n0 ua kukulu houia he halekula akea maikai. He hiki ke hoolawaia ma keia mau hale elua he haneri a oi na haumana, a o ka huina o na lilo n0 ka hoololiia ana o ke kula a ma kahi e ku nei i keia wa, aia ma $4,438.54.

Kula Alanui Papu.

Ka nui o na haumana, 69; keikikane, 64; kaikamahine, 5.

Aole hoi e hiki ia'u ke hoike aku, e like me ke kupono i ko'u makemake, i ka hololea o ke kulana o na hana ma keia kula. Me ka manao e hookikie ae i ke ano o keia kula n0 ka pono o ka le hulehu olelo-haole, a e hoolilo ae i kula kahi e ao ia ai ka lako mau keiki ma na ao kupono o ka naauao, ua kauoha aku ka Papa Hoonaauao i ke Kahukula Nui, i ka malama o Sepatemaba o ka makahiki i hala, e hoomakaukau i papa alakai o na mea i manao ia e ao aku ma ua kula 'la, a e huipuia hoi maloko o ia papa na haawina i loaa ai i na haumana ke kulana hiki ke hele aku ma na kula kiekie. Oia papa haawina ua hoomakaukauia, aponoia e ka Papa, a hoolahaia aku i ke akea; a e hookoia ana n0 hoi.

Ua raahuahua ae na lilo o keia kula mamua o ka ka Papa i manao ai, a ua oi aku no hoi mamila o ke kupono, ke hoomaopopoia ke ano kuonoono o kekahi o ka poe e hoouna ana i ka lakou mau keiki Ua lana ae ka manao e hookaa pono ia mai ana Da uku kula, e ulu ae ana ka pono e makemake nui ia mai ai keia kula.

IV.—Na Kula i Kokuaia e ke Aupuni.

O ka olelo Enelani oia ka mole o ke alakai ma ka ike iloko o keia mau kula.

Na Kula Hanai no na Kaikamahine.

Kula Hanai o na Kaikamahine, Maui Hikina.

Ka nui o na haumana, 51.

Ke mau nei no ka makaukau o keia kula ma na haawina o ka naauao. He maikai ke ao ia ana o na kaikamahine i na ike o ka noho'na, a aole i oi ae ka naauao i ao ia ma na kula e ae o ka aina mamua o ka ike i ao ia ma keia kula. He mea minamina, nae hoi, ka hoopalaleha ana o na makua i ka hookaa mai i ka uku kula o na haumana.

E hoomanao hoi na makua a me na kahu-hanai e hoouna ana i na kaikamahine i ke kula hanai, a e uku ana he $50 a emi iho i ka makahiki, no ka ai, kahi noho a me ke ao ana, aole lakou i hoolawa i na lilo o ka malama ana. Na na uku kokua a ka Papa Hoonaauao, na na kokua mai na hui manawalea a me ka poe manao aloha, na hana kokua wale a na kumu a me kekahi poe e ae, ka uku hoolimalima ole, &c., e hoolawa nei i ke koena nui. Ua kono mai ka pono o na kula a me ka pono o ka hoonaauao ana e hoomaopopo ia ka hookaa ana o na bila kikoo o ke kula. Me he 'la o ke ano maoli o ke kanaka o ka hooemi i ke ano o na pomaikai e loaa wale ana me ka hooikaka a me ka lilo ole.

Kula o St. Cross, Lahaina.

Ka nui o na haumana, 37.

Oiai ua emi mai ka nui o na haumana e hele ana i keia kula, aka ke mau nei no ka maikai. Ua nui a makuahua mai ka mai ma keia kula iloko o keia mau malama i hala aku nei, me he 'la o ke kumu no ke ano koukou i ka noho mau o ka ua, a ua make aku hookahi o lakou. I keia manawa, ua ano maikai ke ola kino o na haumana, a ua holomua no ma na mea i ao ia.

Kula Kaikamahine o Kawaiahao.

Ka nui o na haumana, 40.

Ke ukali mau nei no ka pomaikai i keia kula kaulana. He maikai ke ola o na haumana, a ua holomua ka ike ma na mea i ao ia ma keia kula.

Kula Kaikamahine o Waialua.

Ka nui o na haumana, 31.

He nui na alaalai kue a keia kula i hooikaika aku ai iloko o ka makahiki i hala Ua hoopilikia ia kona kulana hoopono, a ua ki-paku ia aku he umikumamalua o na haumana oo, no ko lakou kue kumu ole i na rula. Me he ala ua uuku loa na kumu e kupono ai ka malama ana i ka pono maluhia o keia kula, a he uuku loa no hoi ka uku o na haumana e hiki ai ke hoolawa kupono i na lako ai a me na lilo e ae. Aole hoi o ke $30 o ka makahiki, aka, o ke $40, a aole no paha he nui loa ina he $50, ka uku kupono o na haumana.

He mau kumu hooikaika a manao hoopono ko keia kula, a ma keia manawa ua ike ia ka ulu ana mai o na hiohiona maikai ma-laila. He opiopio ka nui o na keiki e noho nei i ke kula, a aia ma waena o ka ekolu a ka umikumama-ono ko lakou makahiki.

Ke Kula St. Aneru.

Me kekahi mau Kokua.

Ka nui o na haumana, 73; na haumana noho, 26; ua haumana ma ka la, 47.

Ke mau nei ka loaa o ka mahalo a me ka hilinai nui o na ma-kua a me na kahu-hanai o na keiki, e hele ana i keia kula nui a ano koikoi. E ake mau ana na makua e hoouna aku i na keiki ke loaa kahi hakahaka.

Me ka manao o ka Papa e alakai aku i ka hoouna ana i na kaikamahine opiopio ma na Kula Hanai, mamua ae o ka paa ana page 14 o na hiohiona ino i na keiki, a i mea e hiki ai ke hoolilo aku i ka-hi haawina uuku ma kona waihona no ka pono o na keiki e hele ana ia ano kula, i hiki ai ke loaa mahuahua mai ka pomaikai, no-laila, ua hana a ua hoolaha aku ka Papa, ma ka la 22 o Ianuari i hala, i keia mau rula, penei:

Olelo Hoolaha i na Kula Hanai Kaikamahine Hawaii.—Mai ka la 1 o Iulai, 1874, a ma ia hope aku, aole e uku ana ka Papa Hoonaauao i ka uku e uku mau ia nei, no na kaikamahine e hoo-komo ia ana ma ia mau Kula, ina ua oi aku ka nui o na makahiki i ka umi (10), i ka wa i hookomoia aku ai; a mai ia manawa, a mahope aku, aole e uku ia ana no na kaikamahine i oi aku na makahiki mamua o ka umikumamaono (16).

Ina ua hele mau ka haumana i kekahi kula o keia ano, mai ka umi (10) mai o kona mau makahiki, a hoololiia aku i kekahi kula e ae o ia ano, oiai oia e hele ana iloko o ka palena o ka umi (10) a hiki i ka umikumamaono (16) o kona mau makahiki, e loaa aku ana no i ke Kula ka uku nona; aka, e uku ia ana no nae no ka loihi o ka manawa i hala ai mai ke komo mua ana i ke kula ana i hele hope ai, a i noi ae ai hoi i ka uku nona; me ka hoomanao ole ia o ka loihi o ka manawa i hala ai iaia i na kula i hele mua ia.

I mea nae e loaa ai ka uku i oleloia, no na haumana e hoololiia ana e like me ka mea i haiia maluna, e hoomaopopo pono ia ka hookuu maikai ia ana o ka haumana mai ke kula i hele mua ia ai, oia iho no hoi, o ke kula e noi ana i ka uku no ia ano haumana, aia ia malalo o na rula a ka Papa Hoonaauao i hoolahaia i ka la 8 o Iune, 1865.

Na Kula Hanai no na Keikikane.

Kula Hanai o Hilo.

Elua mau kokua kanaka maoli, Ka nui o na haumana, 79.

Ke mau nei no ka maikai o ke ano o ke kula. Ua ilihia ia mai e ka poino ma ka make ana aku o kekahi kokua ikaika, o Mr. Huluhulu. Ua waiho ia'ku ke noi ia Mr. Makaimoku o Lahaina-luna, e hoi mai ma kahi mua ona i keia kula.

Kula Nui o Oahu.

Ka nui o na haumana, 89; keikikane, 51, kaikamahine 38.

Ua ulu palua ae a oi aku ka nui o na haumana e hele nei i keia kula, mai ka manawa i waiho ia'ku ai ka palapala hoike a ka Papa o ke kau i hala. O kona ano maoli he kula kiekie, a aia ia ma ke poo o ko kakou mau kula hoonaauao. Ua hoopiha kupono ia na wahi o ke kokua haumana ekolu a ke Aupuni i na keiki Hawaii.

Kula Nui o Ahuimanu.

Na haumana, 41.

Mamuli o ka noi ia ana mai o ka Papa Hoonaauao e na kumu o keia kula, ua hooholoia ehaawi ia'ku he $400 no ka makahiki hoo-kahi mai Sepatemaba 1, 1873. Ua loaa aku keia haawina ma ke ano kokua haumana Hawaii ewalu, e haawi ia no na haumana a ke kumn-nui e koho ai, a e aponoia ana e ka Papa, a ua manaolana ka Papa e loaa mai ana ke kokua e hiki ai ke hoornau ia aku keia haawina.

Kula Nui o Iolani.

Na haumana, 20.

Eia ke malama nei ka Papa Hoonaauao he umi mau haumana kokuaia ma keia kula, no ka uku makahiki he $100 no ka ai, kahi moe, a me ke ao ana i ka haumana hookahi.

Kula Hanai o Iole.

Ka nui o na haumana, 20.

Ua uku ia ka kumu Hawaii o keia kula he 50 keneta o ka la mai loko mai o ka puu dala kula o ka Apana o Kohala.

Na Kula la i Kokuaia e ke Aupuni.

Kula Haole ma Hilo, (kula a Miss H. F. Coan mamua) Miss E. A. Arms. Kumu. Ka nui o na haumana, 29; Keikikane, 11; Kaikamahine, 18. Aia keia kula malalo o ka mana o ka Papa Kahu-malama, i kohoia ae mai na haole o Hilo. He maikai no kona kulana i keia manawa, a e loaa ana iaia ka haawina makahiki he $100 mailoko ae o ka puu dala kula o ia apana. Ua haawi aku ka Papa Hoonaauao he $300 ina kahu-malama, i keia wa pokole aku nei, i mea e kokua ai ia lakou i ke kukulu ana i hale kula.

St. Joseph Kula, Hilo—e hoike ana he 54 haumana ma ka papa inoa; he 34 keikikane; na kaikamahine, 20; a e loaa ana he $200 kokua no ka makahiki, mai ka puu dala kula o ka Apana o Hilo.

Kula a Mrs. Lidgate. Hilo. E loaa ana he $40 kokua no ka makahiki mai ka puu dala kula mai. Aole i loaa mai ka hoike kupono no ka nui o na haumana ma keia kula i ke keena o ka Papa.

Kula Haole o Maui Komohana, o G. W. Hart, ke kumu. Na haumana, he 60; keikikane, 31; kaikamahine, 29. He $200 kokua e loaa nei i keia kula no ka makahiki mai loko ae o ka puu dala kula o ka apana o Wailuku.

Kula a Abereke, Lahaina. He 82 ka nui o na haumana ma ka papa inoa o keia kula. Ua haawi aku ka Papa Hoonaauao he $150 kokua makahiki, e uku ia mai loko ae o ka puu dala kula o Lahaina.

Bethel Kula Pake, Honolulu, o E. Dunscombe, ke kumu. Na haumana, 13. Ke loaa nei he $200 kokua makahiki mai loko ae o ka haawina no na kula Hawaii me Eenelani.

Kula a Miss Johnson, Hanalei. Ke mau nei ka loaa o ka $500 kokua makahiki mai loko ae o ia puu dala. Ka nui o na haumana, he 37; keikikane, 21; kaikamahine, 16.

V.—Na Kula Kuokoa.

Eia malalo iho ka hoike mai na kula a pau o keia ano. O ka olelo haole kai ao ia ma ia mau kula : page 17

Na Kula Hanai.
	K. K.	K'M.	HU'A
Kula Ohana a Mrs. Lyons, Waimea	2	5	7
Kula a Rev. C. Searle	12	1	13
Kula a na Hoa o ka Puuwai Laa		56	56
Na Kula La.
Kula o na Hawaii a Rev. Clement, Puna	10	10	20
Kula Hale o ka Haku, South Kona	7	4	11
Kula Enelani o Halawa, North Kohala	22	20	42
Kula Enelani o Wailuku	2	8	10
Kula Enelani o Kaanapali	12	8	20
Kula Ohana a Mrs. Smith, Nuuanu	8	16	24
Kula a na Hoa o ka Puuwai Laa		78	78
Kula a Mrs. Mary Wood, Alanui Papu	9	15	24
Kula Enelani o Kawaiahao	43	32	75
Kula o Kaumakapili	57	16	73
Kula Wae (Enelani) o Kawaiahao	8	10	18
Kulanui o St. Alban	47		47
Kula a Mrs. Owen, Nuuanu		14	14
Kula a W. H. Cole, Hauula	28	18	46
Kula Enelani o Waialua	23	3	26
Kula Enelani o Koloa	12	2	14
Huina	302	316	618

VI.—ka Hoike Helu Lahui.

I kulike ai me na olelo o ke kanawai, ua kauoha ae ka Papa Hoonaauao e helu nui i na kanaka o keia Paeaina, i ka la 27 o Dekemaba, 1872. Ua malama makaala loa ia ma ke keena o ka Papa na mea a pau e pili ana i keia hana i loaa ai ka heluna ku-pono e like me ka hiki ke hana ia. He kumu hoomanalo i ka manao nunanuna o ke kanaka, no ka emi mau o ka Lalmi, ka ike ana iho malalo nei i na huahelu e pili ana i ka poe hanau hou o ka aina.

Ka pa haneri o na keiki, malalo o ka 15 mak., i ka nui o ka lehulehu	1872	27.76
Ka pa-haneri o na keiki, malalo o ka 15 mak., i ka nui o ka lehulehu	1866	26.47
Ka oi ma ka hoohalike ana	1872	1.29page 18
Ka pa-haneri o na keiki, malalo o ka 15 mak., i ka nui o na wahine mare	1872	129.—
Ka pa-haneri o na keiki, malalo o ka 15 mak., i ka nui o na wahine mare	1866	107.—
Ka oi ma ka hoohalike ana	1872	22.
Ka nui o na keiki i hanau i na mak. eono	1860-1866	6838
Ka nui o na keiki i hanau i na mak. eono	1866-1872	6869
Ka oi o ka hoohalike ana	1872	31

He $3,515 ka huina o na lilo no ka hana helu lahui. Eia pu me keia palapala hoike na kope o ka papa helu.

VII.—Na Kanawai Kula—ka Hookoia Ana.

Ua holopono ka hana ma ka hapanui o ko kakou man kana-wai kula, a ua hooko pono ia. Ua waiho pu ke kanawai i hoo-holoia i ka makahiki 1870, e hoomaopopo ana no ke koho ana i ke kolu o na hoa o ka Papa Kula o kela me keia apana, e na makua a me na kahu-hanai o na keiki, a e hoakaka ana i ka mana o ia papa. Iloko o na makahiki eha i kauia ai keia kanawai, ua ike akaka lea ia, ma ka hapanui o na apana kula, aole hoi o ka hoopalaleha wale o na makua a me na kahu-hanai ma ke koho ana i ke kolu o na hoa o ka papa kula apana, aka, o ka hoike akaka ana ae kekani i ka hoohamamaia o ka puka i ka poe kupono ole o ka lehulehu e komo mai i kumu ma ko kakou mau kula Kumumua.

Ua makaukau mau ka Papa Hoonaauao, ma o ko lakou mau hope i kauohaia, e hoolohe i na hoopii kupono a na makua e noho ana ma na apana no na mea e pili ana i ka hoonaauao ana i ka lakou mau keiki. Ke noi haahaa aku nei au e kapae aku keia Aha Hanohano i keia kanawai.

Ka Hana-Lima ma na Kula.

Kumumua.

I ko'u manao he kupono ka huiia o ke ao hana-lima me na ao ike palapala e ao ia nei ma na kula Kumumua. He nui na aina o ke Aupuni e waiho kokoke aku ana i na Halekula Kumumua, a e waiho wale nei i keia manawa. Ma na wahi he nui wale he hiki ke mahiia ka aina e na haumana a me na kumu a loaa mai ka page 19 pomaikai o na mea ulu. Ke paipai aku nei au i keia Aha Hano-hano e hooholo i kanawai e haawi ana i ka Papa Hoonaauao i ka mana e hoohui mai i ka liana-lima me na alakai hoonaauao o na kula kumumua, a e hookaawale ana, malalo o kekahi mau Kumu i kekahi mau apana o na aina o ke Aupuni e pili kokoke mai ana i na halekula, i kupono no ka mahi ana i na mea ulu no ka pono o na haumana a me na kumu, ma kahi nele i na aina kula no ka hana i haiia ae 'la; a e hiki ai no hoi ke hoolimalima i na aina kupono me ka hooponopono no ka mahi ana i na mea ulu ma ka mahele ana a me na ano e ae.

O ke ao ikaika ana i na haawina kula, he ekolu a he eha paha hora o ka la, he elua a he ekolu paha hora ma ka hana-lima ma-waho o ke kula, he mea ia e ulu ai ke ola kino, a me ka hoomaamaa ana i ka hana; e hoomahuahua ana i na loaa o ka hana i ka uku o ke kumu, a e hoolako ana i na haumana i ke kumu e kuai aku ai i na buke kula, a he mea no hoi e hooi ae ai, ina e hooko pono ia, i ke ano o na hana hoonaauao, mamua o keia manawa.

He pinepine ka olelo ia aole ka he like o ka hooikaika hana o ka poe e ulu ae nei, me ko ka poe o ka wa kahiko; a o lakou—o ka poe i ao ia ma na Kula Kiekie a me na Kula Beritania kai olelo nui ia—ua kuhihewa na manao no ka hana lima; oia hoi keia, ma ka pokole, he molowa, a he palaualelo, a ua piha loa o loko i ka hookano a me na manao kaena i oi ae mamua o ke kupono no ko lakou pono iho.

Ina o ka hopena i loaa mai ma ke ano o ka hoonaauao ana i keia manawa, o ka hoopoino a hooemi paha i ka manao maikai no ka hana ka pomaikai a me ke kuokoa i loaa ma ka hana-lima, alaila ua hewa a ua hemahema ke ano o ka hoonaauao ana e ao ia nei, a ua kupono i keia me keia makamaka o ka lahui e imi aku i ke ano kupono o ke ao ana. Aka, ina he kakaikahi ia mea i ike ia, a ua ulu ae mamuli o ka hemahema o na la opio, a me ka pa-laka o ke ao ia ana ma na home, alaila e manaolana aku kakou he pokole wale no ka mau ana o ia mau kumu alakai ino, a na ke au o ka manawa a me na pilikia e hoopono mai. O ka rula mau o na makua Hawaii, he palupalu loa ma ke ao ana i ka lakou mau keiki, a aole no hoi e pau loa ana ka poino i loohia i na keiki ma-muli o ka hemahema o ka na makua ao ana, ma na kula ana a ke Aupuni i hoolako aku ai.

He mea nui ke ao kuonoono ana ma na kula a pau, na kula o na keikikane a me na kula o na kaikamahine, i ka manao iini i na haumana no ka hoolako ana i ko lakou mau hemahema ma ka hana, a me ka manao mahalo no ka poe hana a me ka poe noho pono, oiai ia poe ma ke kulana a e hana ana ma na hana haahaa. O kahi hea la kai oi ae o ka maikai mamua o na kula ohana, a me na ohana hoopono, e hiki ai ke ao ia aku na manao oia ano?

E kaa ana i na dala auhau kula elua o ka makahiki, he kana-kolu-kumamahiku hapa haneri wale no o na lilo no na hana hoonaauao; a oiai, ma ka nana ana aku ua nui ka lilo 110 na kula, ke noonooia iho me ka nui o na loaa o ke aupuni, aka, ua lana ka manao o ka Papa aole e hooemi mai ana keia. Aha Hanohano i ka haawina o keia oihana i noiia ma ka Bila Haawina no na makahiki elua e hiki mai ana, oiai no hoi ua emi iho, he $8,300, malalo o ka haawina no na kula o ka makahiki 1872 me 1873.

Haawina no na Kula Hawaii me na Kula Beritania.

Na Kokua no na Kula Kumumua.

Kula Hanalima me Hoopololei.

Kukulu Ana i na Hale Kula Hou.

Ke Pai Ana, &c., i Ka Palapala Aina.

Puu Dala Kula.

Na Dala o ka Oihana i Loaa Mai, a i Hooliloia.

Na Loaa Mr na Lilo o na Kula Aupuni.

Na Kula o ka Paeaina Hawaii, Ianuari 1, 1874.