Te kōrero Aroha o Rakaruahine

I tērā rangi ake nei, ka peka au ki Puatai, he kāinga kua whakataukitia, ko 'Puatai parariki.' I te nui o te parariki ki te moana, kaore e mate te kai; hei te hutinga ake i nga tāruke, kī tonu i te parariki, kāhore he kai o roto. He hē pea tēnei kōrero mo Puatai, no te mea e mate ana te koura, e mate ana te ika ki ōna tauranga ika, ki Rehurehu, ki Wahorire, ki Tauwhenua, ki Whitirawea, ki Kohanga a Weka, ki Taoparapara, ki Matakaroro; kei te mōhiotia, he tauranga hāpuku, tarakihi, moki, tamure. Mehemea ana he kāinga hahore a Puatai, e kore e pēnei rawa te maha o nga taunga ika, ā, ko te kōrero e tuhituhia nei e au, he kōrero hī ika, na Apiata Te Hama i whakataki mai ki a au.

page 21

Ko Rakaruahine he wāhine, ko tana tāne ko Marinokato, ko to rāua kāinga i noho ai ko Te Matau a Māui, kei runga o Puatai. Ko te tino mahi a Marinokato he hī ika, engari i apoia māna anake nga wāhi reka o te ika te tāhurihuri, te whatuaro, ko te hiku ka hurihia atu ma tana wāhine. He kainga na no rāua, ka kii a Marinokato, 'Māku tonu te upoko, te maunga o taku matau, māku tonu te whatuaro, te takotoranga o taku mounu' He kainga na no rāua, tū ana te rahu kai, ka whatia e te tangata nei te tāhurihuri o te ika māna, ka maoa te whatuaro, nāwai rā ka pā te whakamā ki a Rakaruahine. I tētahi ata e aio ana te moana, ko te tāne kua heke atu ki te awa, ka heke hoki a Rakaruahine, rokohanga atu e ia ōna tungāne e tō ana i to rāua waka. Ka mea atu te tuahine, 'E tama mā ko tātau tahi e haere ki te moana.'

Kaore nga tungāne i whakaae, he kore no te wāhine e rawe ki te haere ki te moana, kei kitea mai hoki e te tāne. Otirā i te tohe a te tuahine, ka whakaae nga tungāne. I hunaia a Rakaruahine e nga tungāne ki te kei o te waka. Kei te hoe nga tungāne kei te takoto ia kia kore ai e kitea mai e te tāne. Te ekenga ki Rehurehu ka tukua te punga; tau ana te punga kua rere te aho a Rakaruahine, kua tatari ki te kumekume a te hāpuku, me ērā waka atu anō ki te hī. Ehara kua tākiri tana aho, kua mārō. Ka tū a Rakaruahine ki runga huti ai me te titiro mai anō o te tāne i tētahi o nga waka. E huti ana ia ka tatakina tana waiata:

Marino . . . Marino . . . Ka . . . tō
Ki te rua i karia
E tama te whanaunga
Nau hoki aua a ki nei
Te maunga o to matau
Te takotoranga o to mounu
Utaina atu au
Ki runga te toka ki Rehurehu
Ka taka ki te hiku
Māku e kai hurihuri
Māku e kai whakahauhau
To rahi kai nei
Hāpuku nui, hāpuku roa
No Wahorire, no Tauwhenua
Te motu mai te matamata
O Whitirawea e e i!

page 22

Ka tomo nga waka i te ika, ka hoe ki uta, ko Marinokato kua tae wawe ki te kāinga. Te taenga atu o te wāhine e rōrī ana te tatau o te whare, ko tana tāne anake i roto. Karanga noa, karanga noa, kaore i whakao mai, nāwai te toto kua puta i raro o te pae o te tatau. Te huakanga atu a Rakaruahine, ko Marinokato e tīraha ana kua mate, he mea tapahi nāna tōna kakī ki te tuhua. Na te whakamā te tangata nei i patu, i whakamomori mo te haerenga o tana wāhine ki te hī; na te waiata hoki a Rakaruahine.

I ui au ki nga kaumātua o Puatai mehemea he uri a Marinokato kei te ao, kāhore rātou i mōhio; tētahi kaore pea he tangata e pai ki te whakatīpuna i a ia ki te kaihākere, i te apo i te tutua. Kei uta au e tuhituhi ana i nga kōrero nei, kei te moana te poti hī ika e tau ana; te hokinga mai ki uta he wāhine i te urungi, he uri pea na Rakaruahine.

Na Tipiwhenua

Te Pīpīwharauroa nama 115, Oketopa 1900. Whārangi 10 me te 11.

He whakamārama tuatahi: E tata ana a Puatai ki Parinui, i huaina nei e Kapene Kuki, ko Gable End Foreland. He kāinga tino ātaahua a Puatai engari i te mea kei roto rawa te huarahi nui kua kore he tangata.

No neherā tēnei kōrero, no nga rā e whakahāweatia ana te wāhine, e kiia ana he pononga. Na te whakapono i hiki te wāhine kia tū rangatira, arā i runga i te ture, he rite tonu te mana o te wāhine ki to te tāne. Kāhore he mana o te tāne ki nga taonga a tana wāhine, engari te wāhine e whai mana ki nga taonga tāne.

He tikanga weriweri rawa te apo . I ōku rā kaumātua nei au kua tūpono au ki ētahi tāngata Maori apo. Tata tonu te kai ka tīkina mai i te waha. I taku kore kīnaki ka mauria mai e tētahi wāhine he koura māku. Haere mai ana te wāhine rā, ka whāia mai e tētahi tangata, ka kapohia taku koura, ka kainga e ia, pau atu hoki i a ia anake. I haere māua ko Hōri Mahue me tana mokopuna ki te hākari iriiri tamariki. I whakatakotoria te kererū kotahi ki o māua aroaro. I a au e whakawhētai ana i nga kai, ka tau mai tētahi tangata ki tarawera o te tēpu, ka tīkina mai te kererū, ka hurihia mai tōna tuarā, ka kainga te manu e ia anake, kāhore noa he waewae i whakiia mai ma ta mātou mokopuna. Kāhore rawa te tangata apo e mōhio ki te whakamā ka tika hoki te pepeha a te Maori,

To te ware tōna patu, he kai Tāhurihuri.He kupu na Ngāti Porou mo te upoko o te ika. Reweti T Kohere He whakamārama tuarua: He roa tonu nga kōrero nei i roto o Pīpīwharauroa. Na Reweti tonu i whakapoto mo Taumata kōrero.—Nga Etita