page 32

Moumou te Whenua

Ki Te Pīpīwharauroa.

'Utaina atu ki runga i o parirau ēnei kupu e whai ake nei.'

Tērā kua takoto te whakaaro o te Kaunihera o Waiapu kia mahia he rori i Taumata Hapaipu ki te Kokomuka, tae atu ki te Kiritahi, ka hono atu ki te rori e tika ana ki Te Araroa. Ka tae mai a Raena kia haere māua, ko au hei arataki i a ia. No te whā o nga rā o Mei, i te tau 1910 ka tūria atu e māua i Whangaparoa. Ka eketia e māua a Maungarehunui ka titiro atu ki te whenua nei ki Tapatu e takoto ake ana, me Oweka, kaore he maunga, ka whakatauki a Raena, 'Moumou te whenua mo te Maori o nāianei hei hoatu kē mo ētahi atu hei rīhi.' Ka kite māua i te anga o te pāua e putu ana, ka pā mai te aroha ki a au, ka hoki whakamuri ōku mahara.

Ka pātai te Pākehā ki a au; 'He kāinga pea o konei?'

Ko ahau, 'Ae, koia nei rā o rātou na kāinga, e noho ai, e kōrero ai:-

E te whānau kia toa, kia uaua, kia pakari, kia mate tātou mo te whenua nei mo a tātou uri i muri i a tātou.'

I a rātou e kōrero ana ka rokohia e te pō, ka kii nga kaumātua me moe ētahi, me oho ētahi. Ka roa e moe ana ka oho ake, ka pātai ki te hunga mataara; 'Kaore anō kia awatea?'

Ko te hunga mataara, 'Kaore anō, ina hoki kaore anō nga whatu o te ata kia puta mai'

Ko te hunga moe, 'Kātahi te roa o te pō, tātou ka karakia kia tere te awatea.'

Ko ta rātou karakia tēnei;

Tangi mai te kiwi e, tangi mai te weka e,
Tangi whakatakotokoto ana ki runga o Ruahine rā
Haea mai te ata, he ata matua
E whano ai kiwi e, i whano ai weka e
Tū te horopito i mate a weka
E runga e, e runga e, E raro e, e raro e
Ka ao, ka ao, ka awatea!

page 33

Otirā kaore i kotahi ta rātou karakiatanga ka awatea. E rua, e toru noa atu a rātou whakahuatanga ko aua kupu anō kātahi ka awatea. To rātou pīrangi kia tere te awatea, kia mārama ai rātou ki te whakahaere i to rātou whenua, arā nga tikanga e mau ai ki a rātou te mana.

Tēnā e te iwi Maori whakaaroa te kupu nei, 'Moumou te whenua.'

Tēnā whakaarotia nga tikanga a o tīpuna. Taku whakaaro kaore he iwi i pai kia noho kore whenua ana uri i muri nei. I pēwhea koia o tātou mātua? Māku e kōrero ake tētahi wāhi, i te mea kua tīmata te raureka a te Pākehā ki te whenua, ka tae o tātou mātua ki te pāremata. Ko ta rātou pire he tono kia pāhitia he ture pai mo te iwi Maori me o rātou whenua. Otirā kaore i kotahi te taenga ki te pāremata, e rua, e toru, e whā noa atu. No te takiwā rawa i ta koutou mōkai i a Apirana Ngata, ka tae nei ki te pāremata, kātahi anō ka pāhitia ko te ture ahuwhenua. Ki taku mahara, kātahi anō ka rite te whakaaro a o tātou mātua. Inā hoki ki te mahia e koe to whenua, kei a koe te mana katoa. Na reira i kiia ake ai te kupu nei; 'Ka ao, ka ao, ka awatea.'

Kāti e nga whanaunga ka kite anō i te awatea me haere, me mahi. Kaua e tatari kia pō anō, ka haere ai, kei tūtuki koe. E kii ana ōku hapū, me rīhi te whenua ki te Pākehā, ki te iwi whai moni, ki te iwi pai. Me waiho tāku i tēnei; 'Na wai i kii he pai taua iwi?'

Tōna whakatauāki; 'Nga uri o Tamatearehe, kei runga te kōrero, kei raro te rahurahu.'

Kāti i konei,

Na Manihera Waititi

Whangaparāoa

Te Pīpīwharauroa nama 148, Akuhata 1910. Whārangi 10.

He Kupu Tāpiri

Ina na nga rahurahu a te rīhi: ka whakaitia te utu reti, ka horoia rānei. Kia mutu nga tau e 21 ka utaina te moni kapeneheihana, arā te utu i nga whakapainga a te kaitango rīhi, ā, ki te mea he Maori taua tangata ka āhei ia ki te whakatapu i ōna pānga ki roto i tana rīhi, arā ka riro i a ia taua whenua. I tāia e Te Pīpīwharauroa te reta a tētahi tangata o Tapatu, i kii ai ia pai kē atu te rīhi i te whenua. Kua riro katoa a Tapatu te rīhi te hoko. Reweti T Kohere

He whakamārama: Ko te ingoa mo tēnei kōrero na Reweti Kohere. Ko te ingoa ake i tuhia e Manihera Waititi ko, 'Ka ao, ka ao, he awatea'.—Nga Etita