Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Nga Atua Maori

He pātai mo te āhua o nga Atua o te Maori i te wā kāhore anō te Pākehā kia tae mai ki ēnei motu. He pātai tika otirā he take nui, he take uaua, ā, ma wai hoki e whakahoki te pātai? Kua ngaro hoki nga pū wānanga o raurangi. Kua kore nga whatu[55] o te whare wānanga, nga koeke, kua heke rātou i Tāhekeroa ki te muriwai hou ki Rarohenga.[56]I whakamārama mai a nehe ma, i piki ētahi ma te toi huarewa[57] ki te toi o nga rangi, arā, ki te runga rawa o nga rangi tūhāhā.[58] Ka tae atu nga wairua o tēnei ao ki reira, ka pōwhiritia mai e nga māreikura[59] o roto o Rangiatea.[60]
Manohi anō nga atua ririki, nga atua kahurakiraki nei, e āhua mārama ana ēnā. Engari i nga atua nunui me āta titiro tātau ki taua rōpū. Ko te mahi a nga tūpuna he titiro ki nga mea kaha o te ao me te whakatangata i aua mea, arā, ka whakaahuatia nga ingoa me te mea nei he tangata tonu. Na, kia whakamāramatia e au ētahi o aua mea kia kitea ōna hāngaitanga.

Tuatahi Tēnei atua a Tawhirimatea, e karakia nei nga kaumoana o neherā ki taua atua i a rātou i waho i te moana. Ko taua atua ko te hau tonu e pupuhi nei, arā, ka kiia e nga koeke kei a ia nga hau katoa. Koia nei te whānau puhi, ko aua hau o te takiwā. Koia nei nga uri a Huru te arangi rāua ko Tonganuikaea, nāna a Paraweranui, i moe i a Tawhirimatea, kia tonoa mai te whānau puhi hei patu, hei whiu i te Tini o Poto, i tukuna nei e Whiro[61] hei patu i a Tāne. Kua tino mārama page 43 te hāngaitanga o Tawhirimatea; koianei nga hau o te takiwā kei te marae o Wātea e taka āwhio ana.

Tuarua Ko Tangaroa; he aha rā tōna tīwai o tēnei atua, e uru nei tōna ingoa ki nga karakia a nehe mā, e ka haere rātou ki te hī ika. Tōna hāngaitanga o tēnei ingoa he ika, koia nei te takenga mai o nga ika o te moana, o te wai maori. Koia nei a Tangaroa-ara-rau, e whakataukitia nei e nga tāngata, e haere rātou ki te tuku hīnaki.

Tuatoru Ko Tāne. He ingoa nui tēnei. Hau ana te rongo ki nga motu katoa o Hawaiki. Nāna nga mahi nunui, nāna nga rākau e tipu mai na i rō ngahere, nāna i hanga a Hineahuone ki te puke i Tuanuku;[62] nāna hoki i tiki nga kete o te wānanga i te Toi-o-nga-rangi, arā i Tikitiki-o-rangi. Na, mehemea ka tirohia katoatia nga kōrero mo Tāne, timata atu i Aotearoa nei, ā, ka mutu mai ki Hawaiki, ka tino mārama te hangatanga o tēnei atua. Koia nei te rā e tū iho nei i te poho o Rangi, koia nei a Tamanuiterā. Ka kiia te rāwhiti ko te Ara-ura-a-Tāne; ka kiia a Rarohenga, arā, a Te Reinga ko te Kāinga-huna-o-Tāne, kei kona hoki ia e huna ana i a ia i nga pō. He nui nga kōrero mo tēnei atua e kore e taea te tuhi atu kei totohu te waka.

Tuawhā Ko Rongo. He ingoa nui anō tēnei. Ka nui nga karakia ki tēnei atua, e ka tahuri te tangata ki te tiri i te kūmara, ki te hohou rānei i te rongo, e ka mutu te pakanga. Kei Hawaiki anō nga kōrero e mārama ai te āhua o tēnei atua. E kii ana nga Maori o reira i te wā i piki ai a Hina ki te rangi, ka mahue tērā ingoa, ā, ka kiia tōna ingoa hou ko Rongo. Na kua mārama te taha ki a Hina, he nui hoki nga kōrero mōna. Koinei te marama; tētahi ingoa ōna ko Hina-i-te-iwaiwa, i uru nei tōna ingoa ki nga karakia i te wā e whakamamae ana te wāhine i te rauru motu hoki. Tēnei anō nga kōrero e pūmau ai tēnei kii, ko te marama tonu a Rongo.

Ko Io ōna ingoa, ko Io-matua, ko Io-matua-kore, ko Io-mata-ngaro, ko Io-mata-aho, ko Io-te-wānanga. E tika ana kia rukea atu ētahi o nga atua i te mea ko Io te kaipaihere o aua atua katoa; engari tēnei atua. Koinei te tino atua o te Maori o Aotearoa, o Rarotonga, o Tahiti me ērā atu motu o te Moana-nui-a-Kiwa, o Tahora-nui-atea. Ko ia te atua kaore nei i whāngaia pēnei me Tāne, me Tangaroa, me Rongo. Kaore kau he patunga tapu ki a ia, arā, he raukakai. Kaore he karakia e ahu ana ki a Io mo nga mahi kino o te ao: patu tangata, mākutu, aha rānei. Kaore hoki he karakia ki a ia mo nga take ririki engari mo nga mea nunui anake, nga take e puta ai he painga ki te page 44 tangata. Kaore kau he kino e puta ana i taua atua, e ai ki ta nga koeke, nga pū wānanga o raurangi.

Tirohia nga atua katoa o nga iwi Maori o te ao, kaore nei e kitea tētahi atua hei whakarite ki a Io. Nāna hoki nga mea katoa o te ao, o tēnei ao e nohoia ana e te ira tangata, me ērā ao atu hoki. E pai ana kia whakakorea atu nga atua Whiro, engari tēnei. He tohu tēnei no te kaha o nga tūpuna o te iwi Maori ki te kimi mātauranga, i te takenga mai o nga mea katoa o te ao tūroa. I puta nei ēnei kupu i te whatu o te whare wānanga, arā i te tohunga ahurewa.

'Kotahi tonu te ariki o nga mea katoa;
Kotahi tonu te matua o nga mea katoa;
Kotahi te wairua o nga mea katoa,
I puta i roto i a Io-taketake.'

Ki te whai tonu te tangata i nga tapuwae o Matemahora, ka kiia tēnā tangata he Toimatua, he Toiora, ā, ma hūhū, ma hāhā, ma te kunawhea ia e tauawhi ki te urunga tapu o Uenuku. Tēnei te maioha atu nei ki nga pū wānanga o neherā, nga tāngata rōpine i nga ohaohatanga a nga koeke kua wehe atu nei rātou i taiao ki taiwhetuki,[63] oti atu, e kore a muri i a rātou e korouatia mai anō. Manohi he whārangi rau angiangi ta tēnei whakareanga he rauhī ki roto i te pūtea whakanakonako, hei pupuri mai i te taonga i korounuitia e nehe mā. Ko wai ka kite atu i te mutunga mai o te ara muhu. He ara one e kitea tūranga tapuwae, nāwai te ara pūkake-nui-o-Hinemoana e kitea e mata tapuwae. Me te hoki tonu o te mahara ki te pepeha a nga kauwheke; 'Ka riro hei au heke, e kore e hoki ki tōna mātāpuna anō.'

Na Ira Tahu

Te Toa Takitini nama 25, Akuhata 1923. Whārangi 6.

He whakamārama: He tokomaha nga atua Maori kāhore i whakaahuatia e Ira Tahu. Anei ētahi; ko Rehua, ko Tunuioteika, ko Tamaiwaho, ko Ruamano me ētahi atu, otirā me whakamihi a Ira Tahu mo āna kōrero, mo te pai hoki o te Reo Maori, to tāua reo ātaahua ka mua nei. Reweti T Kohere

[55]Whatu: Ka uru te tamaiti ki te whare wānanga ka horomia e ia he whatu arā he kōwhatu o te mātauranga. He akonga anō te whatu.

[56]Rarohenga: Te Reinga.

[57]Toi huarewa: He aka piki whakarunga. E mea ana ko te waiata; page 45 'Piki ake, kake ake, i te toi huarewa

Te ara o Tāwhaki i piki ai ki runga.'

[58]4 Rangi tūhāhā: Rangi motuhake.

[59]Māreikura: Ko nga atua wāhine pakupaku o te rangi; ko nga atua tāne he whatukura.

[60]Rangiatea: Ko te kāinga o Io, he wharekura no Hawaiki, ā, he ingoa anō mo Hawaiki.

[61]Whiro: Ko te atua o te mate.

[62]I pokepoketia a Hineahuone e Tāne ki te one i Kurawaka.

[63]Taiwhetuki: Te whare o te mate.

▼ About this page

Other formats

Connect

▼ Browse collection

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Nga Atua Maori

Nga Atua Maori