Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Te Reo Maori

Te Reo Maori

Na Apirana Ngata tonu te kōrero e toru nga mea hei ākonga ma te tamaiti Maori, tuatahi ko te Reo Ingarihi, tuarua ko te Reo Ingarihi; tuatoru ko te Reo Ingarihi, arā, kotahi anō te mea hei ākonga ma a tātou tamariki, ko te Reo Ingarihi anake. Ko te Reo Ingarihi te kūwaha, te huarahi rānei ki nga mea katoa, hei painga mo te tangata. He tohu hoki tēnei e kiia ai te tangata, he tino tangata, arā tōna reo. E kiia ana he tino pai te Maori ki te whakaahua i nga kupu o te Reo Ingarihi.

Otirā ma te mōhio o te Maori ki tōna reo ake e kiia ai ia he Maori. I kōrero a W. H. Wills, kaiwhakaako o Te Aute i tana pukapuka, kotahi toru nga tamariki o Te Aute he mōhio ki te Reo Maori, kotahi toru anō kāhore i mōhio rawa, kotahi toru kore rawa i mōhio.

Ki tōku whakaaro i pai ai te Maori ki te kōrero i te Reo Ingarihi na tōna reo ake, he reo pai hoki, he reo ngāwari. I reka ai te Reo Maori na te kii tonu i nga reta pakupaku arā, i te a, e, i, o, u, e kiia nei e te Pākehā he vowels. Ko tētahi take anō na te mea e kiia nei e te Pākehā ko te passive voice. Na tēnei tikanga i ngāwari ai te kupu, i pai ai te tangi o te kupu. Ina hoki te kupu aroha ka meatia, arohaina; te haere ka haerea; te karanga ka karangatia; te horomi ka horomia; te oma ka omakia. Kāhore he reta taikaha o te Reo Maori. Kua whakaritea ko te Reo Maori tētahi take mo te tohu B.A.; mo te school certificate. Ka nui tēnei, ma muri e whai atu.

He tino ngāwari te kōrero i te Reo Maori engari hoki uaua atu ki te Pākehā. Ko te mea nui kia tika tonu te whakahua i nga vowels, a, e, i, o, u, Ma nga vowels e whai reo ai nga reta nunui te; h, k, m, n, p, r, t, w, ng, wh. Kia tika te whakahua i te 'ng'. Kaua rawa e kiia te 'ng' he 'na'. E rite ana te 'wh' ki te 'when'. Kaua rawa e kiia he 'f'. I kiia ai te Reo Ingarihi e te Maori he reo kihi. I kihi ai na nga reta; page 48

s, c, g, p, t. Kāhore rawa he reta a te Reo Maori he kihi.

Ki te tatau i te tangata me pēnei, tokotahi, tokorua, tokotoru, tokowhā, tokorima, tokoono, tokowhitu, tokowaru, tokoiwa, ka mutu; mo te tangata anō me pēnei he tokomaha, he tokoruarua. Ki te tatau tāngata kaua rawa e wareware te toko.

He tokomaha nga tāngata me nga tamariki kei te pōhēhē ko te north ko runga, ko te south ko raro. Kei te hē tēnei. Ko te north ko raro ki te Maori; ko te south ko runga; ko te tonga rānei. Ko te northerly wind he hau raro. Ki a Ngāpuhi ko raro te Rerenga Wairua, ko te hiku hoki tērā o te ika; ko runga a Whanganui-a-Tara, ko te upoko hoki tērā o te ika. Kaua e wareware.

Kāhore te Reo Maori e pīrangi ki te personal pronouns mo nga mea ehara nei i te tangata. Inākoa hoki; I put the horses in the paddock; they are still there. Kia pēnei; Nāku i puru nga hoiho ki te taiapa, kei reira tonu. Ka hē ki te kii, kei reira tonu rātou.

The horse is not there, it broke the rope. Kāhore te hoiho i reira, i motu te taura. Ka hē te kii, i motu i a ia te taura.

No te Paipera; 'E mea ana te Ariki ki a rāua māna, na ka tukua tonutia mai rāua e ia.' Tika kē atu kia pēnei; 'E mea ana te Ariki māna, na ka tukua tonutia mai e ia' (Matiu xxi.3.) 'E mea ana te Ariki ki a ia mōna' Me pēnei, E mea ana te Ariki māna (Maka xi.3.)

Kua ngahoro ōna pūawai,

'Me pēnei', Kua ngaro nga pūawai.' (Hemi i.11.)

'Ki te kāinga kāhore ōna pirau, kāhore ōna poke.'

Me pēnei 'Kāhore he pirau, kāhore he poke.'(1 Pita i.4.)

Ka mārama tonu ahakoa i kapea nga personal pronouns. I ētahi wā me waiho tonu te personal pronoun kia mārama ai engari pai kē atu me i tāia te kape.

He reo no te tamariki, kei runga a Rangi i te one, Rangi is on the beach.

Me pēnei. Kei te one a Rangi.

Anei anō tētahi reo o te tamariki, kei te taha a Rangi a Taki, Rangi is with Taki. Me pēnei kē. Kei te taha o Rangi a Taki.

He tikanga pai, kia kauā nga mātua kāhore nei e mōhio ki te Reo Ingarihi, e kōrero i te Reo Pākehā ki a rātou tamariki. Wāiho ma nga tohunga, arā, ma te kura e whakaako, engari me whakaako nga mātua page 49 i a rātou tamariki ki te Reo Maori.

Reweti T Kohere

Rangiata

East Cape