Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Te Taenga o Tamahae ki Roto o Waiapu

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

page 142

Te Taenga o Tamahae ki Roto o Waiapu

No te māra kōtipu rā a Tūmoana Kōtore

Ehara tēnei i te ata whakataki i nga kōrero o te taenga o Tamahae ki roto o Waiapu, i torotoroa ai e ia nga pā o Ngāti Porou, i whakatoia ai e ia, ā, i noho huiki ai a Ngāti Porou i roto i o rātou pā; ko tēnei he tuhitaki i nga kupu, i nga pepeha, i nga whakatauki i whakapuakina e Tamahae, e te hunga hoki i tū mai ki a ia, he kupu e kore e wareware i a Ngāti Porou.

Ka patua rā e Tamahae a Hinetāpora[172] rātou ko ana tamariki ka ahu ki Waiomatatini, ka piki ki te pā o Puputa. Eke atu ana ia, ka uakina mai ko te kupu o Makahuri[173] ka tukuna mai ko te pīhau. Tumeke ana a Tamahae, ka tū, ka kii na:-
'Akiaki ana te whero o te tama a Te Atahaia[174]': Ko te huringa tēnei o Tamahae, ka heke. I mate tonu ia i te pū a 'te tama a Te Atahaia,' i nanatia e ia i roto o tōna ngākau mo nga rā maha mo nga tau maha, tōna whakahaeatanga.

Ka ahu ia ki to te Uruhonea pā.

Tōna kitenga i te pā ka kiia rā e ia 'he paru kokopu.'

Mahue mai i a ia a kona ka whakawhiti i te awa o Waiapu, i te Poroporo, tū ana i waho o Te Puahanui, te pā o Putaanga. Ko ētahi taha o te pā tāhito tonu. Kihai i takitaro ko Putaanga, tū ana mai i runga o te parepare, ka werohia mai a Tamahae ki tana tao. Ka taha te tao ka karanga ake te toa rā;

E, te kono tangata e wero iho nei Ka whakahokia e Putaanga,

E, he kino rā no te tau [175] o te wai! Ko Tamahae;

No hea e Ko Putaanga;

No te māra kōtipu rā a Tūmoana Kōtore[176] Ko Tamahae ;

E tāua tahi. Ko Putanga;

Au anake, mo te awa tauware[177]noa hoki tuatipa a Putaanga, ka ahu whakawaho. Hei Rangitukia ka huri ki roto o Maraehara. Tae atu ki Puketāwai ko te Hikitai e tatari ana mai ki a ia. Tata atu ana a page 143 Tamahae ka werohia mai e te tangata whenua, e Te Hikitai. Hei aha hoki ma Tamahae ma te marohirohi. Kātahi ia ka kii:- Au, te oti tangata e wero iho nei!
Whakahoki tonu mai a Te Hikitai; He iti rā, he iti mapihi pounamu[178] . Kaore a Tamahae i tae ki nga pā huhua o Ngāti Porou e tata ana ki te pūwaha o Waiapu arā ki nga pā o te Hāhau a Rerewa i huaina nei i muri mai ko Ngāti-Hokopū[179].
Ki tōku whakaaro kaore i wareware i a Tamahae nga taumu a Ngāti Porou ki a ia, ahakoa he toto Ngāti Porou anō ōna. I mate a Ngāti Porou ki Te Maniaroa i tōna tipuna i a Apanui mutu; muri mai ka mate a Ngāti Porou i a Tamahae tonu ki Taipu ki HarongaTirohia Nga Whakatauki a Kino; muri mai ka mate anō a Ngāti Porou ara a Ngāti Hokopū ki Te Piki-a-te-Atawhuia; muri mai ka mate anō a Ngāti Porou ki Wharekura[180], ko nga tāngata nunui o Ngāti Porou i hinga, ko Pākura rāua ko Te Porioterangi. Ko Pākura te pāpā o Kakatarau rāua ko Mokena Kohere. I te tau 1833 ka haere te ope taua o te Whānau a Apanui ki roto o Waiapu, ka mate i a Kakatarau ki Rangitukia. I te tau 1836, ko te riri nui ki Toka a Kuku. Na Kakatarau i whakataka te taua hei ngaki i te mate o tōna pāpā o Pākura. Ahakoa kaore te pā a Toka a Kuku i tahuri, he nui te parekura o te Whānau a Apanui. Na, ka hoki anō taku kupu ko te tino take o ēnei kino katoa ko te whakatutuatanga i a Tamahae i Puputa.

Na Tipiwhenua

Rangiata

East Cape

He whakamārama: Me tango mai ēnei kōrero i te roanga ake o nga kōrero a 'Tipiwhenua' i Te Toa Takitini nama 4-5, Oke-Noe 1931. Whārangi 56. Te ingoa ake o ēnei kōrero ko 'Nga Hua Tauwhare o te Māra a Tūmoana Kotore. Nga Etita

[172]Hinetāpora: Ko te ingoa hapū e noho rā ki Mangahanea, ko te Whānau-a-Hinetāpora.

[173]Makahuri: He tipuna hoki no Ngāti Porou.

[174]Te Atahaia: Tētahi o nga wāhine a Tuterangiwhiu tama a Tūwhakairiora.

[175]Ko te tau o te wai ko te kōpua i raro iho o te tāheke kei reira nei nga rahai. He kupu tēnei mo te rangatira. Ko tētahi rerenga, ko 'au te wai'.

[176]He mokopuna a Tūmoana-Kōtore na Porourangi, ehara a Putaanga.

page 144

[177]Ko te awa tauware ko waenganui o nga rārangi kumara. Tipu ai anō te kumara i te awa tauaware engari kaore he kai.

[178]Ko te mapihi pounamu ātaahua: He tika tēnei ingoa mo Te Hikitai, he rangatira hoki he mokopuna na Tūwhakairiora na Te Rarawa rāua ko Kirianu.

[179]Ngati Hokopū; Ko tēnei tētahi o nga hapū o te ngutuawa o Waiapu. Tōna ake ingoa tūturu ko Ngai Tāne ēngari no te wā o te pū i tahuri tēnei hapū ki te kahaki pū ā ka hokohoko ki ētahi atu i pirangi ki ēnei hei taonga.

[180]Ko te motu e tata ana ki Te Kaha. He urupā ināianei.

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section