Nga kōrero a Reweti Kohere Mā
Nga Whakatauki a Kino
Nga Whakatauki a Kino
I mua atu i te tino ekenga o nga kōrero ki a Kino ake, me tiki atu te kōrero ki te haerenga mai o Tamahae me tana taua i Whangaparāoa ki Waiapu. Ko Tamahae he rangatira no te Whānau a Apanui he toa i tae rawa ia ki roto o Tūranga, o te Wairoa whawhai ai. I tōna kāinga i Okarae a Kino e noho ana, ka rangona atu e ia kei te haere mai te taua a Tamahae. Ka rere ia i mua ki te whakaatu ki a Ngāti Porou kei te haere mai te hoa riri. Haere mai rā te taua a Tamahae kei Tauhinu, te wāhi e tata ana ki Horoera. Ka tū he pakanga, ka hinga i konei a te Whānau a Apanui. Ka hinga hoki a Rerewa me ētahi atu rangatira. I tēnei rā e kitea ana he iwi tangata kei Tauhinu e wharona ana. I te hinganga o Tamahae, kaore i hoki engari i whai kia tae ki Te Kaapa i tōna pā i Tamataurei (Te Matau Rei) i te pito whakarunga o te one i Hautai. Te ūnga o nga waka ki te awa o Tauhea, ka tōia ki uta, ka noho i Pouretua. Ko Te Kaapa rātou ko ōna mātua ki runga noho ai ki te pā ki Tamataurei. I konei ka puta a Kino. I hoki mai ia i Waiapu, kātahi ka karangatia e Tamahae kia peka ki uta. Ko Kino kei te mārō page 151 tonu i te one me tana whakahoki mai:
'Na wai te kōau ka ruku ki te aro maunga, e huri!'
Mōhio tonu a Tamahae he kino te haere a Kino ina i kore ai e peka ki uta. Ka karanga a Tamahae, 'Te Hikapooho e, heke iho rā kia hongi werawera ai he whanaunga.' Ko tōna iwi ia i kii, 'Tērā anō e heke iho i panaia mai rā hoki.' No te whakaotanga mai o Te Hikapooho, ka kii a Tamahae,'Arā kaore he whakamaumahara.' I a Hikapooho e whakatakataka ana mo te heke iho ki a Tamahae, ka pupuri tana tama a Te Kaapa i a ia.
Ka hinga a Ngāti Porou ka huri te ihu o nga waka o Tamahae ki
te wā kāinga. Tēnā ko Kino kua tae ki tōna kāinga ki Okarae. Te taenga ki
Okarae, ka ū te waka o Tamahae, ka karanga atu hoki tērā ki a Kino i roto o te
pā o Upokongaruru, 'E Kino, e, heke iho.' I mōhio nga tangata o te pā e patua
ana a Kino e Tamahae, no reira ka tohe kia noho ia. Hei aha ma Kino ka tohe tonu
ka pepeha:-
Tēnā te ngaru puku, tēnā te ngaru whati.'
Ko te ngaru puku hei whakaora i a ia ko Te Uanga, kua riro kē
rā ma uta ko ' te ngaru whati' hei patu i a ia ko Tamahae. Tae atu ana a Kino ka
tapiki te ringa o katuarehe ka tūpikitia ka utaina e Tamahae ki runga i te waka.
Ka hāngai te waka ki waho o Karani ka ui a Kino, 'Kei hea tātou?' No te kīanga
iho kei waho o Karani, ka tangi ake tērā, ka pepeha anō:-
Patua a Kino i konei, kia taka ai te wairua o Kino taka i
roto o Karani'.
No te ūnga o te waka ki uta, ka patua a Kino. Otirā ka kawe anō
ōna koiwi, ka pepeha:-
A ha ha, me he rā e to ana Kino.'
E kōrerotia ana e Ngāti Porou nga whakatauki a Kino, ahakoa he mate kino tōna mate. I kōhurutia ia e tōna iwi ake me Te Kaapa i kōhuru rā i a Ngāti Porou, kua noho kē hoki ia ki roto o te rohe o Ngāti Porou. page 152
Rangihekeiho | |||
Tapairurangi | |||
Kino | |||
Rangihekeiho | |||
Maruia | |||
Whakahinutapu | |||
| | | | | | |
Houturangi | Kapa | ||
Irimana | Hare | ||
Takawhiti | Kiriwai |
He tokomaha nga uri a Tamahae: | ||||
Tamahae | ||||
Tuhituhi | ||||
Muturangi | ||||
Hinetioromea | ||||
Mere Reweti | ||||
Ngaurupa | ||||
Wiremu Te Whare |
He tokomaha anō nga uri a Te Kaapa: | ||||
Hikapooho | = | Ruahuia | ||
Kaapa | = | Anewa (w) | = | Uruapiti (w) |
Hinehou | Hoputaua(w) | Parawhariki | ||
Kakapaiwaho | = | Hinemate | Teenga | |
Whakatutoterangi | Te Ahuahou | Manihera | ||
Te Anginunuiorangi | Tikitikiorangi | Ripeka | ||
Te Hemara | Wiki Matauru | Houkamau | ||
Wiremu Kururangi | ||||
Hatara |
Na Tipiwhenua
Rangiata.
He whakamārama: Ko tēnei kōrero me tango mai na Reweti i Te Pīpīwharauroa nama 112, Hurae 1907. Whārangi 8-9. Nāna anō i whakapoto, nāna anō i hoatu tēnei ingoa. Arā atu te roanga o ēnei kōrero. Ko te ingoa ake o ēnei kōrero ko 'Nga Whakatauki a Kino'.—Nga Etita