Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Nga Whakatauki a Kino

Nga Whakatauki a Kino

I mua atu i te tino ekenga o nga kōrero ki a Kino ake, me tiki atu te kōrero ki te haerenga mai o Tamahae me tana taua i Whangaparāoa ki Waiapu. Ko Tamahae he rangatira no te Whānau a Apanui he toa i tae rawa ia ki roto o Tūranga, o te Wairoa whawhai ai. I tōna kāinga i Okarae a Kino e noho ana, ka rangona atu e ia kei te haere mai te taua a Tamahae. Ka rere ia i mua ki te whakaatu ki a Ngāti Porou kei te haere mai te hoa riri. Haere mai rā te taua a Tamahae kei Tauhinu, te wāhi e tata ana ki Horoera. Ka tū he pakanga, ka hinga i konei a te Whānau a Apanui. Ka hinga hoki a Rerewa me ētahi atu rangatira. I tēnei rā e kitea ana he iwi tangata kei Tauhinu e wharona ana. I te hinganga o Tamahae, kaore i hoki engari i whai kia tae ki Te Kaapa i tōna pā i Tamataurei (Te Matau Rei) i te pito whakarunga o te one i Hautai. Te ūnga o nga waka ki te awa o Tauhea, ka tōia ki uta, ka noho i Pouretua. Ko Te Kaapa rātou ko ōna mātua ki runga noho ai ki te pā ki Tamataurei. I konei ka puta a Kino. I hoki mai ia i Waiapu, kātahi ka karangatia e Tamahae kia peka ki uta. Ko Kino kei te mārō page 151 tonu i te one me tana whakahoki mai:

'Na wai te kōau ka ruku ki te aro maunga, e huri!'

Mōhio tonu a Tamahae he kino te haere a Kino ina i kore ai e peka ki uta. Ka karanga a Tamahae, 'Te Hikapooho e, heke iho rā kia hongi werawera ai he whanaunga.' Ko tōna iwi ia i kii, 'Tērā anō e heke iho i panaia mai rā hoki.' No te whakaotanga mai o Te Hikapooho, ka kii a Tamahae,'Arā kaore he whakamaumahara.' I a Hikapooho e whakatakataka ana mo te heke iho ki a Tamahae, ka pupuri tana tama a Te Kaapa i a ia.

Ka hinga a Ngāti Porou ka huri te ihu o nga waka o Tamahae ki te wā kāinga. Tēnā ko Kino kua tae ki tōna kāinga ki Okarae. Te taenga ki Okarae, ka ū te waka o Tamahae, ka karanga atu hoki tērā ki a Kino i roto o te pā o Upokongaruru, 'E Kino, e, heke iho.' I mōhio nga tangata o te pā e patua ana a Kino e Tamahae, no reira ka tohe kia noho ia. Hei aha ma Kino ka tohe tonu ka pepeha:- Tēnā te ngaru puku, tēnā te ngaru whati.'

Ko te ngaru puku hei whakaora i a ia ko Te Uanga, kua riro kē rā ma uta ko ' te ngaru whati' hei patu i a ia ko Tamahae. Tae atu ana a Kino ka tapiki te ringa o katuarehe ka tūpikitia ka utaina e Tamahae ki runga i te waka. Ka hāngai te waka ki waho o Karani ka ui a Kino, 'Kei hea tātou?' No te kīanga iho kei waho o Karani, ka tangi ake tērā, ka pepeha anō:- Patua a Kino i konei, kia taka ai te wairua o Kino taka i roto o Karani'.

No te ūnga o te waka ki uta, ka patua a Kino. Otirā ka kawe anō ōna koiwi, ka pepeha:- A ha ha, me he rā e to ana Kino.'

E kōrerotia ana e Ngāti Porou nga whakatauki a Kino, ahakoa he mate kino tōna mate. I kōhurutia ia e tōna iwi ake me Te Kaapa i kōhuru rā i a Ngāti Porou, kua noho kē hoki ia ki roto o te rohe o Ngāti Porou. page 152

Nga Whakapapa:
Rangihekeiho
Tapairurangi
Kino
Rangihekeiho
Maruia
Whakahinutapu
|||
Houturangi Kapa
Irimana Hare
Takawhiti Kiriwai
He tokomaha nga uri a Tamahae:­
Tamahae
Tuhituhi
Muturangi
Hinetioromea
Mere Reweti
Ngaurupa
Wiremu Te Whare
He tokomaha anō nga uri a Te Kaapa:­
Hikapooho = Ruahuia
Kaapa = Anewa (w) = Uruapiti (w)
Hinehou Hoputaua(w) Parawhariki
Kakapaiwaho = Hinemate Teenga
Whakatutoterangi Te Ahuahou Manihera
Te Anginunuiorangi Tikitikiorangi Ripeka
Te Hemara Wiki Matauru Houkamau
Wiremu Kururangi
Hatara

Na Tipiwhenua

Rangiata.

He whakamārama: Ko tēnei kōrero me tango mai na Reweti i Te Pīpīwharauroa nama 112, Hurae 1907. Whārangi 8-9. Nāna anō i whakapoto, nāna anō i hoatu tēnei ingoa. Arā atu te roanga o ēnei kōrero. Ko te ingoa ake o ēnei kōrero ko 'Nga Whakatauki a Kino'.—Nga Etita