Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Mauri Tū, Mauri Ora!

page 189

Mauri Tū, Mauri Ora!

'Mauri[293]tū, mauri ora!

Mauri noho, mauri mate.'

Tōna tikanga ka ahuwhenua te tangata ki te ngaki kai, ka whiwhi ki te ora; ka māngere e kore e whiwhi ki te ora. Koia rā e tiro ake nei nga whatu ki te pōtiki[294] ahuwhenua nei ki te Pākehā e hohoni[295] mai rā i tōna ora, he ngahuru[296] katoa nāna, tēnā ko tāua nei, ko te Maori he aha te aha. Ka whiwhi ake ana te Maori i te toru kapa tāpapa haere atu ana te hoiho i te rori, patupatu atu hoki nga waewae i nga kaokao o te hoiho kia wawe i ana te tae ki te Rere-o-Hautai[297], e rere mai rā i Mihaneke[298], ki reira whawhati ai i te kakī o te toru kapa, ka ngaro atu ki reira, ā, kātahi ka whakapae i tangohia āna moni i roto i te pūkoro o tana tarau i a ia e takoto ana i rō whare-paku. Ka hoki atu ki te wāhine kōrero parau ai, 'E, Kui, e, i mate au, i taka atu aku hereni i a au i hoki mai nei, ki taku mōhio no taku pekanga ki te mea, i taka atu ai.' Kaore i ara i taka atu ki tua o Paepaerau, ki a Teroira, ki a Teemupaea, ki a Rapiana, ki a Kae, ki a Mihaneke, ki a Kihipane,[299] hōtēra.
Ki tērā tini i tū mai rā i reira, e hika mā ko te tikanga tēnei o te kupu rā, 'Mauri noho, mauri mate.' Tēnā koa, kai te pōtiki whakaaro nui, tika tonu tana haere ki tana wāhine, e noho mai rā i te kāinga, oho ake i te ata, ka ngaro hoki tōna māuiui, kātahi ka hoatu i te toru kapa[300] ki te wāhine ka kii atu, 'Ina, hai hoko i tētahi paku rohi ma koutou ko a tāua pōtiki, e hoki ana anō au ki te whai he toru kapa anō.' A, ka kino tana haere[301]!
Kaati he whakaaro ake ma te ngākau ki tēnei ora o te Pākehā kua tukua mai nei ki a tāua ki te Iwi Maori, arā, te mōkete moni hai tope i nga toenga eka e toe nei ki nga Maori. Koia ahau ka tuku pānui mo tēnei mea mo te ahuwhenua, kia whakarongo mai nga pōtiki ahuwhenua, e noho mai rā i tōna wāhi, i tōna wāhi; e whakaririka mai rā ki tana taonga ki te ahuwhenua, a kaati, e te tau[302] ma, tēnei to taonga te karanga atu nei ki a koe, ki a koe. Pākehā, Maori, kai runga o Waimaha-nui-a-Rua, Tahora Poraka, e tiro atu nei. A kaati, e hoa mā, e tama mā, haramai rā. Haramai ki te tiki i to kanataraki. Kia wae kōrua ko to taonga te moe tahi i te moenga whakaipoipo. Whakatauki pakupaku, 'Ahiahi mata moemoe te ata hianga nui.' page 190

Koi rā te wairua o te kupu rā, 'maure tū, maure ora.' Tēnei au ka whakaatu ki a koe i to taonga te tope ngahere. Ko te āhua o tēnei ngahere he auha he rākau riki puihi, he puihi māmā ki te tope. Ma te hūka tētahi e tope, ma to waewae noa tētahi e turaki atu, ā, riro pakapaka atu i a koe nga ngāngata e ruia ana ki tēnei kanataraki.

Na Manuera Hukanui Watene[303]

Waimaha, Te Tahora, Gisborne

Te Pīpīwharauroa.

He whakamārama: Ko te ingoa ake o tēnei kōrero ko 'Maure Tu, Maure Ora.' Me tango mai na Reweti Kohere i nga kōrero a Manuera i Te Pīpīwharauroa nama 122, Mei 1908. Whārangi 5. I wetehia hoki ētahi wāhi o nga kōrero a Manuera.—Nga Etita

[293] Mauri: He nui nga tikanga o tēnei kupu, engari ko te tino tikanga ko tērā e kiia rā, life principle, ko te manawa ora. I ētahi wā ko te ngākau, ko nga whakaaro. Kia tau te mauri, arā, kia tau te ngākau, nga whakaaro. E tapukea ana he tūpāpaku ki te whenua hei mauri mo te whenua, arā hei whakatapu.

[294]Pōtiki, ko te tamaiti whakamutunga, ko te pōtiki whakahirahira otirā i konei ko nga tamariki katoa, he kupu aroha.

[295]Hohoni. Mo te ngau, otirā i konei mo te kaha o te mahi.

[296]Ngahuru. Ko te wai e hauhake ai te kai, i te mua o Mei. Otirā e kii nei a Hukanui, he wā mahi anake no te Pākehā. Ka pai nga tohutohu a Hukanui.

[297]Rere-o-Hautai: Ko te hautai he kākahu tawhito, pākarukaru. Heoi, ko te Rere-o-Hautai, ko te rawakoretanga.

[298]Ko nga ingoa ēnei o nga hōtēra o Gisborne, arā, o Masonic.

[299]Teroira: Royal; Teemupaea: The Empire; Rapiana: Albion; Mihaneke: Masonic; Kihipane: Gisborne.

[300]Toru kapa, ehara i te toru kapa anake te moni.

[301]He pepeha hou tēnei no te Tairāwhiti, he slang. Ehara i te mea he kino, he whaiapo.

[302] Tau, he kupu kaingākau, he whaiaipō.

[303]Manuera Hukanui Watene: He kaumātua wahakōrero no tua o nga pae maunga o Tūranga. Kua koroheke rawa a Hukanui i te wā i tuhia ai ana kōrero pai, he tohutohu, he whakaako, he whakaaha, ā, he rapu kaimahi hei tua i ana ngahere. Ma te tamariki kē e hoki te whakahere ahuwhenua. I pā te ringaringa o Hukanui ki tētahi hē nui o te Maori, arā te kōpiko ki nga taone māngere ai, inuinu waipiro ai ka mahue nga mahi huhua kei te kāinga. Na te penihana ka kōpikopiko tonu te Maori ki nga taone. E Koro, takoto mai i runga o ōu taumata. Tēnei ka whakaarahia o kōrero ātaahua hei pou whakamaharatanga ki a koe, ki te Pono o Matariki, hei kōrero ma nga whakatupuranga kei te heke iho. Na to pene i waihangatia ai he whakaahua o te Maori e tāpapa rā i runga i tana hoiho, e page 191 patupatu rā nga waewae i nga kaokao o te hoiho, kia wawe te tae ki te Rere-i-Hautaite whakaahua anō o nga tāngata tokorua me o rāua kāinga, he porohaurangi tētahi he tangata mahi tētahiMārama ana te mātakitaki atu a nga kanohi o te ngākau, anei kē te rerekētanga. I ōu rā ka haere hoihotia te huarahi, i ēnei rā ia he pahi. Ka mahi te penihana i tāna mahi. Ahakoa o kōrero he kōrero pakeke engari i kīnakitia e koe ki nga kupu a nga tīpuna, ā kia ngahau. He tohunga koe. Takoto mai e Koro i Waimaha!