Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95

Niu Tireni. Ture Taiapa

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]

page 1

Niu Tireni. Ture Taiapa.

He Ture hei whakatopu hei whakatika i te Ture whakarite tikanga mo te whakaarauga me te whakapainga o nga Taiapa wehewehe rohe whenua me nga Taiapa arai Rapeti.

Ka Meingatia Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga hoki i tona mana, ara:—

1.Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te.Ture Taiapa, 1895," a mo te tahi o nga ra o Hanuere tau tahi mano waru rau iwa tekau ma ono ka timata ai te mana o tenei Ture.
2.I roto i tenei Ture, me ka kore e rereke te hangai i nga putake o roto nei,—
  • "Te Tuku" me te "Tukunga" tona tikanga he tuku i te whenua mo tona wa, i runga i te riihi, i te raihana ranei, hui atu hoki ki te tuku rawa atu, i ruuga i te tikanga hoko pewhea ranei:
  • "Whenua a te Karauna" tona tikanga ko nga whenua katoa kua oti te whakatau ki te Karauna:
  • "Tangata e noho ana i runga i nga whenua a te Karauna" tona tikanga ko te tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna, rahui ranei mo te katoa, whenua Maori ranei, ara i runga i nga tikanga o te rarangi (c) o te wahanga (1) o te tekiona toru, hui atu ki nga Kai-tiaki o nga Rau (Wardens of Hundreds), me nga kai-tiaki me nga kai-whakahaere, me era atu tangata kei a ratou te tikanga mo nga wahi watea mo te katoa me nga rahui keri koura; engari kaore e pa atu aua kupu ki nga tangata e pupuru ana i nga whenua o te Karauna i runga i te tikanga taihoa page 2e utu, i runga ranei i te riihi mahi paamu, raihana ranei me te mana ki te hoko, riihi tuturu, riihi pumau tonu ranei, raana hipi mea iti, riihi noho ranei i te whenua takiwa keri koura:
  • "Taiapa" tona tikanga ko nga taiapa katoa o ia ahua e whakahuatia ana i te Kupu Apiti A hei wehe i te whenua a tetahi tangata a tetahi tangata; e uru mai ana hoki ki taua kupu "taiapa" nga keeti katoa e whaitikanga ana kia hanga, me nga keeti tarewa e tutaki ana i nga wherua koawa, me nga rerenga wai puke, me nga korere wai mea tanu ki te whenua:
  • "Kai-whakawa" tona tikanga ko te Kai-whakawa Tuturu:
  • "Maori" tona tikanga ko nga Maori o Niu Tireni, hui atu ki nga hawhe-kaihe me o ratou uri:
  • "Te Tangata noho," tona tikanga, ko nga tangata katoa e noho ana i runga i te whenua, e tika ana ranei kia noho i runga i tetahi whenua kua riro mai ki a ia i te Karauna, whenua Maori, tetahi atu tu whenua ranei, e pangia ana e tenei Ture, i runga i nga tikanga kua whakaritea ake nei i te rarangi (a) me te rarangi (b) o te wahanga (1) o te tekiona toru, me te tangata kua hoko, kua whiwhi ranei i tetahi whenua, paanga ranei; me nga hunga whakahaere takiwa, kai-tiaki ranei, tetahi atu tangata ranei kua tau ki a ia nga take, nga tikanga whakahaere ranei, mo tetahi rahui mo te katoa:
  • "Tangata nona" tona tikanga, ko te tangata nona ake te whenua, ka tau tuturu ranei ki a ia mo te wa e ora ai ia, kei a ia ranei e pupuri ana te whenua mo nga tau kaore e iti iho ana i te tahi tekau tau, hui atu ki te kai-tiaki mo te tangata nona mehemea ra e mana kore ana taua tangata ki ta te Ture, engari hoki kaua te tangata e tuku ana i te moni hei mokete i te whenua e uru mai ki raro i nga tikanga o enei kupu" Tangata nona" mehemea ra, kaore e noho ana i runga i taua whenua:
  • "Rahui mo te Katoa" tona tikanga ko nga rahui katoa a te Karauna me era atu tu whenua kua rahuitia hei painga mo te katoa:
  • "Taiapa arai rapeti" tona tikanga ko ia taiapa he mea hanga kia rite ki tetahi o nga tu ahua taiapa kua whakahuatia ake nei i te wahi tuarua o te Kupu Apiti A i hanga i whakahoutia ranei hei arai rapeti:
  • "Huarahi," "Tiriti" ranei, tona tikanga ko nga huarahi katoa, ara iti, whakawhitinga, wahi ranei e watea ana ki te katoa, ahakoa hei haerenga kaata, hoiho, waewae ranei:
  • "Te whakapai," tona tikanga he topetope, he tiaki, he whakahaere ranei kei kino te taiapa tupu, he whakawatea, whakahohonu, he whakatika ranei i te awa, awa-keri, i tetahi awaawa rerenga wai ranei e waiho ana hei taiapa.
3.
(1.)Me pa atu tenei Ture, ki—
(a.)Nga whenua katoa a nga Maori kua puta te Karauna karaati, tetahi atu take ranei kua whakataua e te Kooti Whenua Maori, pewhea ranei:page 3
(b.)Ki nga whenua e puritia ana e te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892," e tiakina ana ranei mo nga Maori i raro i etahi atu tikanga; a me pa atu hoki, ki,
(c.)Nga whenua e purutia ana e nga Maori i raro i a ratou ritenga me a ratou tikanara, i rahuitia ranei mo ratou, kaore ano kia whakataua nga take, engari e riihitia ana hei painga mo te hunga whaitake:
(2.)Me pa atu nga tikanga e whai ake nei ki nga whenua e whakahuatia ana i te rarangi (a) o te whahanga (1) o tenei tekiona, ara:—
(a.)Ki te whakataua kia utu te Maori nona te whenua i te moni mo te mahinga taiapa i raro i nga tikanga o tenei Ture, me whakaeke atu aua moni i whakataua e tika ana kia utua ki te tangata nana i tono te whakawa, hei taunaha ki runga ki te whenua, hui atu ki te itareti, kia ono pauna mo ia tau mo ia rau pauna, i te mea ka rehitatia he tiwhikete o te ahua e mau ake nei i te Kupu Apiti B ki tenei Ture, a ko taua tu tiwhikete me whakaputa e te Kooti nana i whakatau, i runga i te tono a te tangata i whakataua ra ki a ia aua moni.
(b.)Ko taua tu tiwhikete ka meingatia he pukapuka whaimana i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885," ka meingatia hoki he pukapuka whaitikanga kia pa ki te whenua i raro i nga tikanga o "Te Ture Rehita Whenua, 1868," a ka ahei kia rehitatia.
(c.)Kaua e tika e mana ranei te hoko, te riihi, te tuku pewhea ranei i taua whenua e pangia ana e te taunaha pera, kia utua ra ano aua moni, kia rehitatia ra ano hoki te utunga o aua moni, penei ano me nga tikanga e mana mai nei mo nga mokete whenua.
(3.)Mo runga mo nga tikanga o tenei Ture, ka meingatia ko te Kai-tiaki mo te Katoa te tangata nana nga whenua katoa e whakataua peratia ana ki a ia: Engari me waiho mana e utu nga whakataunga i raro i nga tikanga o tenei Ture i runga anake i tona tuunga Kai-tiaki, kaua hoki e hipa ake i nga moni e watea ana i ia wa i ia wa.
4.Kaua tenei Ture e pa atu ki nga whenua a te Karauna kaore ano kia hokona, ki nga rahui ranei mo te katoa kaore ano kia whakataua ki nga hunga whakahaere takiwa, kai-tiaki, ki etahi atu tangata ranei; a kaore hoki e tika i raro i tenei Ture kia utua e te Karauna, e te Kawana, e tetahi Poari whakahaere whenua, apiha ranei e whakahaere ana i nga whenua a te Karauna, rahui ranei mo te katoa, tetahi taha o te utu mo te hanganga me te whakapainga ranei i tetahi taiapa.
5.(1.) Mehemea ka hanga he taiapa i raro i nga tikanga o tenei Ture hei rohe i waenganui i nga whenua e puritia ana e tetahi tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna me te whenua e piri ana ki tera, ka waiho ki taua tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna mana te whakaaro ki te utu ki nga tangata nana te taiapa i hanga, ki te tangata ranei e tika ana, te hawhe o nga moni mo te hanganga, kia utua ranei e ia ko te moni hua itareti kia rite ki te page 4kotahi tekau pauna mo ia tau mo ia rau pauna i pau, ko aua moni hua itareti me utu i ia tau i ia tau e noho ana ia i runga i te whenua.

(2.) Engari e tika ana kia utua e taua tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna te hawhe o nga moni e pau ana mo te whakapainga i te taiapa pera i te wa e noho ana ia i taua whenua.
6.Ka ahei te Poari Whenua, i raro i "Te Ture Whenua, 1892," ki te ki he whakapainga tuturu mo te whenua i raro i nga tikanga o taua Ture te taiapa arai rapeti.

Hanga Taiapa.

7.Ko ia taiapa rohe o tetahi o nga tu taiapa e whakahuatia ake nei i te Kupu Apiti A o tenei Ture, ka meingatia he taiapa totika i raro i nga tikanga o tenei Ture.
8.Ka ahei nga Paro Kaunihera, Poari Taone ranei ki te whakahau kia kaua e mahia he taiapa mehemea he waea putaratara etahi o nga waea, he pera ranei nga waea katoa o te taiapa o roto o nga rohe o te takiwa taone paro ranei, i roto ranei i ona rohe e whakaritea ana kia kaua he taiapa pera ki reira.
9.Ko nga taiapa e tu ana inaianei, i whakaturia i runga i nga tikanga o nga Ture kua whakakorea atu nei e tenei Ture, kaore he tikanga kia hanga ano aua taiapa kia whai mana ai i raro i nga tikanga o tenei Ture, engari kia hanga ra ano he taiapa hou, ka whakarite ai ki nga tu ahau taiapa e whakaritea ana e tenei Ture.
10.
(1.)Ko nga tangata na ratou nga whenua, nga tangata ranei e noho ana i runga i nga whenua e piri ana te takoto, kaore ano kia mahia tikatia te taiapa rohe, ka tika kia utua e ratou te hawhe o nga moni e pau i te hanganga i te taiapa o te rohe, ahakoa kaore e puta rawa te taiapa ki te pito whakamutunga o te rohe.
(2.)Engari e kore e whaitikanga kia utu atu tetahi tangata noho whenua i te utu mo te hanganga i tetahi taiapa mehemea kaore e tutuki haere tonu ana te taiapa i tetahi pito ki tetahi pito, ina taea ra te pera.
(3.)Ka meingatia he hanga taiapa te mahinga i te taiapa kia rite ai ki tona tikanga o te taiapa arai rapeti, penei me te ahua kua whakamaramatia ake nei i te rarangi 3 o te Wahi (2) o te Kupu Apiti A o tenei Ture.
11.
(1.)Ko te tangata e hiahia ana ki te tono ki tona hoa tutata kia utu ia i tetahi wahi o te moni hei hanga i te taiapa o te rohe, i raro i nga tikanga o tenei Ture me tuku ia i tetahi panui pera.
(2.)Ko taua panui me tuhi kia rite ki te ahua nama tahi i te Kupu Apiti C o tenei Ture, me whakaatu i te rohe e hiahiatia ana kia taiapatia, me te tu ahua taiapa e whakaarohia ana kia mahia
(3.)Mehemea ka hanga noatia e te tangata he taiapa rohe kaore ia i tuku panui pera, e kore e mana tana tono atu ki te tangata noho i te whenua e piri ana ki tana kia utua atu tetahi wahi o te moni mo taua taiapa, engari ka tika kia utu taua tangata noho tata i te hawhe o te utu mo te whakapainga i te taiapa.
12.
(1.)Mehemea e whakahe ana te tangata e tae atu ana ki a ia tetahi panui pera ki etahi o nga tikanga o roto o taua panui, ka ahei ia i roto i nga ra e rua tekau ma tahi i muri o te taenga atu o taua panui, ki te tuku atu i tana panui utu atu, me tana whakaatu page 5atu i nga take e whakahengia ana e ia, me tana whakaatu atu i ana tikanga i pai ai mo taua mahinga taiapa.
(2.)Ko taua panui utu pera atu, me tuhituhi i runga i te ahua o te tauira nama 2 o te Kupu Apiti C o tenei Ture.
(3.)Mehemea ka kore e tukuna atu te panui utu pera atu i roto i aua ra e rua tekau ma tahi, ka meingatia kua whakaae atu ia ki nga tikanga o roto o te panui i tukuna atu ra ki a ia.
13.Mehemea kua tuku panui nga tangata noho tata tetahi ki tetahi kia hanga he taiapa rohe, a i roto i aua panui tono e ahua ke ana nga taiapa e whakahaua ana kia mahia, mehemea ranei kua tukuna te panui, a kua tae atu te panui whakahoki utu atu, hei reira (mehemea ka kore e rite i a raua ake i roto i nga ra rua tekau ma tahi i muri tata iho o te taenga atu o te mea o muri o aua panui) ma tetahi Kai-whakawa e whakatau aua take i runga i nga tikanga e whai ake nei.
14.Mehemea ka pataia ki te Kai-whakawa te tikanga mo te hanganga o tetahi taiapa arai rapeti, mo te mahinga ranei i tetahi atu tu taiapa kua ara kia rite ki tona ahua totika o te taiapa arai rapeti, a ka whakataua e te Kai-whakawa e kore e puta atu he painga ki te tangata i tukuna atu ra ki a ia he tono taiapa i runga i te mahinga i te whakarereketanga ranei i te ahua o te taiapa, a kaore e tika ana kia utu ia i te hawhe o te mahinga, kei reira,—
(1.)Ka ahei te tangata nana i tuku te tono, ki te hanga ki te whakarereke ranei i te ahua o te taiapa, ka ahei hoki i tona wa e pai ai ia ki te tango atu i te kupenga waea i whakamaua atn ra e ia, ano nana ake taua kupenga waea;
(2.)Ka tika ano kia utua e te tangata e tae atu ana te panui ki a ia i te hawhe o te moni e pau ana i te mahinga i te taiapa e hara nei i te taiapa arai rapeti (mehemea ra kaore he taiapa), hui atu ki nga moni e whakataua ana e te Kai-whakawa ina mahara ia e tika ana kia utua atu ano he moni, mehemea e whakaaro ana ia tera e puta he painga ki taua tangata i te mahinga o tetahi taiapa arai rapeti;
(3.)Ka tika hoki kia utua e te tangata e tae atu ana te panui ki a ia i te hawhe o te moni e pau i te whakapainga i taua taiapa hei taiapa arai rapeti, tae noa ki te wa e unuhia ai taua kupenga waea.
15.Ki te hiahia tetahi tangata ki te hanga taiapa-rohe o tetahi tu ahua taiapa e rereke ana i nga ahua taiapa e whakahuatia ana i te Kupu Apiti A ki tenei Ture, me tuku e ia he panui whakaatu atu i raro i nga tikanga kua whakaritea ake nei, a ki te kore e tuhia atu e te tangata e tae atu ra te panui ki a ia i tana whakahe mo te tu ahua taiapa i roto i nga ra e rua tekau ma tahi i muri iho o te taenga atu o taua panui ki a ia, kei reira ka ahei te tangata nana i tuku atu te panui ki te hanga i te taiapa, a ka meingatia he taiapa totika i raro i nga tikanga o tenei Ture; a ki te whakahengia taua taiapa ma te Kai-whakawa e whakatau te tautohe i raro i nga tikanga ka whakaritea ake nei.
16.Mehemea ka turi ka mangere ranei tetahi o aua tangata a kaore e timata ana i roto i nga ra e rua tekau ma tahi ki te hanga, ki te whakarereke ranei i te ahua o taua taiapa, a ki te timataria kautia ka whakarere ai mo nga ra tekau ma wha, ka ahei tetahi o raua i taua page 6wa ano, i roto ranei i nga marama e toru ki te hanga i te taiapa o taua tu ahua ano i whakaritea ra e raua, a i taua wa ano, i tona wa ranei a muri atu ka taea e ia te tono atu kia utua atu e te tangata kaore ra ia i mahi i tana taha te moni e tika ana mo te mahinga o te taiapa.
17.I te wa e tae atu ai tetahi tangata hou hei tangata noho i runga i te whenua, a kua ara te taiapa rohe atu i te whenua e piri ana ki tana, he mea hanga na te tangata o runga o taua whenua, ka tika ano ma te tangata tae hou atu e utu nga raruraru e tika ana kia utua e te tangata noho tuatahi i runga i taua whenua i te wa i whakarerea ai e ia.
18.
(1.)Ki te whakaturia he taiapa ki tetahi whenua, a i taua wa i whakaturia ai taua taiapa, kaore i te pangia nga whenua e piri ana ki taua whenua e nga tikanga o tenei Ture o nga Ture ranei kua whakakorea atu nei e tenei, engari no muri i uru mai ai ki raro ki nga tikanga o tenei Ture, kei reira me utu e te tangata kei a ia taua whenua ra, i roto i te marama kotahi i muri o te taenga atu o te pukapuka tono pera atu, ki te tangata nana i mahi taua taiapa, te hawhe o nga utu totika mo taua taiapa i taua wa, ka tika hoki kia utua e ia te hawhe o te utu mo te whakapainga o te taiapa, puta noa te wa e noho ai ia i taua whenua.
(2.)Mehemea ka tautohetia, ma te Kai-whakawa e whakatau te moni hei utu ma raua, i runga ano i nga tikanga kua whakaritea i raro iho nei.

Engari mehemea e purutia ana e te tangata noho i runga i te whenua i runga i te tikanga o tetahi riihi kaore nei e roa atu ana i te rima tau nga tau o tona riihi, heoi ano te utu mana ko nga utu e whakaritea ana i roto i te tekiona rima.

Engari hoki ki te mutu taua riihi, ki te mutu rere ranei i waenganui, ka tika kia tau ki te tangata noho nga tikanga o te wahanga (1) o tenei tekiona.
19.
(1.)Ki te hiahiatia kia whakaarahia he taiapa ki te whenua e kapi ana te katoa, tetahi wahi ranei i te ngaherehere, ka ahei te tangata e hanga ana i te taiapa ki te tua ki te whakawatea i te ngaherehere engari kaua e hipa atu i te toru tekau ma toru putu te whanui ki tetahi taha ki tetahi taha o te rohe; a ko te moni i pau i te tuaanga me apiti atu ki nga moni i pau i te mahinga i te taiapa, a me whakarite te moni hei utu ma tetahi tangata ma tetahi tangata. Engari hoki ki te tautohetia ma te Kai-whakawa e whakatau te whanui, i raro i nga tikanga e whai ake nei.
(2.)Engari e kore nga tikanga o tenei tekiona e whakamana i te tangata ki te tua i nga rakau mea whakatipu, rakau mea ata waiho marire ranei hei whakaruru mehemea ra kaore e neke atu ana i te rima tiini te whanui.
20.
(1.)Mehemea he awa, he awaawa, he awa keri, he koawa rerenga wai, he kowhatu ranei kei te rohe o nga whenua e takoto piri ana nga rohe, ka tika kia whakaae nga tangata e noho ana i aua whenua, ki te raina hei haerenga mo te taiapa, i tetahi taha i tetahi taha ranei o te rohe, a ki te kore e taea e raua te whakarite, ma te Kai-whakawa e whakatau te wahi hei haerenga mo te taiapa, i ranga i nga huarahi e whakaritea ake nei.
(2.)Ka ahei te Kai-whakawa ki te whakarite i tetahi tangata i etahi tangata ranei hei titiro i te raina mo te taiapa, a mana e whakatau page 7mehemea e whaitikanga ana kia mahia he taiapa; a mehemea e whaitikanga ana, mana e whakatau te wahi hei haerenga mo te taiapa, a mana hoki e whakatau mehemea e tika ana kia utua he moni utu a tau ki tetahi o nga tangata noho whenua mo te rironga atua o tetahi taha o tona whenua.
(3.)Ko nga utu tika i pau i runga i te tirohanga i taua wahi, e whakaritea ana e te Kai-whakawa, me ki era he moni i pau i runga i taua whakawa.
(4.)E kore e kiia he take tera ki te whenua mehemea ka nohoia peratia tetahi taha o te rohe, e kore a waiho hei whakanoa i nga take o te tangata nona, engari anake mo nga tikanga o tenei Ture.
21.Ka whai mana te tangata e noho ana i runga i te whenua, ki te keri i te awa mo te taiapa ko nga oneone hei hanga i te taiapa, kei a ia te whakaaro kia keria te awa ki te taha ki a ia haupu ai i nga oneone ki tua, ki te keri ranei i te awa ki te taha ki tona hoa noho tata (hui atu ki nga whenua o te Karauna) haupu ai i nga oneone ki tona whaitua o te rohe.

(2.) E kore e tika kia keria he awa ki te whenua tutata mehemea e tupu ana he taiapa rakau kei kino aua mea, erangi me matua whakaae te tangata e noho ana i taua whenua katahi ka ahei kia hanga peratia te taiapa.
22.Mehemea he pou he reera, he waea, he poupou peringi ranei te taiapa ka hanga, me whakatu rawa ki runga ki te raina rohe o te whenua kaua e neke atu.
23.
(1.)Mehemea kua hanga he taiapa e te tangata noho i tetahi whenua he huarahi te rohe, a kua hanga e ia te taiapa ki runga tonu i te rohe o waenganui o tona whenua me te huarahi, a ka waiho e te tangata o tawahi o te huarahi ko taua taiapa he painga mona, ka tika kia utua e ia ki te tangata nana i mahi te taiapa, ki te tangata noho ranei i taua whenua, te moni itareti mo nga moni tika mo te hawhe o taua.taiapa, kia kotahi tekau pauna mo ia rau pauna i ia tau e waiho ana e ia ko tera hei taiapa mo tona whenua, me tana utu hoki i te hawhe o te moni e pau ana i te whakapainga i taua taiapa.
(2.)Ki te waiho e tetahi tangata tetahi taiapa pera hei painga mona, me tau ki a ia nga mana me nga tikanga e whakataua ana ki te tangata noho i roto i te tekiona toru tekau, toru tekau ma tahi, me te tekiona toru tekau ma rua o tenei Ture.
24.
(1.)Kaua te tangata, ahakoa he mahi taiapa whakato, he aha ranei, e tou e rui i te koohi i etahi rakau ranei—
(a.)Ki runga, ki te taha ranei o tetahi raina rohe, taiapa ranei, ki te kore e matua whakaaetia, he mea tuhituhi rawa, e te tangata noho i te whenua e piri ana ki tera;
(b.)Ki runga, ki te taha ranei o tetahi raina, taiapa ranei, e rohe ana i tetahi whenua o te Karauna, rahui, huarahi, reriwe ranei, ki te kore e matua whakaaetia, he mea tuhituhi rawa, e te hunga tika kei a ratou te mana me te tikanga whakahaere mo aua wahi;
(2.)Kaua te tangata, ahakoa he aha te take te ritenga ranei, e whakato e rui ranei i te taramoa i te parakipere, tataramoa, me era atu taru ki runga, ki te taha ranei, o tetahi raina rohe taiapa ranei.
(3.)Ko ia tangata e takahi ana i tetahi o nga tikanga o tenei tekiona ka tika ia kia utu mo ia hara pera i te moni kaua e nuku atu i te rua tekau pauna.page 8
(4.)Ahakoa kua whiua taua tangata, ka ahei noatu te tangata noho, te hunga ranei kei a ratou te mana o taua wahi, ki te haere ki taua whenua ki te tope ki te hutihuti kia mate rawa nga koohi, nga rakau, nga tataramoa, nga parakipere, me era atu taru i whakatokia i ruia ranei i runga i te whakahawea ki tenei tekiona, a ka ahei te tono kia whakawakia kia utua ai taua mahinga e te tangata nana i tou aua taru.
25.I runga i te whakaaetanga i tuhituhia rawatia e te hunga kei a ai te mana whakahaere o tetahi rori, a i runga i nga tikanga me nga ritenga i whakatakotoria e taua hunga, ka ahei te tangata noho i tetahi whenua he rori pera te rohe o tona whenua, ki te whakaara i tetahi taiapa ki runga ki taua rori hei tiaki i tetahi taiapa whakato kua whakatokia e ia ki runga ki te rohe i waenganui o tona whenua me taua rori: Engari—
(1.)Ko taua taiapa e mahia ana ki runga ki te rori me kaua e neke atu i te rima putu te mamao atu i te rohe o taua whenua; a
(2.)Kaua e whakawhaititia e taua taiapa kia iti iho i te rua tekau ma wha putu te whanui o te wahi o te rori e watea ana mo nga mea e haere ana ma taua rori; a
(3.)Me wahi atu e te tangata noho i te whenua taua taiapa mehemea ki te whakaaro o te hunga whaimana kei te araia e taua taiapa nga mahi o taua rori, mehemea ranei kua pakeke te tupu o nga rakau o te taiapa whakato e tiakina ra.
26.
(1.)I runga i nga tikanga o "Te Ture mo nga Mahi Nunui o te Koroni, 1894," e pa ana ki nga keeti e parai ana i nga rori, me ahei te hunga whaimana, i runga i te pukupuka i tuhia atu, ki te whakaae atu kia hanga he keeti e taea ana te whakapiu kia tuwhera, he keeti arai rapeti ranei, i hanga paitia, e u ana hoki ina tutakina atu, e taea hoki te huaki e te tangata haere hoio, ki runga ki te huarahi, piriti ranei, engari me mana kau taua mahi mo te wa e whakaaetia atu ana e te hunga whaimana ki te pera.
(2.)Ko ia tangata e wahi ana kia pakaru, e whakatuwhera ana ranei, a e waiho ana kia tuwhera ana tetahi keeti whakapiu i whakaturia ki tetahi rori, piriti ranei, ki tetahi taiapa arai rapeti ranei, ina haere ia ma reira, ka tika kia utu ia i te moni kaua e nuku atu i te rima pauna mo ia haranga pera ona, a ka tika hoki kia utu ia ki te tangata nana i whakaara te keeti mo tana wahanga kia pakaru taua keeti.
(3.)Ko nga tikanga o taua Ture e pa ana ki nga keeti e arai ana i nga rori, me pa hoki i runga i tenei Ture ki nga keeti e arai ana i nga piriti.
27.
(1.)Mehemea kua whakaarahia e tetahi tangata tetahi taiapa ki runga ki te whenua o te Karauna ka ahei te Komihana mo nga Whenua o te Karauna mo taua takiwa ki te whakahau i taua tangata kia hanga i tetahi i etahi keeti ranei ki ia wahi o taua taiapa, ki tana i whakaaro ai he tika hei painga mo te katoa.
(2.)Ki te kore taua tangata e whakarongo ki taua whakahau i roto i te marama kotahi i muri mai o te taenga atu o te whakaatu, ka tika ia kia utu i te moni kaua e nuku atu i te rua tekau pauna, a ka ahei te Komihana i taua wa tonu ki te hanga i aua keeti a ma taua tangata e utu.page 9
(3.)Ko te tangata e waiho ana i tetahi o aua tu keeti kia tuwhera a ka tika ia kia utu i te moni kaua e nuku atu i te rima pauua.
28.Ko ia tangata e ata wahi ana kia pakaru, e whakakino ana ranei e whakanuku ana ranei i tetahi taiapa arai rapeti, i tetahi wahi ranei o taua mea, ahakoa kua whakaarahia ki runga ki nga whenua o te Karauna ki nga whenua ranei o nga tangata noa, ka tika ia kia utu i te moni kaua e nuku atu i te kotahi rau pauna, me whiu ranei ia ki te whareherehere mo tetahi wa kaua e nuku atu i te one marama.
29.Ki te tangohia he whenua i raro i nga tikanga o "Te Ture mo nga Mahi Nunui, 1894," o roto o tetahi whenua kua taiapatia ki te taiapa arai rapeti, ko te taiapa e hanga ana i raro i nga tikanga o te tekiona rua tekau ma whitu o tenei Ture me taiapa arai rapeti, a me tiaki pai tonu hei taiapa pera i te wa e whakahaerea ana taua mahi.

Whakapainga Taiapa.

30.Mehemea ka ahua kino ka pakaru ranei tetahi taiapa, e tika ana ma nara tangata noho i tetahi taha i tetahi taha e utu te whakapainga kia nte tonu nga moni hei utu ma raua.
31.Ki te hiahia te tangata e noho ana i tetahi taha o tetahi taiapa ki te whakapai i nga pakaru o taua taiapa, ka whai mana ia ki te tuku panui atu ki te tangata noho i tera taha o taua taiapa he tono i a ia hei hoa mona ki te whakapai i taua taiapa, a mehemea ka turi ia ka kore ranei e whakaae atu ki taua tono i roto i te wiki kotahi, ka ahei te kai-tono ki te mahi i taua taiapa pakaru, ki te tono atu hoki i te hawhe o te utu e tika ana kia utua mo taua mahinga.
32.Ki te pakaru tetahi taiapa i tetahi mea i puta ohorere mai, i tetahi atu mea ranei, a e tika ana kia whakapaingia i reira tonu, ka tika noatu ma tetahi o nga tangata e noho ana i tetahi taha o taua taiapa e mahi tonu atu taua taiapa, kaore he take kia tukua he panui kia hanga, a i runga i nga tikanga o te tekiona e whai ake nei i tenei, ka ahei ia i reira ki te tono i te hawhe o te utu mo taua mahinga kia hoatu ki a ia e te tangata noho i tera taha o te taiapa.
33.Mehemea i runga i te mangere i te he ranei o tetahi tangata noho ka pakaru tetahi taiapa i te kararehe, ka wera ranei i te ahi, ka hingaia ranei e te rakau ka pakaru ranei i tetahi atu mea, ka tika kia riro ma taua tangata anake e utu te whakapainga i te taiapa i pakaru ra i pau ranei i te ahi.
34.Kaua nga tikanga o roto nei e takahi e tango atu e whakara-ruraru ranei i te mana o tetahi tangata ki te tono utu mo te kinonga mo te paunga ranei o te taiapa i te ahi i tahuna i runga i te kuare i te pokonoa ranci.

Tikanga Whakahaere.

35.Me whaimana te Kai-whakawa ki te whakawa ki te whakatau i nga putake me nga tautohe katoa e puta ana i raro i tenei Ture, ara mo runga mo,—
(1.)Te whakaara me te whakapai i nga taiapa;
(2.)Te ahua o te taiapa ka whakaarahia (te ruinga me te tounga o te taiapa tupu, rakau ranei, i te wa e hanga ai te taiapa, a tona wa a muri atu ranei, a me ata whakaaro ano te ahua whakaruru o te taiapa i te mea e whakataua ana te tu ahua taiapa);page 10
(3.)Te whanui o te wahi ngaherehere hei tuaanga hei whakawateatanga;
(4.)Nga tangata mana e whakaara e whakapai tetahi taiapa;
(5.)Te mahinga i tetahi taiapa ehara nei i te taiapa arai rapeti hei taiapa arai rapeti;
(6.)Te raina e haere ai te taiapa me te nui o nga moni hei utu (mehemea ka pera) mo te whenua i riro.
(7.)Te ra, me te wa, me te tikanga e whakaarahia ai e whakapaia ai ranei tetahi taiapa;
(8.)Te nukuhanga o nga taiapa kihai nei i whakaarahia ki runga ki te rohe tika;
(9.)Te haerenga ki runga ki nga whenua e piri ana ki te taha ki te whakaara ki te whakapai ranei i tetahi taiapa;
(10.)Te utu e tika ana mo te whakaarahanga mo te whakarereketanga me te whakapainga i tetahi taiapa, me nga tangata manai e utu aua moni me te rahi hoki o nga moni hei utu ma ia tangata, a mehemea he taiapa arai rapeti me ata titiro ano te painga i puta i taua mea;
(11.)Ia tautohe e meingatia ana i roto i tenei Ture ma te Kai-whakawa e whakatau;
(12.)Te utu o nga whakahaerenga whakawa, me nga tangata mana e utu me nga tangata mana e tango nga moni.
36.
(1.)Ko nga whakawa katoa e whakahaerea ana ki te aroaro o te Kai-whakawa mo nga mea kua whakahuatia nei i roto i te tekiona i mua tonu ake nei me whakahaere i runga i te hamene i runga i te tauira kua whakatakatoria, a ko aua whakawa me whakahaere, a ko nga ota i puta i runga i aua mea me aki rawa, a me mahi mehemea nei he keehi i whakahaerea i raro i "Te Ture mo nga Kai-whakawa, 1882."
(2.)I runga i aua whakahaerenga whakawa katoa me whaimana nga tikanga o "Te Ture mo nga Kooti o nga Kai-whakawa Tuturu, 1893," e rite ana mo te honohononga mo te mukunga me te riiwhitanga o nga tangata whai-keehi.
37.Ka whaimana te Kai-whakawa ki te whakawa ki te whakatau i nga putake katoa e puta ana i raro i tenei Ture, ahakoa pewhea te iti te rahi ranei o te moni e tonoa ana, a ahakoa e uru ana ki taua putake nga take ki te whenua.
38.I runga i tetahi ota i mahia e tetahi Kai-whakawa i raro i te mana i tukua ki a ia e tenei Ture, ko nga moni katoa e taea ana te hamene i raro i tenei Ture, ka taea te hamene me te whakatau e tetahi atu Kooti whaimana.
39.
1.Ko nga panui e tukuna ana ki te tangata i raro i tenei Ture:—
(a.)Me hoatu ki a ia ake, me hari ranei ka waiho i tona kainga e mohiotia ana i Niu Tireni, me tuku atu ranei ki reira ma te poutapeta i roto i tetahi pukapuka i rehitatia.
(b.)Ki te kore e mohiotia taua tangata, ki te kore ranei e kitea ina uiuia, i te mea ranei kua haere atu i te koroni, heoi me pera ano te tikanga o te tuku i te panui ki tona kai-whakahaere ki tona roia ranei, me te mea kua whakaaturia ake nei.
(c.)Mehemea kaore ona kai-whakahaere, roia ranei, e mohiotia ana i te koroni, ki te kore ranei. e kitea ina kimihia tona page 11kai-whakahaere tona roia ranei, heoi me perehi he kape o taua panui ki roto ki tetahi nupepa e puta ana i te takiwa i takoto ai taua whenua e whakahuatia ana i roto i te panui, a me whakairi hoki he kape o taua panui ki tetahi wahi marama i runga i taua whenua ki tetahi rori ranei e tutata ana.
40.
(1)Ko nga moni katoa e tika ana kia utua i raro i tenei Ture hei whakaea i te hawhe o te utu o te whakaarahanga me te whakapainga ranei i tetahi taiapa.
(a.)Me moni e tika ana, a mehemea e whai take ana me tuku ma te Kai-whakawa e whakatau; a
(b.)Kaua e nuku atu i te tino hawhe o te utu, hui atu ki te itareti me nga moni e tika ana hei whakaea i te whaka-haerenga me te mahinga e te tangata noho, ina tupono koia tonu tetahi nana i mahi.
(2.)Ko te moni nui rawa e tika ana kia utua i raro i tenei Ture mo te hawhe o te moni i pau i te whakaarahanga i te taiapa,—
(a.)Mo te taiapa pera te ahua me te mea i te rarangi 3 o te Kupu Apiti A, i whakaarahia ki roto ki tetahi Paro, kaua e nuku atu i te toru tekau ma rima hereni mo te tiini;
(b.)Mo te taiapa e hara nei i te taiapa arai rapeti, kaua e nuku atu i te rua tekau hereni mo te tiini, haunga ia te hawhe o nga moni e tika ana kia utua mo te topenga me te whakawatea-tanga i nga wahi ururua o te raina o taua taiapa;
(c.)Mo te taiapa arai rapeti, mo te mahinga ranei i te taiapa e hara nei i te taiapa arai rapeti hei taiapa arai rapeti, ko te moni i whakaaetia, ko ta te Kai-whakawa ranei i whakatau ai he moni tika, me te ata titiro ano ki nga tikanga o tekiona tekau ma wha o tenei Ture.
41.
(1.)Ko te tangata noho e whakaara ana e whakapai ana ranei i te taiapa i runga i nga tikanga o tenei Ture, mehemea he kino he uaua ranei te huarahi atu ma runga i tona ake whenua e taea atu ai te mahi o taua taiapa, a kei te whenua e piri ana ki tana te huarahi ngawari, ka whai mana ia me ana kai mahi me ana hoiho, kau, kaata ranei, ki te haere i nga wa tika ma runga i te whenua e piri ana ki tana ki reira mahi ai i nga mea e tika ana hei whakaara hei whakapai ranei i taua taiapa:—

Engari me matua riro mai i a ia, i runga i te hamene, te ota a te Kai-whakawa (a kua whakamana te Kai-whakawa i konei ki te tuku ota pera) hei whakamana i taua haerenga ona ma reira.
(2.)Mehemea ka araia e te tangata nona te whenua e te tangata noho ranei i reira, e ona kai-whakahaere, e ana pononga ranei, taua haerenga ma reira ki te whakaara ki te whakapai ranei i taua taiapa, hei reira, ahakoa etahi atu whiu e tika ana mo te tangata arai, e tika ana ma taua tangata arai e utu nga moni katoa i oti ai te whakaara me te whakapai ranei o taua taiapa.
42.
(1.)I runga i aua ota katoa, me whaimana enei tikanga:—
(a.)Ko te mana e hoatu ana i runga i taua ota me pai te whakahaere kei kino nga mea o te whenua e haerea ana a runga.
(b.)Kaua he mea i roto i taua ota i tenei Ture ranei, e whakamana i te tangata kia haere ki runga i tetahi wahi mahi page 12pera ai, mehemea he wahi tera e tupungia ana e te kai, he kaari, he kaari rakau hua, he maara, he tupuranga rakau, engari me matua whakaae e te tangata nona katahi ka tika; a ki te kore taua whakaaetanga kaua hoki te tangata e whai mana ki te tua ki te tope ki te whakakino ranei i nga rakau.
(2.)Mehemea ki te pa he mate ki te tangata nona, ki te tangata noho ranei, i runga i tetahi mea i mahia ngakaukinotia e tetahi tangata, a takahia ana nga tikanga o tenei tekiona o te tekiona ranei i mua tonu ake i tenei, ka tika kia utua nga mea katoa i whakakinongia.
43.E kore e tau nga tikanga o tenei Ture ki runga ki nga kawenata, whakaritenga, whakaaetanga ranei kua rite i waenganui o te tangata nona te whenua me te kai-tango i te reti o te whenua, i waenganui ranei o nga tangata e noho aua i nga whenua e piri ana nga rohe mo runga i te utu o te whakaarahanga me te whakapainga o nga taiapa.
44.Ka ahei noatu tetahi tangata ki te whakahaere tikanga hei arai atu i te whakawa mo te tangata e riihi ana i tona whenua, mehemea ra tera e tau mana e utu te moni e whakataua ana i runga i taua whakawa, a ko nga korero e tika ana ma te tangata i tamanatia tuatahitia ra hei arai mo te whakawa, ka tika ano hoki hei korero ma taua tangata e uru mai ra hei arai mana i taua whakawa.
45.Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera ki te hanga ritenga whakahaere mo nga mea katoa kihai i whakaritea he tikanga e tenei, mo nga whakawa e whakahaerea ana i te aroaro o te Kai-whakawa i raro i nga tikanga o tenei Ture.
46.Ko nga Ture katoa e whakahuatia ana i roto i te Kupu Apiti D o tenei Ture kua whakakorea atu e tenei: Engari—
(1.)Ko nga whakahaerenga whakawa i raro i nga Ture kua whakakorea atu nei e takoto tarewa ana i te wa e timata ai te mana o tenei Ture, ka taea te whakahaere me te whakaoti i raro i aua Ture.
(2.)Ko nga panui i tukuna tikatia i runga i te ture, mo nga mahi me nga mea i mahia tikatia i runga i te ture i raro i te mana o nga Ture kua whakakorea, ka kiia i tukuna i mahia i raro i tenei Ture, a ka mana tonu i raro i tenei Ture.

Nga Kupu Apiti.

Kupu Apiti A. (1.) Nga tu ahua O nga Taiapa Totika.

1.He taiapa pou me nga reera, kaore i hoki iho i te 3 putu 9 inihi te teitei, me rakau kaha, me u ki te whenua, kaua e iti iho i te wha reera, kaua e nuku atu i te 5 inihi te whanui o te wahi puare i waenganui o nga reera o raro, i waenganui hoki i te reera o raro me te mata o te whenua, kaua e nuku atu i te 9 putu te tatahi o nga pou.
2.He taiapa wawa me te waea, kaua e hoki iho i te 3 putu 9 inihi te teitei, me rakau kaha, u ki te whenua, kia kotahi kia maha atu ranei nga waea: ko nga waea kaua e ririki iho i te nama 8 me waea tiira, me rino pango, me rino ma ranei; ko nga wawa me pou ki te whenua me titi ki te tepara me whiri ranei ki nga waea kia u ai kia tika ai te tu ki runga, a kaua e nuku atu i te 3 inihi te whanui o te puare i waenganui o ia wawa o ia wawa.page 13
3.He taiapa peringi, kaore i boki iho i te 3 putu 9 inihi te teitei, he pou me nga reera e rua, he rakau whakatutu mea kani mea wawahi ranei, e whakatuturia ana, e neeratia ana ki nga reera e rua kia u, kaua e nuku atu i te 4 inihi te whanui o te puare i waenganui o ia rakau o ia rakau whakatutu.
4.He tino taiapa waea, kaua e iti iho i nga waea e whitu he mea kukume kia maro, kia ono ranei nga waea me te reera mo runga ake, he waea putaratara ranei, me rakau patene me whakawiri ranei ki te waea i waenganui i nga pou, ko nga pou me rakau kaha me rino ranei, kia u ki te whenua, ko nga pou kaua e hoki iho i te toru nga pou ki te tiini kotahi; ko te waea o runga kaua e hoki iho i te 3 putu 9 inihi te teitei ake i te mata o te whenua; ko nga waea me kaua e ririki iho i te nama 8 me waea tiira, me rino pango, me rino ma ranei. Kaua e nuku atu i te 5 inihi te whanui o te wahi puare i waenganui o nga waea e toru o raro, o te waea o raro rawa ranei me te mata o te whenua.
5.He tino taiapa waea, kaua e iti iho i nga waea e whitu he mea kukume kia maro, kia ono ranei nga waea me te reera mo ruuga ake, he waea putaratara ranei, me nga rakau patene kaore e neke atu ana i te 6 putu te matara, ko nga waea me titi ki te tepara me whakaputa ranei ma roto i nga patene, ko nga patene me rakau kaha me rino ranei, me pai me u te hanga; ko nga pou me kaua e hoki iho i te toru pou ki te tiini kotahi; ko te waea o runga me kaua e hoki iho i te 3 putu 9 inihi te teitei ake i te mata o te whenua, a ko nga waea me kaua e ririki iho i te nama 8 me waea tiira, me rino pango, me rino ma ranei. Kaua e nuku atu i te 5 inihi te whanui o te wahi puare i waenganui o nga waea e toru o raro, o te waea o raro rawa ranei me te mata o te whenua.
6.He taiapa kowhatu, mea hanga pai me taiapa kaha, kaua e hoki iho i te 4 putu te teitei, kaua e hoki iho i te 2 putu 6 inihi te matotoru o raro.
7.He taiapa tupu puputu.
8.He taiapa ranei he mea huihui no etahi o aua tu ahua taiapa kua whakahuatia ake nei, kaua e hoki iho i te 3 putu 9 inihi te teitei.
9.Ko etahi atu tu taiapa (me uru ki tenei kupu ki te "taiapa" te awa tetahi awa keri renei) e whakaaetia ana i waenganui o nga hunga e whai take ana ki taua taiapa, a me tuhituhi rawa ki te pukapuka taua whakaaetanga.

(2.) Nga tu ahua o nga Taiapa Arai Rapeti.

1.He taiapa totika, he rakau mea kani mea wawahi rauei e tutu haere ana, kaua e hoki iho i te 3 putu te teitei o aua rakau, me 6 inihi te hounga iho ki te whenua, me u hoki te tu, kaua e nuku atu i te 1 inihi te whanui o te puare i waenganui o ia rakau o ia rakau whakatutu.
2.He taiapa totika ranei kaua e hoki iho i te 3 putu 9 inihi te teitei, pou rakau rino ranei, ko nga pou me kaua e neke atu i te 9 putu te matara atu o tetahi i tetahi, kia rua kia maha atu ranei nga waea rino ma, tiira ranei, me kaua e iti iho i te nama 8, me te waea putaratara mo runga; a e apitiria atu ana hoki he kupenga waea he mea whakamau ki te waea, he mea titi ki te whenua, mea tanu ranei kia 6 inihi te hohonu ki te whenua, ko taua kupenga waea kaua e hoki iho i te 42 inihi te whanui, me waea nama 16, a kaua e rahi ake i te kotahi inihi me te hawhe te whanui o nga mata o te kupenga waea.
3.Ki te mahia tetahi taiapa kia rite hei taiapa arai rapeti, ara, ina whakamaua atu he kupenga waea, me u te here ki nga waea, a me u hoki te titi ki te whenua, me tanu ranei kia ono inihi te hohonu ki te whenua; ko taua kupenga waea kaua e hoki iho i te 42 inihi te whanui, me waea nama 16, a kaua e rahi ake i te kotahi inihi me te hawhe te whanui o nga mata o te kupenga waea.

Otira ko nga taiapa e tu ana inaianei e kore nei e taea te whakamaro he kupenga waea pera te whanui me te mea kua whakaaturia ake nei, he pai noatu kia whaiti iho te kupenga.

Kupu Apiti B.

Kooti Takiwa.

Takiwa o [me tuhi kikonei te takiwa]

Kua whakamana kua whakataua i tenei ra te whakawa a A.B. [me tuhi kihonei te ingoa me te mahi] mo C.D. [me tuhi kikonei te ingoa me te mahi], mo nga mom e £ i raro i "Te Ture Taiapa, 1895," ka whakataua kia eke ki nga whenua e whakahuatia ake nei taua moni e tika ana kia utua ki taua A.B. i runga i taua whakataunga, hui atu ki nga itareti kia (£6) ono pauna mo ia rau pauua mo ia tau, timata atu i tenei ra tae noa ki te wa e utua ai aua moni.

Whakamaramatanga i te ahua o te whenua e pangia ana:

I tuhia i tenei te o nga ra o, 189.

Kai-whakawa.

Kupu Apiti C.

Tauira 1.—Panui tono kia hanga he Taiapa.

Ki a tangata noho [te tangata nona, kai-tango riihi, kai-whakahaere ranei] o [ka whakaatu ai te ahua o te whenua piri atu].

Kia mohio mai e hiahia ana ahau kia hanga i naianei tonu he taiapa i waenganui i [ka whakaatu atu ai te ahua o nga whenua] (i te o nga ra 0, 18, i mua mai ranei), a ko taua taiapa me taiapa [ka whakaatu atu ai te tu ahua taiapa me tona rarangi i roto i te Kupu Apiti A.].

I tuhia i te o nga ra o,18.
A.B.,
Tangata noho [te tangata nona, kai-tango riihi, kai-whakahaere ranei] o &c.

Tauiea 2.—Panui Whakahoki.

Kia mohio mai e whakahe ana ahau ki to panui tono kia hanga he taiapa, i tuhia nei i te o nga ra o 18, i runga i te mea kaore i te rite ki taku ka whakaaturia nei ki a koe, ara, rne hanga he taiapa i waenganui [whakaaturia i konei nga whenua] inaianei tonu [i te o nga ra o, 18, i mua mai ranei] a ko taua taipa [me whakaatu ie ahua o te taiapa, me tona rarangi i roto i te Kupu Apiti A.].

I tuhia i te o nga ra o,18.

C.D.,
Tangata noho, &c.

Kupu Apiti D.
Nga Tuee e whakakorea atu ana.

Ture o te Runanga Nui.

  • 1881, Nama 28.—Te Ture Taiapa, 1881.
  • 1882, Nama 64.—Te Ture Whakatikatika 1882 i Te Ture Taiapa, 1881.
  • 1888, Nama 27.—Te Ture Whakatikatika 1888 i Te Ture Taiapa, 1881.
  • 1890, Nama 17.—Te Ture Rapeti, 1890. Ko tetahi wahi anake e whakakorea ana, ara ko te whakamaramatanga o te tu ahua o te "taiapa arai rapeti" i te tekiona rua.
  • 1891, Nama 43.—Te tekiona rua o Te Ture Whakatikatika 1891 i Te Ture Kapeti, 1890.
  • 1893, Nama 30.—Te Ture Whakatikatika 1893 i Te Ture Taiapa, 1881.

Ture o te Porowini o Akarana.

  • Huihuinga XXIX., Nama 24.—Te Ture Whakatarewa Ture Taiapa, 1874.

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section