Ko nga tikanga o te tangata e poka atu nei ki runga ki nga mea o tera tangata whai tikanga ai—whai kupu ai ranei.

Kua kitea ki tetehi o nga Upoko kua mahue ake nei— te he o te Ture e poka nei ki te whai tikanga, ki te karangaranga ranei, i nga utu mo nga mahi a te uaua o te tangata; manawa te tikanga he, he poka atu ki runga ki nga mea o tera tangata whai kupu ai—he ahakoa mea, he ahakoa mea,—mo te moni ranei—mo te reti ranei o te whenua,—mo te hokohoko ranei—mo te tini noa iho o te mea a ia tangata—a ia tangata,—ko nga tikanga he anei o te Ture:

Engari, ko te tikanga kino rawa ko te pokanga noatanga mai o te tangata noa iho nei, hei kai korero, hei kai whakarite mo nga mea o tera tangata—ka pa ianei,— Ko nga Kawana, ko nga kai hapai ture ranei—e totika kia hamumu te reo—tena,—he tangata noa iho nei—na wai ratou i ki, kia whakatika mai hei kai tohutohu moku— mo oku taonga ranei?

Ehara i kiia ai—he mea noa—he he nui—inahoki, kua kitea rawatia tona heanga—tona heanga koia tenei, he mea ano,—ka tae ki nga wa e tapahia ai te witi,—e hauhakea ai ranei te kai,—ano ka ruarua pea nga kai mahi—ka haere mai ko nga tangata o tawhiti ki te kimi page 67mahi ma ratou i aua mahi nei, i te mahi tapahi witi, hauhake kai,—akuanei,—ka kite te tangata whenua, ka whakaro, ka tini he kai mahi—ka hoki haere pea nga utu—ka puta te puhaehae o te ngakau,—ekore hoki e roa ka whakatika ka riri, ka patu—ka tono kia hoki ano ki tona kainga—ara—te whakaro ratou, i hanga ai te whenua, me nga kai, me nga mahi, mo te katoatanga o te tangata, kihai i kiia mo te tangata kotahi;—a he mea ano, ka kite ki nga Mira, ki nga mea raweke, ki nga mea e hohorotia ai te tini o nga mahi—penei me nga Huri wai e huri nei i te paraoa, e whatu nei i te kakahu, ka puta hoki te riri o te ngakau, ka tu mai ki te ngangare ki te tangata nona nga taonga—ka mea, kia whakarerea nga Mira wai—kia waiho ma te ringaringa o te tangata e mahi—ta ratou i mea ai, ka hohorotia te oti o nga mahi e te Mira—ka kore he mahi ma o ratou ringaringa,—heoti,—he whakaro he noa iho no ratou—inahoki, kua rongo tatou ki te whakapuakanga mai a te Upoko tua waru kua taha ake nei—kei te tua rua—kei te tuatoru o nga wharangi, e ki ana,—ka wheneitia te tikanga—ka whakarerea te mahi Raweke—te mahi a nga Mira, ka hoki te tangata ki te ahua o mua, o te kuaretanga, o te maoritanga,—ka kore he taonga,—ka kore he aha,—kati ano nga kai he Rito,— ko nga mea hei tiki hei ngaki mai— he Rakau—ka mahue hoki nga mea Raweke, nga Hapara—ko nga Kakahu me whakarere—me tango ano ki nga Rau rakau ki nga hiako Kararehe;—ko te tu tenei o te ngakau e puhaehae nei, e kino nei, ki nga taonga Raweke, ki nga taonga whaihanga a te Tangata—hei mahi, hei raweke i te tini o te taonga:

A—he mea ano—he whenua—i kiia pea he tangata ake ano hei kai Ngaki mona, hei Reti mai i te tangata nona te page 68putake o te one one—ko te kai ngaki o mua, kua peia, he kino no te ngaki i peia ai; ano ra hoki ko te whakatikanga mai o te hunga poka noa, ka ki, kia waiho ano ma te tangata tuatahi mana e ngaki,—ka poka atu he tangata hou—ka mate i te kohuru i te patunga noatanga iho;— ka waiho ko te tangata i a ia te take o te one one kia mea noa ana ki te tangata i pai ake ai tona ngakau, hei ngaki mo tana one one,—me ahakoa i te wehi, kei kohurutia; ko anei tangata e whakatika nei ki te riri— he Iwi whakaputa noa ake—na ratou ano ratou i whakarite, hei whakaminenga, hei kai korero tikanga mo tera atu, ko te tikanga o ta ratou korero,—koia tenei — he mea—kia kaua ai te tangata e tahuri noa kite mahi, ka pa ano,—kia rite te utu o te mahi ki ta ratou e karanga ai, ka tukua ki te mahi,—ka kore e whakae, me noho noa iho, he ahakoa mate nga tamariki i te kore kai kaua noa iho e mahi, kei kite na Rangatira ki te iti o te utu o te mahi—ka whakaitia rawatia iho hoki o ratou utu; ka tohe te tangata ki te mahi, ka patua;—manawa te tikanga kino, ara, te waiho te tangata kia kimi marie i ta tona ngakau i pai ai,—huatu,—ko Ingarangi—ko te whenua rangatira te tangata, i rere kau noa mai ai te tangata, hei kai korero mo etehi tangata,—ka pa ianei ko te mano o te Iwi— ko nga Iwi Tutua, e hara koa i kiia ai he tangata, inahoki, riro ke nga whakaro te pehi e o ratou Rangatira— tena ko Ingarangi! otira—he Hunga ruarua e waiho nei o ratou whakaro, kia takahia noatia e to ratou nuinga e te hunga ture kore.

Wharangi tuarua.

Kua kitea ki te tua waru o nga Upoko—i te tuatahi o nga wharangi te painga o te Iwi i a ratou nei te Puna o page 69te Moni,—koiano, inahoki,—ka nui te Puna o te moni,— ka nui hoki nga Rawa o tera Iwi,—ka tini nga Whare whatu kakahu,—nga Mira, nga aha, nga aha,—ka nui hoki he mahi ma te tokomaha o te tangata.

Akuanei kitea ai te painga o anei tikanga; he mea tanga pea, ka mahi te tangata,—ka tae ki te ra mutunga o te wiki—ka riro ona utu—kei te pai o te mahi—kei te ritenga hoki o nga utu ina riro nga taonga te hoko ke— kei reira hoki te ritenga o te utu ki nga kai mahi—ka kore e rite te utu ki nga utu o nga taonga, ka whakaitia rawatia iho—heoti ano—ka haere nga kai mahi, ki te kimi mahi ke ma ratou,—ka hira pea ko te utu ki nga kai mahi i nga utu o nga taonga,—ko te tangata nana te mahi—koia e mate,— inahoki ko te nui o nga moni, ka riro i te ritenga ki nga kai mahi,—a—he tikanga ano,—ka whakaritea tonutia kia rite te utu ki nga kai mahi katoa—ka he ano hoki tenei,—ka iti ki nga mohio—ka nui ki te tangata kuare—mehemea hoki—he rite tonu te utu,—ahakoa mohio, ahakoa kuare,—nohea te tangata e minamina ki te mahi;—tena, ka kite ia ki te nui o te utu ki nga mea mohio, ka kawe hoki te ngakau o tera tangata kia wawe ai hoki ia te mohio,—kia nui ai he utu mona; katahi ano te tikanga pai, he inati te pai, te atahua o tenei tikanga.

Engaro ia,—kihai hoki i takitini nga mea mohio o roto o nga mahi katoa—he torutoru nga Tohunga,—nokonei, —ka kite ehinu ki te mohiotanga o o ratou Hoa—ka puhaehae, ka kawe riri, i te iti o nga utu kia ratou,— ka ako iho, ki to ratou nuinga, kia karangatia he utu mo ratou kia rite tonu ki nga mea mohio;—a—he mea ano,— ka whakaro ki te tini o nga kai mahi, —mehemea i ruarua, ka pai, mei kore hoki nga Mira whatu kakahu, tena e riro page 70te mahi ma nga tangata anake;—ko tenei, e kaiponu ana nga Rangatira i nga utu—kati ki nga tangata i te take o te mahi,—he whakakake ake i nga utu o nga taonga kia ranea ai he moni, hei moni utu kia ratou ki nga kai mahi— te whakaro pea hoki ratou, ko te whakanuinga i whakanuia ai te utu o nga mea i hanga, i mahia ai e o ratou ringaringa, ka kite te mano o te tangata i te nui o te utu o nga taonga—ka whakarerea—ekore—e tahuri ki te hoko—akuanei tona tukunga iho, he korenga rawatanga no nga moni,—i kore ki Nga Rangatira,—i kore hoki ki nga Kai mahi,—me aha, ahakoa, akona atu ki te tikanga, ko te ngakau kua utongatia, tohe tonu, rongo rawa ki nga tikanga, mea rawa ki ta ratou i mea ai,—kia kaua e tahuri atu ki te mahi;—kia noho noa iho,—he ahakoa mate noa i te kai,—aua atu—te mate noa ai—kaua e tahuri ki te mahi—ka pa ano kia kake te utu, hei kona ka tahuri ki te mahi:

Heoti, tatari noa ki nga Rangatira kia whakakakea te utu, te kake hoki, te korenga i kore ai,—ka kawea hoki e te mate o te hiakai, ka hoki ano ki ta ratou mahi i whakarere ai,—i whakarerea ai,—na ratou i whakarongo ki nga tikanga pokanoa mai a etehi ano o ratou, ara, te atawhakaro ka nui te utu o te taonga, ka nui hoki kia ratou ki nga kai mahi nana i hanga; ka iti, iti katoa—i iti ki nga Rangatira, i iti ki nga Kai mahi—kahore hoki he pouritanga o tenei tikanga, he tikanga pai anake, he tikanga marama:

Kua rongo nei tatou ki te tukunga hetanga iho o tenei ritenga—o te ritenga hapai noa ake o te tangata i a ia ano, ina mea kia tu noa ia ki runga hei ako mo nga Hoa; —he tika ano;—Na taua tikanga nei—koia te rawakoretanga o te tangata,—i rawakore ki nga Rangatira—tu page 71tonu iho ki nga Kai mahi te rawakoretanga, na Nga kai mahi,—ka turi,—ka kore e rongo ki te mahi,—na konei hoki i kore ai he taonga —na te korenga o te taonga,— ka kore hoki he moni,—tona tukunga iho he matenga no te tangata i te kore kai i te Rawakore noa iho:

He ahakoa mea,—he ahakoa whenua i he ona tikanga,— he ahakoa kaiponu te hunga whai taonga i a ratou moni,— erangirangi tera, he pai ano kei raro iho,—tena,—ko te tikanga poka noa o te Tutua kia tu ki ranga hei whai korero ki tona nuinga,—he kino ano te tukunga iho o ta te tutua o tana tikanga, inahoki, kua kitea,—kawe noa, kia riro te kahanga kia ratou, kihai hoki i riro—hoki uaua ki te mahi kua whakarerea i mua.

Ko tenei—ahakoa mea, ahakoa mea,—e pai ana,—he wa he ano,—he wa tikanga pai ana;—inahoki,—kahore te mano o te Iwi i rite ki Ingarangi, ki tona tu tangata te atawhakahaere i nga tikanga,—he ahakoa, he tangata kei te he ona whakaro, ahakoa riro te kakanga o nga whakaro o te tokomaha te pehi e te hunga ruarua,—he wahi iti,—tena ano te kimihia haeretia na,—i kino i te wahi o te kino,—no ka mahaki, ka puta ki te takiwa ngawari,—ka marama haere nga whakaro,—ka mahue te amuamu,—te whakatete,—ka hoki ano nga whakaro ki runga ki te kahanga o te Ture,—ka whakamahuetia te hunga tore kore,—ka whai ano ki te tikanga pai— ki te tikanga marama,—ki te tikanga atahua,—ki te tikanga e ako nei, kia waiho ko tena tangata, ko tena tangata—hei whai tikanga mo ia ake ano,—engaro ia ko te eke atu ki runga ki te taonga o te tangata ke whai korero ai whai tikanga ai, ko te he nui tera,—waihoki ko tera tangata hoki, kia kaua ia e tu noa mai ki runga hei kai ako,—hei kai korero ranei, hei whakakino i nga page 72tikanga o nga Hoa—engari ano—kati ano ia ki tana tikanga, ia tangata, ia tangata, ki tana tikanga ake ano,— koiano—heoti ano hoki, ka mutu tenei pukapuka, ko te mutunga tenei, ka mutu i konei.

Ka Mutu.