Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions: Horo-Uta or Taki-Tumu Migration. [Vol. I]

Upoko X

page break

Upoko X.

Me ko hea te whare
I whaka hakune (hapu) ai;
Ko Koro-riwha-te-po,
Ko Koro-riwha-te-ao,
Ko te whare o Rangi.
I takina mai ai,
Te kahui whetu.
E ngangahu iho nei:
Hei whakamarama,
Te riu o te waka.

Tane.
(Nga-I-Tahu.)

Na Tane hoki, na (raua ko) Maunga, ko Te-Piere, ko To Mata-ta, ko Totoe, ko Te-Kawha(Ngawha).

Ka noho hoki a Tane i a Tohika (Tohinga) ka puta ki waho, ko Hine-i-te-kukura-a-tane, ko Te-Haka-matua, ko Te-wai-puna-hau, ko Tahora-a-Tea, ko Tahora-a-Moa, ko Papani-tahora, ko Te-Pakihi, ko Te-Parae, ko Hine-i-mata-tiki.

Ka noho (a Tane) ia Hine-hau-one, (ka puta ki waho) ko Hine-i-te-ata-ariari.

Ka noho (a Tane ia) Tu-kori-ahuru, heoi, kihai i pai aua mea i haka ai (hanga) eia, kia kitea he mea pai hei whaka-tau i tona matua.

Nakonei hoki a Tane i noho ai i Te-puta-rakau, ka puta ki waho (ko) Hine-ti-tama, ko Hine-ata-uira, ka noho tonu hoki (a Hine-ata-uira) i aia ia Tane, ka puta ki waho ko Tahu-kumia, ko Tahu-whaka-ero, ko Tahu-tuturi, ko Tahu-pepeke, ko Tahu-pukai.

page 130

Otira kahore ano aia i kite noa i te tahi mea pai hei whakatau i a Raki, na konei a Tane i haere ai ki ruka (runga) ki te whakatangi (whakataki) haere i te tuakana i a Rehua, ki te kimi (rapu) hoki i te tahi mea pai hei whakatau i a Raki, a haere atu ana aia i taua wa, ka tae atu aia ki runga ki te Raki, ka haere tonu atu aia ki runga ki Whiti-nuku, ki Whiti-raki, ka piki aia i te Ure-nui-o-raki ki Taketake-nui-o-raki ki Pou-tu-te-raki, ki te kainga o Rehua, i mau i aia ki reira; ka korero mai a Rehua ki aia ka mea mai, kia noho atu aia a Tane ki reira.

Ka ki atu a Tane kia Rehua, “Ko koe ano hei runga nei noho ai, e hoki ana au ki to taua matua.” Ka homai e Rehua he kai mana ma Tane, i ruka (runga) i tona upoko; a kahore a Tane i kai (i aua kai) no te mea i ruka (runga) ke i tona upoko; ko te mataku tenei o Tane (mo aua kai) he tapu hoki no te upoko o Rehua; a tapu katoa aua kai. Koia ra te take i kore ai a Tane e kai i aua kai, he wehi ki te tapu o tana tuakana kei kai aia i aua kai a matapouri ai; a kihai hoki aia i kai i aua kai, nga (ka) moteatea ia ki te tunui o te manu, ka mea atu a Tane, kia maua mai eia he manu; ka ki mai a Rehua ki aia” Kaua e maua e koe, kaore he kai o raro, engari hei ka (nga) rakau tau e mau ki raro whakato ai.” A ka whakaae aia kia maua mai ka (nga) rakau. A maua mai ana eia ka (nga) rakau katoa. Ko te Tira hoki tenei a Tane i te Mawake-roa. Haere ana mai a Tane ki raro nei, tae ana mai kaore kua pataitia e Hine-ata-uira nga tangata, i penei tana kupu patai, “E mea ma, kei hea ra toku nei matua nana nei ahau?”

Ka ki atu nga tangata ki aia, “Koia ano tena e noho i a koe na” ka tahi te wahine ra nga (ka) mate i te whakama. He oti ano te take i huna ai a Hine-ata-uira ia ratou ko ona tamariki; haere atu ana ki raro. Ka tae atu a Tane ki te kainga, kua riro tana wahine, kua oma; na konei te ata tahuri iho a Tane ko nga rakau whakato ai; kahore hoki aia i whakato; i waiho marie eia aua rakau, ka haere tonu aia nga (ka) whai ia Hine-ata-uira.

Ka tae atu te wahine ki te Po, ia Hine-a-te-ao, ka ki mai aia page 131 kia Hine-ata-uira “Hoki atu i runga na ko au tenei ko Hine-a-te-ao, ko tauarai tenei o te ao,” kihai hoki a Hine-ata-uira i rongo, i uaua tonu atu aia kia haere; a tukua atu ana aia e Hine-a-te-ao. Ka haere taua wahine, ka tae atu hoki a Tane kia Hine-a-te-ao, ka ui mai aia kia Tane “Nga (ka) riro hoki koe ki hea” ka ki atu a Tane “I whai mai au i taku wahine.”

Ka ki mai a Hine-a-te-ao ki aia “E kore ia e mau i a koe, tena ka nunumi kino ake, e kore ia e mau i a koe.”

Ka mea atu a Tane “Ahakoa, tukua atu ahau.”

Ka mea mai taua tipua kia Tane; “Haere ake e whai i tau wahine.” Haere atu ana aia, ka tae atu ki te Po ia Hine-a-te-po, ka ui mai aia kia Tane “Ka riro koe ki hea.” Ka kii atu a Tane kia Hine-a-te-po, “I whai mai au i taku wahine.”

Ka mea mai taua tipuna ki aia. “Kua korero ahau ki aia, i penei taku kupu ki aia, ‘me hoki koe i konei, no te mea ko au tenei ko Hine-a-te-po, ko tau arai o te Po,’ a kihai hoki taua wahine i whakarongo mai ki au.”

Ka mea atu a Tane kia Hine-a-te-po “Tukua atu ahau” a tukua ana e taua tipuna. Tae rawa atu a Tane ki te po ia Hine-ruaki-moa, kua tae noa atu te wahine ki roto ki te whare ia Tu-kai-nanapia, heoi raku raku noa atu ana a Tane i waho nei o te tatau o te whare, kihai hoki i tapoko atu ki tua; he mea hoki i tino paia mai taua tatau; korero mai ana a Hine-ata-uira i roto i te whare; korero atu ana hoki a Tane i waho. Ka patai atu a Tane ki tana wahine ka penei atu tana karanga kia Hine-ata-uira “E kui haere mai hoake taua ki runga” ka ki mai a Hine-ata-uira ki aia i roto i te whare nga (ka) karanga mai aia “Hoki atu koe ki te ao hei whakatupu mai i etahi o a taua hua; waiho hoki au i raro nei hei kukume mai i etahi o a taua hua ki raro nei.” A kihai hoki aia i rongo mai kia Tane. Nga (ka) karanga a Hine-ata-uira kia Tane, “Haere atu koe ki te ao, nga (ka), tumou (pumau) ahau ki roto ki te whare o Tu-kai-nanapia, kia Pou-te rere-kii.”

page 132

Ka tahi ano a Tane nga (ka) aroha ki tana wahine; he aroha nui hoki tana aroha. Nakonei a Tane i waiata ai i tana waiata, he waiata aroha hoki na hana (nana) koia nei nga kupu o tana waiata aroha:—

He tamaiti ranei koe?
He matua ranei au?
I wehe ai a Rohi-te-kura.
Mahukihuki taku arangirangi,
I waiho e au koe
I roto i te Rake-pohutu-kawa;
Ka nunumi au nga (ka) tangi;
Ko te tatau o te whare,
Ko Pou-tere-rangi, e, i.

Na Hine-i-te-uira hoki tenei waiata aroha mo Tane, he aroha nui hoki tona aroha. I penei hoki tana waiata:—

Ko Tane ranei koe?
He matua no hoku?
Te apo-kai-Hawaiki,
Te kura-mahukihuki,
Te kura ki rangi,
I waiho e koe au
I rota Te-rake-pohutu-kawa
Ka nunumi au ka tangi,
Ko te tatau o te whare
Ko Pou-tere-rangi, e, i.

Hine-Ata-Uira. (Nga-I-Tahu.)

Ka ui atu a Hine-ata-uira ki a Papa-tu-a-nuku. “Kei whea toku nei tane?” Ki mai a Papa, “E ko tou tane koia; ko tou hakoro rapea.” Ka mate a Hine-ata-uira i te whakama ka haere ki te pa ngaro iho ai. Ta Tane waiata kia Hine-ata-uira:—

He tamaiti ranei a koe
I wehea ai, aro i tau (ro aro nga tau)?
Kura-ma hukihuki (he ingoa whare)
Taku ara ki Raki nei.
I waiho ai au koe
I te Rangi Pohutukawa,
Ka nunumi au ka tangi
Ki te tatau o te whare
Ko Pu-tere-rangi, e, i, e.

page 133

To Hine-ata-uira tangi mo Tane, koia nei taua tangi:—

Ko Tane ranei i koe?
He matua noku?
Te apo ki Hawaiki.
Te kura mahungihungi.
Taku ara ki Rangi nei,
I waiho ai au koe
I te Rangi-pohutu kawa.
Ka nunumi au ka tangi,
Ko te tatau o te whare
Ko Pu-tere-rangi, e, i, e.

Ka hoki mai a Tane i taua Po ia Hine-ruaki-moa, ka tae mai aia ki te Po ia Hine-a-te-ao nei, ka moe aia i reira a ka po ka kite a Tane i te aitanga a Ira, a Tokomeha (Tongameha) a Te-pae-tai-o-te-rangi, na reira a Tane i manaru (koa) ai ki taua kahui whetu nga (ka) moateatea tonu a roto i aia ki te pai o nga whetu. Ka ki atu aia ki taua Tipua “I na nga mea pai e tu mai ra.”

Ka ki mai a Hine-a-te-ao ki aia “Hei aha ma hau (mau).”

Ka mea atu a Tane “Hei whakatau i taku matua, tena aia kei te tu tahanga.”

A ka ki mai a Hine-a-te-ao ki aia “He hiahia koia tou kia haere koe ki reira?”

Nga (ka) whakaae aia, ka mea “Ae e manawaru ana au ki te pai o aua taonga.”

Ki atu ana taua Tipua ki aia “Kahore ra e ta he huanui tahi o konei, engari ano me haere koe ma runga i to ara tiatia, ko te huanui ano ia tera mou, me hoki atu koe ma reira ma to huarahi i haere ai koe ki te tuitui i te Raki, ki te puru puru i nga taha o te Raki, ko te tikanga ia o te huarahi e tika ai ki Te-Pae-tai-o-te-rangi; otira e Tane e mau ano i a koe nga whetu katoa; kotahi o nga whetu, e kore rawa ia e mau i a koe; no te mea kei runga tonu ia, i te Ihi o te Ana e noho ana.” Ki atu ana a Tane “He mea ra ahau i haere ai, he pai rawa no era mea.” Na reira a Hine-a-te-ao i ki atu ai “Haere ra, kei roto ano ranei kei nga whare e noho ana?”

Ka ki atu a Tane “Kowai te ingoa o nga whare?”

page 134

Ka mea atu taua Tipua “Ko Koro-riwha-te-po te ingoa o tetahi whare. Ko Koro-riwha-te-ao te ingoa o te tahi whare. Ko te ingoa o te Taumata i tangi ai aua whetu ko Mahiku-rangi.” Ka ki mai hoki aia kia Tane “E ta haere ra, e mau i a koe nga whetu, kia rua ka (nga) whetu hei a koe pupuri ai, hei tohu i te Makariri.” A hoki ana mai a Tane ki tona kainga ki Te-Rake-Pohutu-kawa, a ka po rua ana po i moe ai aia i reria, ka tahi aia nga (ka) haere ki waho ki te aitanga a Te-paetai-o-te-rangi, a Ira, a Toko-meha, tae rawa atu a Tane, kua tae noa atu tona taina a Wehi-nui-a-mamao ki reira, kua mau noa ake aua whetu ia Wehi-nui-a-mamao, kua tupunitia (whakanohoia) rawatia aua whetu eia ki ona whare, ki a Hira-uta, ki a Hira tai, ki a Te-pari-nuku, ki a Pari-rangi, a ka tae atu a Tane ki reira, ka ki atu aia kia Wehi-nui-a-mamao “E hoa i haere mai au ki nga mea i kitea mai nei e au.” Ka ki mai tona taina ki aia “Kua mau i au” Ka mea atu a Tane ki aia “I hara mai (haere mai) ra ahau ki aua mea hei whakatau i to taua matua, tena aia kei te tu tahanga” mea ana mai aia kia Tane “Ae, e pai ana ahau, ma hau (mau) e mau atu aua whetu.” A mauria mai ana e Tane aua whetu, a tae ana mai i aia te kawe mai; ka tahi nga (ka) whakataia eia ki te Pae-taku-o-Roko, ka kite aia, e pai ana aua whetu, a ka hari tona kangau (ngakau) ki te atahua o aua mea. A whiua ana eia ki te Rangi, ko Te-ika-matua-a-Takaroa, kua whakatakotoria eia ki te rangi; ki muri iho ko nga Pa-tari, ko Manako-uri tetahi, ko Manako-tea tetahi. No muri iho ka tataitia nga whetu katoa ki te rangi, a pau katoa te tini o nga whetu ki te rangi mau ai. E rima nga whetu i puritia eia, ko Puaka (Puanga) ko Takurua mo nga kai enei whetu e rua.

Ko Wero-i-te-ninihi, ko Wero-i-te-kokoto, i waiho enei whetu hei tohu mo te makariri.

Ko Wero-i-te-ao-marie, hei tohu mo te Raumati; a ka kite a Tane nga (ka) hari tona ngakau, no te mea kua pai te rangi i hanga ai eia.

Ka tahi ano a Tane ka whakato i nga rakau i maua mai eia i page 135 tona haerenga mataati ki runga ki te Rangi, whaka-toria ana eia tana marama (maara) rakau, he maha nga rakau o taua marama (maara) i whakatoria eia. No te rua o nga tau i nui haere ai te tupuranga o nga rakau katoa. No te toru o ka (nga) tau nga (ka) hua te Kahi-ngatea (kahikatea) a tau iho ana ka (nga) manu o te rangi, ki te tu nui o te kai, kai ai na reira a Tane i whakaaro ai e tupu ano i aia te tangata ki te whaihanga. A whaiha-ngatia aia eia ki te whenua tana mea whakamatautau. Ka ahua eia ki Haiki, nga (ka) tu ka (nga) ringa ringa, te upoko, ka (nga) waewae, ka (nga) kuha (huha) me te tinana katoa o taua mea i whakaritea ki te ahua, kia rite ki te hahua (ahua) o te tangata; a popoitia ana eia ki te oneone o Hawaiki. A oti rawa i aia te hanga, ka whakaturia eia i reira te whakatau mo te wahine, no te mea ia Rua-tai-epa te tara; ia whatai te kiko; ia Puna-weko te huruhuru; ia mahuta te ure; ia Tarewa te tona. A whakapiritia ana eia ki tana mea i hanga ai eia ki te whenua; a rite rawa i aia. Ka tahi aia ka inoi i tana inoi. Ka penei tana inoinga:—

Pi-haea, ko Haea, ko Re-naia;
Hae hae Tu, hae hae Pae,
Hae hae ki runga,
Hae hae ki raro,
Hae hae ki roto.
Taina te Rangi,
Ka kore ua, i a kore-ua:
Ia To-renga (To-reka) makiki,
To-reka makaka,
Kai nga nene, ka reka;
Ko Tiki.

Ko te ingoa tenei o te tangata tuatahi i hanga ai e Tane ki te whenua, ko Tiki-au-aha tona ingoa. A ka tahi ano te ao ka whakanohoia ki te tangata. A ka manawareka tonu a Tane ki tana tangata i hanga ai hei noho i te ao.