Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions: Horo-Uta or Taki-Tumu Migration. [Vol. II]

Upoko III

page break

Upoko III.

Kaore te aroha, e komingomingo nei,
Te hoki noa atu, i tarawahi awa.
He kore tohunga mana, hei wehe ki te wai,
Kia hemo ake ai, te aroha i au.
Tenei ka tope mai, te uhi a Mata-ora,
He kore no Tuki-rau, kihai ra i waiho,
Hei whakawehi e i, mo te hanga i raro nei,
Noku nga turituri, pawera rawa au
Taku turanga ake, i te hihi o te whare,
E rumaki tonu ana, he wai kei aku kamo.

Tama-Nui-A-Raki Raua ko Mata-Ora.
(Nga-i-tahu.)

Ko te tikanga o Tama-nui-a-raki (ko Tu-te-kokohu-raki te tamaiti a Tama) he tangata haerere tonu aia he whai (aru) i nga wahine i nga taonga. I noho aia i a Ruku-tia, ka haere i te haere, ka haere mai kia Tu-te-koro-paka ka wani (haere, rapu) kia Ruku-tia i kii “I noho koe i te Kiri-haaka, i te Kiri-kuio,” a ka whai taua wahine i aia, ka hoki a Tama, a kua riro te wahine, ko nga tamariki wahine ko Hine-rau-kawakawa, ko Hine-te-kopu-wai i waiho, i noho i nga Tupuna ia Tama ia Tu-wenua, ia Tu-maunga, a ka tangi, a ka haere ki te kainga a Tu-te-koro-paka, a ka hoe a ka tae ki waho ake o te kainga ara o te Pa, i te po ka puta a Ruku-tia ka korero ki a Tama “E tu e Tama me te kura weruweru,” a ka kau te wahine ki a Tama, a kotahi tekau kauanga o te wahine ki a Tama, na nga karakia a Tama aia i hoki ai i aua kauanga kotahi tekau a no tetahi kauanga ona ka tae aia ki a page 36 Tama, ka whai aia a Tama i te huruhuru o te wahine, ka mau toia ake patua iho te wahine e Tama, a ka kotia porotia te wahine e Tama, ka mau a Tama i te upoko me te uma, ko te hope me nga waewae i waiho ki a Tu-te-koro-paka, ka mau a Tama i taua upoko ki tana kainga ki reira tangi ai ki taua wahi o te wahine, a tanumia ana eia, a takoto ra i te urupa a tae noa ki te wa i ngakia ai te kaua (kawa), ka karanga ai taua upoko me te uma i te wahi i nehua ai ka penei na, “U, upoko mutu,” a i te aonga ake o te ra, ka noho tu mai taua upoko. Ko te ingoa mo taua wahine i muri iho o taua patunga ona nei ko “Patunga-tapu.” Ka haere tonu a Tama ki raro kia Mata-ora, ki te kainga i noho ai raua, ka mea atu aia, “I haere mai ahau ki te tiki mai i te taa Moko,” a ka taia e ratou aia ki te moko, a ka whakaata aia i aia ki te wai, ka titiro ki te moko e mau ana i aia, ka tae rawa aia ki te wai a horoia ana te moko kia mawhe (ma), a ka taia ano e ratou aia, ki te moko tuturu, kihai i taea eia te horoi kia kore e mau i aia te moko, a ka taia katoatia tana tinana ki te moko kapi pu, a ka hoki aia ki ana tamariki me ana tupuna mihi ana ratou ki te ahua ke o tana kanohi i te moko. A haere ana ratou ki te hii ika, a e kai ana a Tama i te aua, ka tu tana korokoro, ara ka mau te wheua ika i tana koro-koro, a karakiatia ana eia, ka puta ake te wheua, na taua mahi ona ki taua wheua aia i mohiotia ai ano e taua iwi.

Na Tama i whakakite te ara ki Pou-tiri (Pou-tini), he whai nana i nga wahine i kahakuria (maua) i te kaipuke he moutere te kaipuke, ara he maunga. I haere ratou ma te moana, ko ia ko Tama i haere ma uta, na taua haerenga ra uta koia te kiekie i tupu ai i runga i te maunga. Ka tae a Tama ki Pou-tiri ko tana ropa (pononga) ko Timuaki i mau kai mai ma Tama i te hangi, na reira i karakiatia ai a Timuaki e Tama, a tu ana te ropa hei Maunga, koia a Timuaki maunga e tu nei i enei ra, ka haere tonu a Tama koia anake, ka kite aia i te Pounamu, a e ora ana taua mea te Pounamu i aua ra, ka taona eia te Pounamu ki te hangi a ka wera ka pakara ka rere maramara noa atu, na reira te pounamu i kitea ai ki te tini o nga whenua o reira, ka noho page 37 aia i reira i roto i te ana Pou-tiri, a e kiia ana taua ana “Ko Te-ana-a-Tama.” E kiia ana e nga korero a o matou tupuna, he kaipuke nga maunga, ara ko aua maunga he kaipuke i mua, a whakamaungatia ana, kei Pau-tiri te tahi o aua maunga.

Ka haere a Tama ki Aotea-roa noho ai a ka tumau atu ki reira.

Ko Ruku-tia te wahine a Tama.

Ko Te-mua-ki-a tona pahi (waka) ara ko Te-ru-nakia te tahi ingoa o taua pahi.

Tama-Nui-A-Raki. (Nga-i-tahu.)

Ka noho a Tama i tona kainga, me tana wahine me Ruku-tia, ka hapu te wahine ka puta ki waho tana tama ko Tu-te-hemahema ka puta ki waho nga tamahine ko Merau ko Kukuru-manu-weka ko Kukuru-peti. Ka noho a Tama i tona kainga ratou ko tana whanau, na ka haere mai te ope o Tu-te-koro-punga (Tu-te-koro-panga) ratou ko tana whanau, ka tae mai ki te kainga i a Tama ka noho i kona ka awatea ka whakataukia (whakataua) te haka, ka tu te haka a te whanau a Tama, he maro waero kuri a ratou maro, ka tu te haka a te whanau a Tu-te-koro-punga he maro kura o ratou maro, ka mate a Tama i te whakama ka haere aia ki roto ki te whare uikura, ka hori (pahure) a Tama ki roto ki te whare uikura ka tangohia te wahine a Ruku-tia te wahine a Tu-te-koro-punga, ka karikari (ka moea) atu ki te wahine, ka mahara te wahine, “Koia ano na taku tane i karikari mai, he tara kino tara haunga au,” na ka anga te wahine kia Tu-te-koro-punga ka noho i aia, na ka korero atu a Tu-te-koro-punga ki nga tamariki a Tama, “Ki konei ra, ko to koutou hakore e kore aia e tae aki i aku taero, i te Okaoka (ongaonga ka whanake (haere ake) ki waho ki te moana ko era taero hoki era ko te Tutu, ko te Parata, ko te Rata-moko, ko te Taniwha.”

Ka riro a Tu-te-koro-punga raua ko Ruku-tia ka tae ki to Tu-te-koro-punga kainga, na ka haere a Tu-te-hema-hema ka tae ki te whare i a Tama ka tapapa atu ki runga ki te matoa o te whare, ka ara ake nga kanohi o te hakoro ka titiro atu ki te page 38 tama e tapapa ana i runga i te matao, ka karanga atu tera te hakoro, ka mea.

Tapa ti, tapa ta, hui e, tai e.
Rona haere mai, toki hau ma.

Ka karangatia mai e te tama, “To matou hakui kua riro ia Tu-te-koro-punga,” na ka karanga atu te hakoro ki tana tamaiti ka mea:—

Ka riro a Ruku-tia ki te whakatu haka
E taea ia nei te tipona ki te hei no runga
He moe noa nahaku i titoitoi ano au
Toku nei ure. Tapu ti, tapa ta, hui e tai e:
Nana ana haere mai toki hau ma.

Ka puta i te whare uikura a Tama ki waho, ka haere aia ki te kainga i ana tamariki, a ka tangi ki ana tamariki, ka mutu, ka ui atu aia ki tana whanau, “He aha koutou i whakarerea ai e ta koutou hakui.” Ka ki atu te whanau ki aia, “He kino nou na konei koe i whakarerea ai, i mate aia kia Tu-te-koro-punga ki te tangata atahua,” ka ki atu te waha o Tama ki ana tamariki, “Ne,” ka ki mai ratou ki a Tama “Ae, nakonei i whakarerea ai koe he kino nou,” ka ki atu a Tama ki ana tamariki, “Noho marie (marire) koutou ko ta koutou tungane,” a ka haere a Tama ki ana haere noa atu, a ka tae aia he kainga rokohina atu te Kotuku, a ka whakatau a Tama kia rite tana ahua ki taua Kotuku, a tau rawa aia ki te ahua o taua Kotuku. Na ka rere taua Kotuku nei ka tau ki runga ki te hapua wai, na ka rokohina atu te paenga kaka no te rau takoto ana, na Te-kohi-wai na Tu-whenua, na Tu-maunga a ka torohe haere te takutai ka haere te kaki o te manu ka kite i te kokopu e takoto ana i runga i nga paenga kaka ka kainga, ka titiro, mai te tangata o te kainga ka ki, “Tenei ra te mea kei to tatou paenga kaka nei kei konei e kai ana, katahi ano tenei mea, he mea hou,” a ka ki atu te tahi tangata, “Tirohia atu, na ra e kai mai nei e waru nga toke o te kaki nei,” na, ka mahara nga wahine a Tu-whenua, a Tu-maunga ka mahara ko Tama ka ki atu ki Te Kohi-wai ki te tamahine, “Tunua tetahi o nga ika nei,” ka maonga (maoa) nga ika ra, e rua nga ika, he Hina-rei tetahi, he Ara-ua tetahi ka ki atu kia page 39 Te-kohi-wai, “Whakatapaetia kia kotahi ki te tahi, kia kotahi te tapae tama-tane kia kotahi te tapae tama-wahine,” na ka ki atu tera, “Haere koe, e tae koe panga atu te tapae tama-tane, e mau i te kaki, ka mea atu, ka whakahi atu e koe, na ko tou tungane, ka panga atu i te tapae tama-tane ka kainga e te kotuku,” na ka whakahia atu e Te Kohi-wai, koia ne nga kupu o tana karakia:—

Ka whakatutu, ka whakarara,
Tapiki tamau kui,

Ka mau i te kaki ka pangaina (panga) atu te tapae tama-wahine na ka karanga atu e tera:—

Kai ure Taka-roa i uta,
Kai ure Taka-roa i tai,
Kai ure Ta-maunga,
Ka hia koe e Te-Kohi-wai.

A takoto ana i waho kua mama, na ka whai atu a Te kohi-wai ka arahina ki te kainga i nga tupuna kua whakatangata ano ko Tama, ka tae ki te kainga noho ai, ka noho a Tama i te kainga o nga tupuna, a ka titiro a Tama ki nga tupuna e noho ana, ki nga moko, ka kiia atu e nga tupuna “Na te aha koe i homai,” ka kiia atu e Tama, “Na nga taonga (nga moko) e mau mai na ia koutou nana ahau i haere mai ai,” a ka whakairoirokia a Tama, ka kapi i te moko, ka haere aia ki te wai ruku ai, a kua ma ana moko, ka haere mai aia ka whakairoirokia ano ka haere ano aia ki te wai ruku ai a kua ma ano, ka ki a tu a Tama ki taua iwi “E aha ta koutou e mau nei, na koutou hoki i horoi kahore kia ma ko aku kua ma,” ka ki atu nga tupuna “Nau mai haere koe ki era tupuna ou kia Taka, kia Ha, kia Tua-piko, kia Ta-waitiri i reira te karehu (ngarahu)” ka ki atu a Tama “Kei reira” ka ki mai nga tupuna “Ae nau mai haere e whai i ou tupuna kei reira,” a ka haere a Tama ka tae kia Tua-piko, ka noho ki reira, ka titiro a Tama ki nga tupuna ki nga moko, ka ui mai nga tupuna ki aia, “Na te aha koe i homai,” ka ki atu aia “Na nga taonga e mau mai ia korua,” ka ki atu nga tupuna, “He mate rawa (he nui te mamae)” page 40 ka ki atu a Tama, “Aua ra korua i ora ai” ka ki atu te waha o nga tupuna, “He ora ano,” Ka ki atu a tama “Mei mate ano korua mate rawa ano, kei te ora ano,” ka ki mai te waha o nga tupuna, “He tangata mate rawa,” na ka roraia (whakapaia) nga uhi, ka ao ake i te ata, ka taia a Tama, ka takoto tera ka moe a ka hoki ake te kauwhou (mahara) koia nei nga kupu o te kauwhou:—

E Taka, e Ha, Tua-piko, To-whaitiri ka kino au.

Ka ki iho nga tupuna,—

E hara i au na te uwhi,
Na te parapara, na te whakarehua,
Pouri ana mai, potako ana mai,
Tana ka hiwa, ka hiwa hoki au.

Na ka moe a Tama ka hoki ake te kauwhou,—

E Taka, e Ha, ka kino au.

Ka ki iho nga tupuna,—

E hara i au, na te uhi,
Na te parapara, na te whakarehua.
Pouri ana potako ana,
Mai tana kahiwa,
Ka hiwa hoki au
Kai wai ra ka ia.

Ka kaukau a Tama ki te wai ka ki aia,—

He tangata mate oriori,
Ki te ipo taki.
Kurua mai te aroha.

Ka ara ake tera ki runga piha rawa ka hurihia te tangata ko te aroaro ki raro ko te tuara ki runga ka pehia ka puta te tarawai ki waho, ka puta te toto ki waho, ka taia ki te taura, ka amohia ki te kainga takoto ai, ka tahuna nga ahi ka whakapae ki te ahi, ka takoto ka po tahi, ka po rua, ka po toru, kua titiro nga kanohi, ka makere te tutae kiore, ka makere te nehu, ka makere te ota, ka tu te tangata ki runga ka haere, ka ora hoki te tangata ka kaha te haere ka haere a Tama ki te wai ruku ai, koia te terehu, ka kaere mai ki te kainga noho ai, ka noho aia ka ki atu aia “Ka haere au ki aku tamariki,” he kupu atu nana page 41 aua kupu nei ki ana tupuna, ka ki mai nga tupuna, “Ne ka haere koe,” ka mea a Tama “Ae ka haere au ki aku tamariki” na ka haere a Tama, ka riro mai i aia te tahara-o-tu (Taha ratu) te Taha-puairuru, me te Pokeka-kiekie, (he kakahu enei) ka tae mai aia ki te kainga i ana tamariki, a ka ao ake. i te ata ka ki atu aia ki ana tamariki, “Noho marie koutou, kia haere au ki te whakamatau ki ta koutou hakui,” ka haere tera a Tama ka mau i ana taonga ka whakakino i aia, ka mau he maipi tona rakau me te mata, ka haere a Tama ka karakia aia ka mea :—

E pa, e pa maunga e tu mai ra
Tu ki tahaki,
Kia atea au te whanatu.
Tu-maire-toro.
Kia atea au te whanatu,
Tu-maire-toro.
Te ara i awai, ra toro.
Te ara i a Tama,
Tu-maire-toro.

Ka haere tera ka whanatu (riro), ka tae ki te tatara-heke (tatara-moa) ka kapea ki te maipi ka topea (tapahia) ki te mata, ka haere mai te mata o te tumatakuru ki aia ka kapea ki te maipi ka topea ki te mata, a ki kona pu ai nga topenga, tapahi tou (tonu) mai te taramea, ka kapea ki te maipi ka topea ki te mata, a ka tae aia ki te wahi e atahua ana ka tutaki ki te kai (mahi) wahie e haere ana, ka kite mai ratou i a Tama, ka karanga ratou “Ta tatou nei tia (pononga)” ka mea ake a Tama “Kauranga (kauaka) kauranga,” ka karanga mai ano ratou, “Kati nei e tama, waiho to tatou nei tia i konei haere ai kauranga hoki he wahie e hoatu,” ka korero ratou ki a Tama ka mea atu, “I haere mai matou nei ki te wahie kia marama ai te wahine a Tu-te-koro-punga te kakahu, ko te wahine a Tama, na Tu-te-koro-punga i kahaki (arahi) mai, mo reria o matou wahie e mahi nei kia marama ai te haka te kakahu,” ka haere a Tama ka tae ki te kainga o Tu-te koro-punga, ka tomo aia ki ro (roto) i te whare a ka noho aia i te pou poutokomanawa o te whare, ka tae mai te kai wahie ka noho tera, ka ahiahi te ra ka tahuna nga ahi, ka page 42 marama te whare, ka karangatia e nga tangata e noho ana i taua whare kia haka a Ruku-tia, ka homai e Tu-te-koro-punga te maro ma Ruku-tia, a ka tu a Ruku-tia ki te haka ka kakahu a Ruku-tia ka karanga atu a Tama “Kia mata wai, kia mata wai nga kanohi,” noho tou (tonu) a Ruku-tia ki raro horoi ai i te wai o nga kanohi, ka tu ano a Ruku-tia ki runga ka kakahu, ka karanga atu ano a Tama e noho ra i roto i te iwi matakitaki i te haka a Ruku-tia, “Kia mata wai kia mata wai” noho tou a Ruku-tia ki raro, ka horoi i te wai o nga kanohi, ka karanga te hunga wahine o te iwi e matakitaki ra i te haka a Ruku-tia “Ka tahi nei hoki e Ruku-tia ka horoi koe i nga wai o ou kanohi” ka riri a Tu-te-koro-punga ka patua eia a Ruku-tia a ka tangi a Ruku-tia, ka mate hoki te ahi, a ka ukua (tonoa) nga tangata ka haere ki o ratou nei whare, a ka rehua (karakiatia) e Tama nga tangata i noho iho ki taua whare, a ka warea nga tangata e te moe, ka whakapuakina (ka horahia e Tama ana taonga, i roto i nga keke e huna ana, a ka mahora aua taonga i a Tama, ka karanga mai a Ruku-tia he mea hoki kua hoki ake tona kauwhou ka mea aia “A i ka kakara te Rotu, i haere mai ra koe i a Tama i taku tane,” ka kutia tera e tama, ka whakapuakina e Tama ko te tahaa tutae, a ka karanga mai te waha o taua wahine, “He haunga tutae, kei te haunga to tatou whare i te tutae,” ka kutia tera e Tama, a ka whakapuakina eia ko te tahua Moki-moki, a ka karanga ano a Ruku-tia, “A i te kakara o te Moki-moki, i haere mai ra koe i a Tama i taku tane,” ka tahi ka ki ake a Tu-te-koro-punga, “Na te tae mai raia i nga tairo (taero) o Tu-te-koro-punga,” ka karanga ake ano a Ruku-tia “Ki taku titiro ki te haenga o nga pi o nga kanohi, ko Tama ko taku tane,” ka mutu ka warea e te moe, ka puta a Tama ki waho, a ka tae aia ki te wai ka horoi i aia, ano ka ma te kiri i te paru o waho, ka atea te kiri o roto, ka koukou a Tama i tana mahunga, a ka titiro whakaata aia ki te wai, ka pai te koukou ka kakahu ke aia i ona taonga, a ka haere mai aia ki te roro o te whare noho ai, a ka mea mai tera “Kia hia mimi kia hia mimi” ka haere mai a page 43 Ruku-tia, ka tukua te upoko ki raro kia puta aia ki waho, ka whaia atu e Tama te weruweru, ka tahuri ake a Ruku-tia, e noho ana a Tama, ka ki atua Ruku-tia, “Kia haere raua,” ka ki atu a Tama “E noho koe ki tou tane” ka ki atu te wahine, “He tane patu kino tenei tane e kore au e noho i tenei tane, e kore hoki au e ora i tenei tane, me haere ano taua,” ka ki atu a Tama “E noho koe ki tou tane naku rongo kino koe i noho ai koe i a Tu-te-koro-punga (Tu-te-koro-panga), koia hoki e koe, e puta nga ihi o te ra ka piki ake koe ki runga ki te whata ka karanga:—

“Whana ake runga te ihi o te Ra,
O te ata-rau (Marama) o te waka,
Ko Tama taku tane.”

Ka haere tera a Tama ka tae ki tona kainga, ta utaini mai te kauhoe, ka utaina he pungarehu ka utaina he papa rakau, ka mauria e Tama ona kura, ka hoe mai i te moana, rokohina mai te Tutu ka ringiringi ki te pungarehu whaka ware tou ki kona apu ai, rokohina mai te Parata, pangaina ki te papa rakau whaka ware tou ngau ai, rokohina mai te Taniwha e haere ana ka pangaina hoki ki te rakau ki kona ngau ai, na ka hoe ratou a ka tata ki te kainga o Tu-te-koro-punga, ka puta nga ihi o te Ra, ka piki a Ruku-tia ki runga ki te whata, a ka karanga a Ruku-tia:—

Whanake runga, whanake raro,
Ko te ata-rau o te waka,
Ko Tama taku tane.

Ka karangatia a Tu-te-koro-panga e te hunga wahine, “Me noho noa koe na i ro o te whare te haere mai ai ki konei titiro ki a Tama te tangata atahua,” ka ki ake a Tu-te-koro-panga; “Na te tae mai na ia a Tama i nga taero a Tu-te-koro-panga,” ka tae mai te waka a Tama ki raro iho o te kainga o Tu-te-koro-panga, ka tu te kauhoe o te waka a Tama ki runga, a ka ki ake te hunga wahine o uta kia Ruku-tia “Tou tane tane, na pea ia tou tane,” ka ki atu a Ruku-tia, “He tungane tena noku,” ka ki atu ano tana hunga wahine, “Na pea ia tou tane ra,” ka mea a Ruku-tia “He hakora tena noku” ka ki atu nga wahine, “Aua ra te atahua,” a ka ki atu ano aua wahine kia Ruku-tia, “Na pea ia page 44 tou tane ra,” ka ki atu a Ruku-tia, “He hakoro keke tera noku,” ka karanga a Tama, i tana karanga ka mea “Kia kau mai kia kau mai,” a ka karanga ano te hunga wahine o uta o te tangata whenua, “Me noho noa koe e Tu-te-koro-panga ka riro a Ruku-tia ki a Tama ki te tangata atahua,” a ka karanga ano a Tama i tana karanga, “Kia kau mai, kia kau mai,” a ka urungitia e nga kaumatua e noho ana i te ta o te waka, kia hono (kia tika) ki era, ka mea atu a Tama “Kia tika mai, kia tika mai” (kia kau mai ki aia ki a Tama) a ka tika tou (tonu) a Ruku-tia ki aia, a ka tata a Ruku-tia ki te waka, ka tu a Tama ki runga, a rere ana te nehu (te ahua) o te kura ki ro (roto) o te wai, a ka karangatia ano a Tu-te-koro-panga e te hunga wahine o uta, “Me noho noa koe ki ro o te whare tangata kino, te haere mai ki te matakitaki ki a Tama te tangata atahua,” Ka tae a Ruku-tia ki te waka a Tama, ka whaia e Tama te upoko o Ruku-tia, ka panga (patua) ki te toki, a ka karanga a Tama ki te kauhoe, “Ko te hope mau o ta taua wahine, ko te upoko maku,” a ka karanga ano a Tama ki te kau hoe o te waka “Urungikia (urungitia)” a no te parenga o te waka ka huaina i reira ko “Whaka-teretere-te-uru-rangi” te ingoa mo taua waka, no te whakateretere o nga kanohi o te wahine, a ka takaia te upoko o Ruku-tia ki roto ki nga kura, a ka hoe a Tama ma ka hoki ki to ratou nei kainga, a ka u atu ratou ki ta ratou kainga, ka tapuketea (tanumia) te upoko o Ruku-tia ki roto ki te papa-rau o te tara o te whare, a ka noho a Tama i roto i te whare potae (pou-waru), koia anake i noho i taua whare, a ka tangi aia ki tana wahine kia Ruku-tia, koia nei tana tangi, i aia e noho ana i roto i te whare potae:—

Pa mai ona rongo, he rongo pa mama.
Ka whiti toku mori;
Ka whano noho mouriuri morearea.
Ka whano ko au ka ri te rangi.
Torohe, tukua atu te rapine (i),
Kia tangi au i te whare e Tu-takahi-kura.
E rangi toro e i.
Kai toa koe kia mate,
Te kanaputanga mai o te wai o toku hoa,

page 45

Na toku hinegaro ka kino.
Ko Merau, ko Oti ko ia.
Waiho te tangi nui mo Rakai-whana-ake.
Panga i ara ki te rau o te tupu nei.
Tangi nui taku tangi,
Wakahuru ana au te ua tahi,
Ma Poutu i te ahiahi.
Ka tangi na i te ara i atahua,
Au rere noa ano ana.
Aue, kaore ko au, ko Rangi ko Papa.
Ka pou tu ake te tai,
Ka wehea te whakauru aroha.

Ka noho a Tama a ka tae ki te raumati, ka puta te koata o te tutu (te pihi hou o te tupu o te tupakihi) ka whakarangona atu te tangi a te tahi mea e hamumu ana, a he rako (rango) tona putanga, e mea ana te tangi “U-u-m, u-u-m, auatu taku upoko mutu,” ka tikina ka huraina te upoko o Ruku-tia e Tama, ana kua ora ano a Ruku-tia a oreore ana nga paparinga o Ruka-tia ki te kata ki a Tama.

Tama-Whiroandtara-Roa. (Nga-ti-Hau.)

Ka patua te kuri, te ingoa o taua kuri ko Rangi-a-hao, na ka patua a Hau-manu hei utu mo tana kuri, ka haere tana tama ki Hawa-iki, ara a Tama-whiro, ka tahuri aia ka ako i nga korero o mua, i nga korero makutu i nga korero kai tangata, ka puta te kupu a nga tohunga nana a Tama-whiro i ako ki nga korero o nehe, kia patua nga tamariki a Tama-whiro mo te umu (hangi) o te whangongo (whaea). Na ka hoki mai aia, ka utaina mai ana tamariki me ana wahine ki te waka, ka turia eia ki te parekura, ka hinga ko Rua-whiti, ko te ingoa o te taiaha, ko Marama-kai-ariki, ka rere mai a Tama-whiro i waho i te moana, ka hinga ko Tai-pari-tu, ko Tai-eke-roa. Tokorua nga toa i whakaorangia i tenei parekura, ko Titi-kahu, ko Werawera-kahu, ka mauria mai hei toa mana. Nga paraoa ka riro, ko Kai-ate, ko Purua, ko Te-mawai-o-piu, ka hanga te whare ko te ingoa, ko Te-korokoro-hou-mea, ka rongo a Tara-roa ka haere ki runga o Waka-ihu-waka, ka whakataka i tana kete kiwi hei whangai toa mana, hei tango i Hoko-whitu mo Taketake-o-rangi o Tu-tawake. Na ka page 46 rongo a Tara-roa i te rongo o tenei a ka tae mai ka rongo a Tama-whiro i te rongo o te kete kiwi o Tara-roa, ka piki aia ki Maunga-ariki, tu rawa atu te pa ko Tu-ngongoro, ka whawhaitia ki reira ka hinga Te-piri-taringa, ka hinga ko Kohi-roa ka hinga ko Pu-awe, ka hinga ko Te-kawakawa.

Tu-Taka-Hinahina. (Nga-i-tahu.)

He tangata haere noa tenei tangata a Tu-taka-hinahina i runga i nga mata o nga wai, ko Tu-taka-hinahina te ingoa o tenei tangata, kahore ia ona matua. Ka noho ia, taua tangata i te wahine, ko Kai-here te ingoa o tenei wahine, ka puta ki waho tana tama ko Te-roiroi-whenua, a ka mate tana matua tane, a Tu-taka-hinahina ka kutia nga po kahore ia kia marama, no reira i pouri ai te rangi me te whenua me te moana, kahore nga tangata i kite; korero mai ana ratou i roto i te pouri, a ka rongo aia a Roiroi-whenua i te korero o tana matua e penei ana “Ikonei, e mate au tapuketia (tanumia) ahau ki te tara o te whare ka taiepa ai i taku urupa,” a ka kii iho ano a Tu-taka-hina-hina “Hei konei ra kia aro mai, mahau (mau) e titiro ki te rewanga o te oneone ki runga” ka whakarongo atu a Te-roiroi-whenua e kau (ngau) ana i te tuataata ka tiki atu ka tirohia e haere ana i roto i te taiepa, e rua nga iro, ko te uha ko te toa, ko nga hinu o tana hakoro nana i tupu ai aua iro, ka karanga te tama “Tuinga te manu” ka tata te po e tiaki ana i nga po roroa, ka karanga tera ki nga tangata, “Kia rongo koutou i te pouritanga, kahore ia i marama” no reira ka taona te toa, ko te uha i waiho; ka taona ki te umu ka tukia te umu ki te toa ka tae te marama ki raro; ka tu te ata matua, ka haea te ata, ka hapara, ko te ata matua, ko te ata nui kua rahi, na ka tangi, te umere, he awatea, ka marama, ka kitea nga tangata ka marama te rangi, me te whenua me te moana, no mua te waha o nga manu i karanga ai, no muri te wahi o te tangata, na te awatea i tuki, ko nga tangata katoa i reira e takoto ana ia Ha-koro-tu ia Ha-tatai ia Tane-nui-a-rangi. Ko Taka-roa (Tanga-roa) ia Te-roiroi-whenua, i page 47 reira e takato ana te kauati i whakakitea ai te ahi; ko te ingoa o tenei ahi ko Ti-oi, ko te ahi i taona ai nga iro o te hakoro. Ka puta te Ra ka rewa ki runga ka Hirirangi, ka tu haha te Ra, ka takanewha te Ra, ka tu toki niu a Rehua, ka takanewha nga kanohi o te tangata ki waho.

Ka mate a Tu-taka-hinahina ka korero aia kia mahi nga tangata, kia mahia he kai, ka mahia he wahie, ka mahi nga tangata a ka mauwiwi ka noho, ka mahi a Te-roiroi-whenua, ka mahi ana tia (matua), a ka tae ki nga rangi i mate ai tana tupuna ka tapuketia (tanumia) ka hurihia tana aroaro ki raro, ko tona tuara ki runga ka puritia te Ra e Kumea-te-po e Kumea-te-ao, e Unu-mai-te-kore, ka pouri te rangi me te moana me te whenua, ka noho pouri nga tangata, kahore e kitea te huanui (huarahi) ki te kai, ki te wahie, ka noho tonu ratou i roto i o ratou whare, ka kai i a ratou kai, ka tahu i a ratou wahie, ka pau nga wahie ka tahu ratou i nga takitaki (taiepa) o a ratou whare ka tahu i nga pou, i nga heke, i nga kaho, i nga patatara, a ka mahiti (pau) katoa aua mea kua pau a ratou kai me a ratou wahie, a ka mate ratou hokowhitu, ka ora ko Te-roiroi-whenua me ona taurekareka, me ana teina; te mea i ora ai, i nui ana kai me ana wahie, a ka mahiti (pau) era ka tahuna tana papatara tapu ka puta nga iro o Tu-taka-hinahina ki runga ka tikina atu eia ka kohia ki tana ringaringa, ka hikaia ki te kauati ka tu te ahi, ka mahia te ahi kia ka, ka tawhiritia ka mura, ka tahuna te umu ka ka, ka taemai a Tama-tea (ko Tama-tea-mai-tawhiti te ingoa) i muhua mai i te po te whaio, i roto ano ratou e noho ana i te Nuku-te-iki i te Nuku te-rea i te Nuku-muru-aitu, no te tukinga (patukinga) a Tama-tea i te umu, ka tae te ohonga ki raro ka whanaake (tae ake) te ata matua i raro whakatane, ka tu te ata ka haea te ata, ka hapara te ata, ka koroki te manu ka wairore te ngutu, ko te ata nui ka arahina, ka tangi te umere a nga tamariki he awatea. Ia Taka-roa (Tanga-roa) te ata i mua, no te kutunga (irotanga) ia Tu-taka-hinahina, ia Tama-tea te ata.