Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions: Tai-Nui. [Vol. IV]

Upoko X

page break

Upoko X.

E ai e tama ma rau a Pu-te-uru
Ma te uri o Maru, o Tu-te-ngana-hau,
Nana nga patu, nga tao kai tohi
Ki te taku tai o Rurutu,
I rangona ki reira a Uru-rangi-wheke
A Uru-rangi-papa, e riri ana i waho;
Turakina kia hinga iho ana,
Ko te Horihori i noho i te tua whenua;
Paku te whenua, ngatata te papa i runga nei,
E tama ki a koe.
E uia iho koe, Mau e ki ake
Ko Te-ngako tena o Maramara-te-ihonga
O Tutaki-ao, ka tau ai ki raro i.
No nga puau, hurihanga puau,
No te tihi ia au o te rakau
E tu ki Tawhiti-nui.
Ko te tahi wahi o te tangi a Tara-a-waha, mo tana tamaiti i patua e Rere-
tawhangawhanga. No Nga-ti-rua-nui a Tara-a-waha.

Hotu-Nui.
(Nga-Ti-Maru.)

Tenei te tahi timatanga tupuna. Ko Hotu-nui, no tawahi tenei tangata no runga i a Tainui; i haere mai i Kawhia, noho rawa mai i Hau-raki; i na uta mai he huarahi (ara), noho rawa mai i Whakatiwai; ko tana tamaiti ko Maru-tuahu, kihai ia i kite i tona whanautanga.

Ko te take i haere mai ai aia, he whakapaenga ki te rua kumara na ona hoa. Koia tenei te whakapae, he haerenga tahitanga no te tahae ki waho i te po, i te wa hoki i haere ai a Hotu-nui ki waho; ko te tahae kua haere ki waho i te turua-waenganui-po; no te ata, ka puta atu a Hotu-nui ki waho, ko nga waewae ona ka kitea i te ata, ka na runga atu i te huarahi page 198 o taua tahae; ko te kumara ka horo haere tonu i te huarahi. Ko nga raparapa o Hotu-nui he nunui hoki, akuanei whakapaea iho, na Hatu-nui i tahae. Na e hapu ana a Maru-tuahu; i reira ka mate i te whakama te tangata nei mo taua whakapae nei. Ka takoto te whakaaro o te tangata nei kia haere aia ki Hau-raki ki te rapu kaainga mona; ko te maara a te tangata nei kua oti te tuahu, kaore ano i whakatokia a waenga ki te kopura.

Ka haere mai te tangata nei ki tua nei, ka mea iho ki te whaerere, “Ki te whanau to tamaiti i muri nei, he tane, waiho i a Maru-tuahu te ingoa; me he mea he kotiro, me waiho te ingoa i a Pare-tuahu,” mo tana mara i tuahua kautia, kaore ra i whakatokia.

Ka haere mai, noho rawa mai a Hotu-nui i Whakatiwai, hei rangatira mo taua Iwi; e noho ana i reira, ka whakamoea ki te wahine, ka puta ki waha, ko Paka.

Ka kaumatuatia a Maru-tuahu, ka mau ki te patu, ka patai (ui) ki te whaea, ka mea, “E tai, kei whea te pae ki toku matua?”

Ka mea atu te whaea, “Tirohia e koe ki te putanga mai o te Ra.”

Ka mea atu te tamaiti ra, “Kei reira?”

Ka kiia mai e te whaea, “Ae, kei Hau-raki.”

Ka mea atu a Maru-tuahu, “He oi ano, kua mohio au.”

Ka tahi a Maru-tuahu raua ko tana ropa ka haere mai, haere mai ano raua me te here wero manu ano; i haria (maua) mai ai taua here e raua, hei haha (rapu) kai ma raua. Ka haere mai i runga i te maunga, a marama noa e haere ana, ka tae mai ki Kohukohu-nui: te putanga, kei Waha-rau i te ata, tera nga tamahine a te Whatu te haere mai ra—ko Maru-tuahu i runga i te rakau e wero manu ana, he tui te manu e werohia nei e Maru-tuahu, rokohanga mai e aua wahine ra e noho ana te ropa a Maru i raro i te rakau; ko ia i runga; ko te pueru (kakahu) i waiho i raro takoto ai. Te haerenga mai o aua wahine ra, ko te teina, ko te tuakana, ko te teina te wahine pai, ko te tuakana te wahine kino.

page 199

Ka kite aua wahine i te hoa o Maru—na te teina i kite —ka karanga te teina, “Taku taurekareka ra!”

Ka ki mai te tuakana, “Kei whea?”

Ka ki atu te teina, “He aha tera e noho mai ra i te take a te rakau ra?”

Ka oma nga wahine nei ki ta raua tangata; tohe ana te tahi kia riro i te tahi, tohe ana te tahi kia riro i te te tahi; ka hohoro te teina, ka riro i te teina. Ko Maru e titiro iho ana i runga i te rakau.

E patai ana nga wahine ra, e mea ana, “Kei whea ou hoa?”

Ka mea atu te ora nei, “Kaore kau oku hoa, ko au anake.”

Ka titiro nga wahine nei ki te puweru e takoto ana, ki te manu hoki e pukei (puranga) ana, ka patai tonu nga wahine ra. Kihai i taro, kua noho te tui ki runga ki te rakau e nohoia nei e Maru, ka tahi ka werohia te tui ra, ka tu, te ngoengoetanga. Ka tahi ka rangona e nga wahine nei, ka titiro ake te teina, a ka kite i te tangata ra e noho iho ana i runga i te rakau; kua taunaha ake te wahine nei ki te tangata ra, ka mea, “Taku tane ra!”

Ka mea te tuakana, “Taku tane ra!”

Ka totohe nga wahine nei ki ta raua tane; ko taua tangata, he tangata pai. Ka tahi ka karangatia ake e nga wahine nei kia heke iho; ka heke iho te tangata ra, ka tatu ki raro, ka hongi ki nga wahine ra; ka mea nga wahine nei, kia haere ratou ki te kaainga.

Ka mea atu te tangata nei, “Ae, ho atu! me waiho maua i konei; taihoa maua e haere atu.”

Ka mea mai nga wahine ra, “Ae, haere ake!”

Ka mea atu te tangata nei ki tana hoa, kia hoatu a raua kai ki nga wahine nei—he huahua kuku, e rua nga papa hinu. Ka haere raua, ka noho nga tangata ra i konei; ka haere a Maru-tuahu ki te uku (horoi) i tana mahunga ki te wai, hoki mai, e heru ana; ka mutu te heru, e tia ana kia herea te kotaha, e rima tekau o nga kaka, maka iho te kotuku, te huia, hei whakapaipai mona; ka ki atu ki te hoa kia haere raua. Kihai i taro, kua puta mai ano nga wahine ra ki te tiki mai ano i ta page 200 raua tane kia haere. Tuku rawa mai, e noho ana te tangata nei, me te kawau pu te ahua, ko te puweru i waho, ko te kahakaha i roto, ko te kopu i roto rawa—ko nga kakahu rangatira enei o te tangata maori—he oti ano kua mate nga wahine ra ki te tangata nei.

Ka mea atu raua ki a Maru, “Tatou ka haere ki te kaainga!”

Ka whakaae a Maru, ka mea atu ki te hoa kia haere ratou; ka whakaae te hoa, ka haere ratou ko nga wahine ra; ko Maru, noho ana ia, i muri haere atu ia, i whakaaro te tangata nei, kaore ano ia i kitea e nga wahine nei. Ka haere nga wahine ra, ka titiro mai; te hohoro atu a Maru, ka patai atu nga wahine nei ki te hoa o Maru e haere tahi ana i a raua, “E! ko wai te ingoa o to hoa?”

Ka mea atu te ora nei, “Kaore koia he tangata o te tai hauauru e puta mai ana te ingoa ki konei?”

Ka mea atu nga wahine nei, “Aua ra! e puta mai ana ano ko Maru-tuahu, ko te tama a Hotu-nui.”

Ka mea atu te ora nei, “Koia ra tenei.”

Ka mea aua wahine, “Hua noa ko wai te tangata nei?”

Ka tahi ano te tangata ra ka haere, ka whakaaro kua patai te hunga wahine ra ki tona hoa, kua whakaaturia aia e tana hoa, kua kitea aia. Ko nga wahine nei e haere tonu ana ki a Hotu-nui raua ko te Whatu—tera hoki raua te tatari mai ra ki a raua kotiro. Ko te teina i haere kia rongo a Hotu-nui i tana tamaiti; ko te tuakana, i waiho hei arahi atu i a Maru-tuahu: haere ake te hunga nei, okioki ake; ko te teina i tawhiti nei ano e haere atu ana.

Ka pa te karanga a te wahine ra, “Ko wai tera, e Hotu-nui? e! ko to tamaiti ko Maru-tuahu.”

Ka karanga mai a Hotu-nui, “Kei whea?”

“Te haere atu nei kei muri i taku tuara, e haere atu nei; wharikitia te whare!”

Ka puta mai a Maru-tuahu, ka kitea mai e haere atu ana—ka haere atu te tangata me he kawau-pu te ahua—e haere atu ana te tangata ra, ka pa te tawhiri, “Haere mai! haere mai! haere mai! e tama, e! haere mai!”

page 201

Haere tonu atu, a ka tae ki te kaainga, tika atu, e tangi ana; a ka mutu, kei runga ko Hotu-nui, e taki ana, “Haere mai! e taku tamaiti, haere mai ki Hau-raki, haere mai, haere mai; nau ano koe i kuhu noa mai, haere mai.”

Ka noho a Hotu-nui ki raro. Kei runga ko Maru-tuahu, “Karangatia, e taku matua, tenei te haere nei ki Hau-raki, tenei te haha (rapu) nei i Hau-raki; kaore he korero a tenei mea a te mokai, tenei te haere nei; korero! kaore he kupu a te mohoao.”

He oi ano ka mahora te kai, ka haere ki te kai, ko te kai he kuri maori—ko ta namata kai nui tenei he kuri—hinga iho nga kuri kotahi tekau, ka kai nga tangata ra, me nga wahine ra. Ko nga wahine nei e noho ngangare ana ki ta raua tane; kihai i mohiotia nga ngangau o nga wahine nei, ko te ngakau o tetehi e mea ana, “mana,” ko tetehi e mea ana, “mana,” a ka mutu te kai, ka hoki ki tahaki. Ka ahiahi, ka ngiha te ahi i roto i te whare, ka moe; te whakatikanga mai o te wahine teina ra, kei te whai i a Maru, tahuri tonu atu te tangata nei, ka moe.

Ka hah (rapu) a te tuakana o te wahine nei; ka korerotia atu e te tangata, “Kei te moe raua ko Maru-tuahu.”

He oi ano, ka haurangi te wahine nei, ka riri ki tana teina: ki tana whakaaro hoki he wahine pai ia, e kore a Maru-tuahu e mataku i a ia. Te haerenga atu o taua wahine, rokohanga atu ko Maru-tuahu raua ko tana wahine e moe ana. He oti ano, ka ririri nga wahine nei ki ta raua tane, a kihai hoki i riro i te tuakana, he kino hoki no tana ahua; ko te teina ia, he wahine ahua pai, na reira i riro ai te tane i a ia.

Noho rawa ake a Maru-tuahu i reira, kua kaumatuatia a Paka te tama a Hotu-nui, ko te teina tenei o Maru-tuahu, na tetehi wahine na te tuahine o te Whatu. Ka moe a Hotu-nui i te tuahine o te Whatu, kia puta ake ki waho, ko Paka, ka iramutu ki a te Whatu. Ka moe a Paka i te tamahine a te Whatu, i te tuakana o tera i moe i a Maru-tuahu, kia puta ake tana ki waho, ko te Kahu-rere-moa——te tamahine a Paka.

page 202

Kahu-Rere-Moa.(Nga-Ti-Maru.)

Ka moe a Maru-tuahu i te tamahine a te Whatu, kia whanau ana, ko Tama-te-po, ko Tama-te-ra, ko Whanaunga; ta Tama-te-po ko Nga-ti-rongo-u; ta Tama-te-ra ko Ngati-tama-te-ra ano; ta Whanaunga ko Ngati-whanaunga ano; ka mutu.

Ka noho a Maru-tuahu i reira, ka korero mai a Hotunui ki te kino o tona Iwi e noho nei aia; ko te korero tenei a taua koroheke, he hokinga mai no nga waka o taua Iwi i te hao kupenga ika, ka tukua atu e ia tana tangata ki te tiki atu i te tehi ika mana. Kua tae atu te kai tiki atu i te tehi ngohi mana, ka patai (ui) mai te tangata o te kupenga, ka mea, “I haere mai koe ki te aha?”

Ka mea atu te kai tiki, “Na Hotu-nui au i ngare (tono) mai ki te tehi ika mana, he waha kawa nona.”

Ka mea mai te tangata o te kupenga, “He mahunga nona a O-toi? he tikitiki no tona mahunga te haraheke i O-toi?”

Ka rongo te kai tiki ra i aua kupu ka hoki mai, ka tae mai, ka patai atu a Hotu-nui, “Tena korero?”

Ka mea atu te karere ra, “Taku haerenga atu, ka patai au ki te kai hao o te kupenga; ka kite mai te tangata o te kupenga i a au, ka patai atu ahau ki a ia, ka mea mai te tangata ki a au, “Na wai koe i ngare mai ki te tiki ngohi mai?” Ka meatia atu e au, “Na Hoto-nui au i ngare mai ki te ngohi mana, he waha kawa nona.” Ka mea mai taua tangata ra ki a au, “He tikitiki nona te harakeke i O-toi?”

Ka mea a Hotu-nui, “Ko tenei e tama, he Iwi kino te Iwi nei, e hara, he Iwi whakaheke tupu tangata.”

Ka pouri te ngakau o Maru-tuahu, mo te korero a tona matua.

Ka mea atu a Hotu-nui, “E tika ana to pouri ki taku whakaaro, he Iwi kino te Iwi nei.”

Ka mea atu a Maru-tuahu, “Taihoa ka kite ratou i ta ratou mahi (huhi).”

Ka tahi ka mahia e Maru-tuahu ki te kai, ki te ika, ka taia ki te kupenga, haere ake nga kupenga a te tangata nei, he mano page 203 tini noa iho; no te makariri i timataia ai te mahi o nga kupenga a Maru-tuahu, a tae rawa ake ki te ngahuru; ka tukua te tangata karere tiki tangata hei haumi ki te tatai i nga kupenga a Maru-tuahu; haere mai he mano ki te tatai.

Ka tae mai te karere, ka uia atu e Maru-tuahu, “Kei whea?”

Ka mea mai te karere, “A tahi ra te eke ai ki uta.”

Ka mea a Maru-tuahu, “Apopo ka pou i te kai nei, kia rokohanga mai kua noi (iri) ki runga.”

Ka moe, ka huaki te ata, ka poua te kai; ko te ngohi i panga ki te tirohanga kanohi, ko te nuinga he poupou rakau nei. Ko tenei kai, he kai kohuru mo te kupu mo Hotu-nui, mo te kupu i mamae ai te ngakau o Maru tuahu.

Ao ake te ra ka puta mai te haumi tatai i nga kupenga, titiro rawa mai e tu ana te kai: ka koa te Iwi ra ki te kai mana, hua noa, kaore he wheua i roto; tae tonu mai ka noho; ko Maru-tuahu ma, huihui rawa ratou, e whitu tekau. Ka ahiahi, ka tukua nga kupenga ki te wai me nga taura (whakaheke), a ka huaki te ata, ka horahia nga kupenga ra; ko te kaha o raro he mea pou ki te pou, here rawa te kaha ki te pou, a puta noa ki tetehi pito, ki tetehi pito o te kupenga—e taka ana te kai—kihai i roa kua oti nga kupenga ra te tatai, a piri atu ano ano nga karihi.

Ka haere atu te kai titiro, ka kite, ka hoki mai, ka mea atu a Maru-tuahu, “Kua oti te kupenga ra?”

Ka mea mai te kai titiro, “Ae, kua oti.”

Ka mea a Maru-tuahu, “Hapainga! kua oti te kupenga.”

Ka tahi ka haere atu te iwi o Maru-tuahu, hoko whitu nga tangata, hoko whitu nga patu, ko te patu he mea huna ki roto i te weruweru (kakahu) kei kitea; ka haere atu ratou, a ka tae, rokohanga atu, kua oti te kupenga a te mano ra. Ka mea te tohunga o te kupenga nei, kia whakaarahia te kaha ki runga, kia whakaturia.

Ka mea a Maru-tuahu, “Ae! whakatika! ka po.”

page 204

Ka tahi ka whakatika, ko tahi tonu ringa ki te pupuru (pupuri) i te kaha a te hoko whitu nei, ko tetehi ringa ki te pupuru i te patu.

Ka karanga a Maru-tuahu, “Hapainga! hapainga kia tarewa ki runga.”

A ka tarewa ki runga.

Ka mea a Maru-tuahu, “Tukua ki raro.”

Ka tahi ka taupokina ki runga i a ratou i te mano ra; ko tahi mano, poto tonu ki roto o taua kupenga. Kahore kau he wahi a te iwi ra e korikori kau ai, hahau kau ana te patu a Nga-ti-maru he mano ki te matenga, kihai i ora te tehi (te tahi); koia te “Kai pukapuka” he pepeha na ona uri, ara no Maru-tuahu iho ra ano, koia te “Kai pukapuka.” I tu tenei kai ki Karihi-tangata, he ingoa ano ia to taua whenua i mua, ko Puke-whau, no taua ko huru a Maru-tuahu nei, ka mate nei taua mano i reira i roto i te kupenga a Maru-tuahu, koia “Karihi-tangata”— he tangata hoki te karihi o taua kupenga. He oi ano ka riro tenei kaainga i a Maru-tuahu, a e noho nei.

A ka kaumatuatia a te Kahu-rere-moa, ka u mai te teretere (ope) o Ao-tea ki Whare-kawa ki a Paka; ko te tangata rahi tera o tera motu a Ao-tea—i haere mai ki te kawe tawatawa mai ma Paka—a ka tae mai, ka noho, ka huaangatia tera tangata ki a ia ki a Paka. Ka whakaaturia tana tamahine e Paka i konei a te Kahu-rere-moa ma te tama a taua tangata; i whakaaturia ai e Paka tana tamahine, kia riro ai a Ao-tea i a ia. Kei te tupuranga o nga uri te riro ai te whenua ra a Ao-tea i a ia.

Ka hoki te teretere nei, kua taunga ki te kotiro i tukua atu ra e tona matua; no te hokinga ka ngare (tono) te tangata nei a Paka i tana tamahine kia haere ki runga ki te waka kia riro ki Ao-tea—ngare noa—kihai hoki te kotiro ra i rongo, ka hoi (turi) a te Kahu-rere-moa.

Ka mea te tangata o te waka ra, “Waiho! e kore hoki matou e roa atu; e hoki mai ana ano, e kore matou e roa atu.”

Ka waiho a te Kahu-rere-moa ki tana matua. Ka hoe te waka ra, kotahi marama ka hoki mai; hoki rawa mai, e toru tekau o page 205 nga kete tawatawa: tika mai ano e tuwha ana; ka rere atu a te Kahu-rere-moa i konei ki te tehi (tahi) tawatawa mana. He oti ano ka riria e Paka tana kotiro i konei, mo tana tangohanga i te ika i te tawatawa.

Ko te kupu tenei a Paka, i ki atu ai ki tana kotiro, “E kiia atu ana e a hau kia haere koe a hoi (turi), ana koe, koia tena e kore koe e whangaia ki nga ika nei.”

He oi ano, ka mate a te Kahu-rere-moa i te whakama, he oi ano ko te mahuetanga atu ano o te kete ika ra; mahue tonu atu; ka hoki te wahine nei ki roto ki te whare tangi ai. Ka mea te whakaro o te wahine nei, kia ngaro atu aia i te kanohi o tana matua, kia ngaro mai hoki te kanohi o tana matua i a ia. Ka tu te ngakau o te wahine nei ki a Taka-kopiri hei hoa tane mona; kua kite hoki aia i tera tangata, he rangatira, he nuinga no te kai rangatira i a ia—ara, no te huahua, ara, no te kiwi, ara, no te kiore, ara, no te weka, no te tuna, no te tawatawa, no te koura, no te aha, no te aha, no te tini noa iho o te kai, a o te taonga.

Ka tangi te wahine nei i roto i tana whare—he whakama nui hoki nona—a ahiahi noa e tangi ana, ka po, ka mea te wahine nei kia haere atu aia kia tahuti (oma). No te wareatanga o te tangata e te moe, ka haere te wahine nei raua ko tana taurereka ka oma, ao rawa ake te ra kua riro; hoatu rawa te kai haha (rapu), kua riro noa atu, kua marama te puehu o nga waewae o nga wahine nei. Ko te kaainga i haere atu ai ko te Wai-puna; a ka mahue a Pu-korokoro, awatea rawa ake i Wai-taka-ruru; puta rawa mai te tara o te ra, kei runga o Poua-rua e haere ana; wahi iti te whakangawaringa atu, kei Ra-waki, kei te puaha o Pi-ako, kua whiti kei O-pani. He oi ano, e kore e taea te whai (aru), ka pari hoki te tai; ko nga waka hoki o roto o Wai-hou e hoe ana ki Rua-wehea.

Ka kitea, ka pa te karanga, “E! ko te Kahu-rere-moa, ko te tamahine a Paka!”

Kei runga i te waka ka karangatia hoetia i runga i nga waka, “Ko te Kahu-rere-moa”—atu ano i waho nei, a roto atu ana. Me pewhea i te kawenga a te pawerawera, ka rumaki tonu te pane page 206 ki raro ki te hoe, i te ainga hoki a te wehi, a noho noa atu i Raupa; po tahi ki reira, ka haere ki tua ki Katikati, pupuru noa kia noho a te Kahu-rere moa, kihai i noho, haere tonu—ta Tamatu-ki-roto, tana pai hoki. Ka haere te wahine nei, a ka tae ki Hiku-rangi, ka kite i Katikati, ka titiro ki Tauranga, ka ahu te titiro ki O-tawa. Ka patai (ui) te wahine ra ki nga tangata whenua, e haere tahi ana i a raua, ka patai ka mea, “Ko whea tera maunga?”

Ka kiia mai e aua tangata, “Ko O-tawa.”

Ka patai ano te wahine ra, “He aha te kai o tera maunga?”

Ka mea atu nga tangata nei, “Nga kai o tera maunga, he kiwi, he weka, he kiore, he kuku, he tui; he maunga hua hua tera maunga.”

Ka patai atu ano te wahine ra, “I a wai tera kaainga?”

Ka kiia atu e nga tangata ra, “I a Wai-taha; ko Taka-kopiri te rangatira nana tera maunga, ko ia te rangatira o tera Iwi o Wai-taha; ka mahi tera Iwi i nga kai o tera maunga mana anake: nga kai o whea whenua mana anake, te aha, te aha.”

Heoi ano, ka mea te wahine nei, “E haere ana maua ki reira ki O-tawa.”

Ka mea mai nga tangata ra, “Koia?”

Ka mea atu te wahine nei, “Ae, ko reira maua, na Paka maua i ngare (tono) mai kia haere maua ki te tiki i a Taka-kopiri, kia haere mai ki Whare-kawa.”

Korero tonu i reira, a ka mutu, ka haere ratou, ka puta ki tatahi ki Katikati; ko Wai-taha ano i reira, ko te Iwi o Taka-kopiri.

Ka kitea, ka pa te karanga, “Ko te Kahu-rere-moa! e! ko te tamahine a Paka.”

Ka hui tera Iwi kite matakitaki, ka noho ki te kaainga, e tahu ana te kai; ka maoa e kai ana, mutu rawa ake kua po e whiu ana te wahie ki te whare, e tu ana te haka— ko to te tangata maori taonga nui tenei mo te manuhiri; ka mahia tenei, he whenua rangatira, he humarire. Ko te haka a te Iwi nei, e whakataritari ana i a Te Kahu-rere-moa kia whakatika ki runga page 207 ki te haka, hei matakitaki ma ratou, kia kitea te ahua ona ki te haka.

I reira ka mea te wahine nei,” Koia kei a koe, ka hei tau.”

Tino whakatikanga o te wahine nei ki runga ki te haka, i te torohanga kautanga o nga ringa, inamata e whakatangihia ana ki te ngongoro; ko nga ringa me te mea ka marere, ko nga koikara piri ana i tua i te angaangamate o te kapu o te ringa; koia ano, me te mea e komurua ana te tamahine a Paka—ta te Aitanga-a-tiki pai, ta te ko tahi a Tu-tawake pai—ara, ona whakatauki o te rangatira, “He riri ano ta te tawa-uho, he riri ano ta te tawa-para;” ara, o te rangatira ona whakatauki—tu atu ki te haka, he haka ano ta te rangatira, he haka ano ta te ware, he porahu noa iho nga ringa. Haka tonu a ka mutu, ka rere taua Iwi ra ki a te Kahu-rere-moa. Ka po, ka hoki ki te whare ki te moe. Tera taua tangata te haere mai ra ki te whai i te wahine nei hei wahine mana; i titiro ki te pai. Tino rerenga o te wahine nei i te po, ka rere ki te wai, rere tonu atu; para-parau (pohehe) kau te tangata nei mo te rerenga o te Kahu-rere-moa. Ka rere te wahine nei ki tana haere noa atu ki Tauranga, a ana haere noa atu; ao rawa atu te ra i te Wai-roa raua tahi ano ko tana ora (ropa).

Ka kitea e nga tangata o reira i te ata, ka pa te karanga, “Ko te Kahu-rere-moa!”

Ka hui nga tangata o reira ki te matakitaki, ka purutia (puritia) hoki e nga Iwi o Taka-kopiri ki reira; ka noho, ka kai, ka ora, ka haere i te putake o O-tawa, ka moe; ka huaki te ata, ka haere raua.

Tera a Taka-kopiri te haere mai ra, e haere ana ki te mahi i tana kaainga i O-tawa—he wero manu tana mahi i te tuhunga (pae) a te tangata nei, i te huarahi tonu e tu ana; he kuku te manu o runga. Tenei nga wahine nei te haere atu nei—ko nga weweru (kakahu) he mea tapeka ki runga ki te kaki, ko te hoa e waha (mau) ana i te kai ma raua— kihai i tata atu nga wahine ra ki te motu ra, kua rongo raua i te kapakapa o te harirau (pakau) o te kuku, kua tu i te tangata ra te wero: ka tu nga wahine ra, ka whakarongo.

page 208

Ka mea atu a te Kahu-rere-moa ki tana hoa, “E hoa, he tangata! e rongo ana koe i te manu e kakapa mai ra?”

Ka mea ake te hoa, “Ae, kua rongo au.”

Ka mea atu a te Kahu-rere-moa, “Ae, he kapakapa tera no te manu mate e werohia ana e te tangata.”

Ka mea atu te hoa, “Ae, taua ki reira!”

Kihai i taro (roa), kua rangona e raua te harurutanga o te manu e whiua iho ana ki raro; ka tahi ka haere atu raua ki reira; kua kitea mai raua e haere atu ana, kua mohio mai taua tangata—ko tana mohio mai tenei, e hara enei wahine i konei, no tawhiti noa atu mei te tapeka o te kakahu ki te kaki. Kua noho nga wahine ra i raro i te take o te rakau e nohoia ra e Taka-kopiri, rokohanga atu, e takoto ana te kai nei a te kukupa; ka noho nga wahine ra ki reira. Ko te tangata ra, i runga ano i te rakau e noho ana; kua tirohia iho ki nga weweru, he mea tapeka, ka mohio tonu iho te tangata ra, no tawhiti tenei tira, no nga whenua noa atu, e hara i konei; me he mea no konei, he hauraro noa iho te kakahu o te weruweru. Ka heke iho te tangata ra: ko tana here, ka tukua kia rere noa iho ana; e heke iho ana te tangata ra, kua kite ake nga wahine nei, kua mohio.

Kua mea atu a te Kahu-rere-moa, “E hoa, ko Taka-kopiri.”

Ka mea mai te hoa, “Koia?”

Ka ki atu a te Kahu-rere-moa, “Ae, kua kite au, i tae ake ano ki Hauraki ra.”

Ka mea ropa ra, “He pono, ko Taka-kopiri tenei?”

Ka mea atu a te Kahu-rere-moa, “Ae, ko ia tenei, ko te tangata e haerea nei e taua.”

Ka tatu iho te tangata ra ki raro, karanga tonu mai, ka karanga atu hoki nga wahine nei, “Tahuti mai ana, tahuti mai ana!” a ka tae atu te tangata ra, ka tuku te ihu ki a raua— hongi mohio ana raua, hongi kuare ana te tangata nei. Ka tahi ka puaki mai te kupu a te tangata nei, “Tatou ka haere ki te kaainga, ki waho hoki!” ka ngare (tono) te tangata nei, ka whakaae nga wahine nei kia haere ratou ki te kaainga; ka haere ratou, a te huarahi (ara), ka ngare (tono) te tangata ra kia page break
Whare-Puni.(Winter dwelling)

Whare-Puni.
(Winter dwelling)

page 209 hohoro ta ratou haere. Ka whakaaro te wahine nei, “E kore aia e kitea, kaore ano aia i mohiotia e te tangata nei, mei te ngarengare (tonotono) tonu.” Ka peka te wahine nei ki tahaki, kia patai ai te tangata ra ki tana hoa; titiro rawa ake te tangata ra, kua peka te wahine nei ki tahaki, ka haere ano raua, a ka mamao (tawhiti) noa atu ka ko tahi pukepuke, ka patai atu te tangata ra ki te ora o te wahine nei, ka mea, “Ko wai to hoa?”

Ka mea atu te ora ra, “Ko taku hoa koia tau e patai mai na?”

Ka mea atu te tangata nei, “Ae, he kaha ui te kaha.”

Ka mea atu ano te ora nei, “E patai ana koe ki toku rangatira; ko te ingoa o toku rangatira, ko Te Kahu-rere moa.”

Ka mea mai ano te tangata ra, “Ko te Kahu-rere-moa, tamahine a Paka nei?”

Ka mea atu te ora nei, “Ae, e waru atu hoki Paka, e waru atu hoki Kahu-rere-moa, ko ia tena.”

Ka mea te tangata nei, “Ko wai hoki ka tohu ko ia tenei? ma wai hoki te tangata o nga whenua noa atu e whakakite mai ki konei haere ai?”

Ka mea te tangata nei, “Taua ka noho i konei tatari ai kia tae mai?”

Kihai i taro (roa), ka puta mai, ka karangatia e te tangata nei, “Kia hohoro mai, ka mate tatou i te kai, kei tawhiti noa atu te kaainga, kia hohoro mai.”

Ka mea iho ano te tangata nei, “Haere ake i muri nei, kia hohoro te haere ake!”

Ka rere te tangata nei, a ka kite atu i te pa, ka pa te karanga a te tangata nei, “Ko te Kahu-rere-moa! e! ko te tamahine a Paka tenei.”

Ka mea te Iwi ra, “He wawata na te tangata ra ki te tamahine a Paka!”

Ka karanga ano te tangata ra, “Ko te Kahu-rere-moa! e! ko te tamahine a Paka!”

Ka mea te Iwi ra, “He tika mei te tohe tonu ki te karanga.”

page 210

Ka mea etehi, “Ko wai hoki koa ka tohu, na wai te tangata o nga whenua noa atu ra i kawe mai ki konei haere ai? he tauhou te whenua, he tauhou te tangata, he ingoa hou tenei ingoa e karangatia mai nei ki te taringa.”

Ka tahi ano te Iwi nei ka puta ki waho ki te tawhiri; ka puta mai a te Kahu-rere-moa, ka pa te karanga,—

Haere mai ra, e te manuwhiri tuarangi,
Na taku potiki koe i tiki atu ki te taha atu (tu),
O te rangi kukume mai ai, haere mai!

A ka tata atu ki te mano e tu mai ra, kua taurite ki te kaainga o tenei tangata, ka pupuru tenei tangata kia noho ki tona kaainga; ka karanga mai ano te tangata ra a Taka kopiri, “Kia kaha te haere, kia piri mai ki toku tuara”— pera tonu nga tangata o te pa nei te pupuru i a raua ki te kaainga—hei aha ma to raua rangatira e haere nei, he pupuru (pupuri) tena, hei aha mana, a ka tae ki tona kaainga, ka tahi ano ka noho i reira.

Ka hui te tangata ki te matakitaki, ka mahora te kai, ko nga kai o te maunga, i mau ra i a raua te tangata ra e wero manu ana, mahora mai, mahora mai te kai ma raua, tuku tonu ake ma te aparangi (manuwhiri), kia ora te noho mai, te matakitaki mai; a po noa te ra, ka noho tonu iho hei hoa mo raua. Ka reia taua wahine e nga tane o reira—he pera kau ano—me pewhea i te wehi o Taka-kopiri? a ko tahi marama ki reira, ka moea e Taka-kopiri. Kihai i kopa te marama, kua kitea te hapu; puta ake ki waho, ko Tu-para-haki, he wahine.