Te Huaki A Kohi-Rangatira Raua Ko Te-Kanawa I A Nga-Puhi.
(Nga-Ti-Maru.)

Ko te haerenga a te Kanawa raua ko Kohi-rangatira ki te patu i a Nga-puhi, ka haere ta raua ope atu ano i Wai-kato, a ka tae ki Nga-puhi ka patua a Nga-puhi; ka horo te Pa; ko Raho-ngaua te ingoa o taua Pa i horo nei i ta raua taua, ka hoki mai raua, ka whakaaro a Nga-puhi kihai i ea tona mate, ka waiho i roto i aia takoto ai a haere ana a Hongi-hiki ki Ingarangi, a ka riro mai nga pu a Kingi Hori i aia, ka whakaaro a Hongi ka tahi ra ano ka ea tana mate, hoki mai aia ki tona kainga i Nga-puhi ka haere a Hongi ki te whakamatau i ana pu. I haere aia ki Hau-raki, a ka hinga a Mau-inaina i aia. No Nga-ti-paoa tena pa.

Hoki atu a Hongi ki Nga-puhi, hoki mai ano. Ka whakaekea ko te Totara i Hau-raki ano. No Nga-ti-maru tena Pa.

page 148

Hoki atu ano a Hongi ki Nga-puhi, hoki mai ano ka ahu aia ki Roto-rua, ka horo ko te Pa i Mok-ia, he moutere kei te moana o Roto-rua. No te Arawa tera Pa.

Heoi ano ka whakaaro a Hongi kua toa aia i ana pu, kahore hoki he pu a nga iwi katoa nei, i a Nga-puhi anake te pu i taua takiwa. Ka mate nei a Moko-ia, hoki ana a Hongi ki tona whenua.

A ka whakaaro ano a Hongi ki ana pu, ka tuturia te ope hei patu ia Wai-kato, ko te haerenga tenei o te ope o Hongi-hika ki te patu ia Wai-kato.

Ka whakaaro a Nga-puhi kua taea eia nga iwi katoa te patu, a katahi ka haere mai tana ope ki Wai-kato, ko te whai [aru] mai i to te Kanawa haerenga atu ki te patu i a Nga-puhi, i te horonga o te Pa i Raho-ngaua.

Ka hoe mai nei te ope a Nga-puhi, a ka u mai ki Tamaki, ka totoia nga waka i O-tahuhu, a ka rongo a Wai-kato, kei te toto a Nga-puhi i ana waka i O-tahuhu a ka rongo ano ratou he pu te haria [maua] atu nei e Nga-puhi a ka korerotia e te hunga kua kite i te mahi a pu, ki te mea ka puhia atu ki te tangata e kore e kitea atu te taenga atu o te mea e mate ai te tangata ki te tangata ana tu i te pu, kitea rawatia ake kua mate te tangata i te pu, a rongo kau atu ana i te waha o te pu e hamama atu ana, kua tu te tangata, titiro kau atu kua mate, ahakoa i tawhiti te tangata ka hamama atu te pu ki aia, ka mate aia.

Ka wehi a Wai-kato ki aua korero nei i te atua nei i te pu, ka tu te runanga korero o nga toa me nga kaumatua o Wai-kato, a ka kiia me tiki mai me tuatua nga rakau i te ngahere o te Awa-roa, i Wai-uku, kia hingahinga ki te awa hei arai kei puta nga waka o Nga-puhi ki te awa i Wai-kato.

Ka haere te kai tuatua i aua rakaura, a ka oti tera wahi, ka hoki ratou ki roto ano ki Wai-kato, a ka maunu atu nga iwi katoa o Wai-kato ki te pito ki runga o Waikato, i haere ki roto ki te awa o Wai-pa hanga Pa ai ma ratou.

E toru nga Pa i mahia nei e ratou, he mea utakitaki te hanga o aua Pa ra kia kotahi tonu ano te pa.

page 149

Ko aua Pa nei, kei te huinga o nga awa o Waipa o Manga-piko, he mea timata aua pa nei, i te putahi-tanga o aua awa nei, o Wai-pa, o Manga-piko. Ko Mataki-taki i te pito ki waho; tua atu ko Taura-kohia, roto rawa atu ko Puke-tutu, e penei ana, te ahua.

E rima pea mano topu o te tangata ki roto ki aua pa nei, kaore hoki he iwi i ngaro ke atu o tenei ingoa o Waikato, ara apiti ki te tane, ki te wahine.

Ka hanga nei aua Pa nei a ka oti, ka keria te maiero i te pito ki runga, ara ki te pito whakawaho o Puke-tutu aua noa iho taua maioro ra te keri, kia hohonu noa iho puta tonu ki te awa o Wai-pa, puta tonu ki te awa, i Manga-piko hei arai atu mo te ope o Nga-puhi kei tae mai ki roto ki te Pa. He mea whakatakota taua maioro ki te ara whata te huarahi haerenga ki waho.

Te ingoa nui o enei Pa ko Matakitaki.

Ka rupeke mai nga waka a Nga-puhi i Manuka, ka hoe mai ki Wai-uku, ka totoia i reira, i te Pae-o-kai-waka, a ka marere ki te Awa-roa, tae rawa atu ki reira, e hara kua kapi te Awa-roa i te rakau Koroi te tuatua e Wai-kato ki roto ki te awa o te Awa-roa, tangi ana te tapatapahi e Nga-puhi ki te toki. E rua pea marama e tapatapahi ana ka watea te awa ra, a ko nga piko whati tata o taua awa ra, ka keria e Nga-puhi kia tika kia pai ai te putanga mo te waka nei mo Kahu-mau-roa, a ka puta page 150 no ano aua tini waka ra ki Wai-kato, ka hoe a ka tae ki Nga-rua-wahia, a ka tomo i te awa i Wai-pa tera nga tutei o Wai-kato te hoe mai ra, a kite noa ake nga tutei ra, ko mua tonu o nga waka o te ope ra, hoki rawa ake nga waka o nga tutei ra kua tata rawa ratou ki te ope, e hara ka whati aua tutei ra, ka ngau kino te hoe o nga waka i te mea e whati ana nga tutei ra, a i kaha rawa ai ta ratou hoe e whaia mai ana e nga waka o te ope ra, ka hoe ra nga tutei ra, ko te waka tere ka hoea tonutia, ko te waka puhoi ka whakarerea e ratou a ka peke ratou ki uta whati ai, a ko nga waka tere o nga tutei ra ka hoe tonu, e hara ka whaia (arumia) e nga waka o te taua, ka haukotia e te taua ra nga waka o nga tutei ra, ka hori pu tonu ake te ope ra na te Rua-maka-maka ka puta tonu atu ko Whatawhata e warea ana nga waka o nga tutei ra ki te awhio i te awa puta rawa mai ratou e hoe mai ra, e noho atu ana te hau koti a te ope ra i mua o te awa o Wai-pa, e hara ka whati nga tutei ra na uta rere ai i te tahi taha o te awa, ki te taha marangai o te awa, ko te ope ra hoki i te taha ki te hau-auru e noho mai ana, a ka mahue nga waka o nga tutei ra, a ka puhia e te taua ra nga tangata e rere ra ki te pu, haere ana nga tutei ra, ka tae ki nga mano e noho mai i nga Pa ra, e korero ana ki to ratou whainga e te ope taua nei a Nga-puhi, me ta ratou puhanga atu ki te pu, a ka ki atu aua tutei nei. “Koia ano he tika te atua e haria (maua) mai nei.”

Ao ake te ra, e hoe atu ana te ope ra, a ka u ki te tahi taha o te awa o Wai-pa, ki te taha ki te hau-auru i tawahi tata ake ano o nga Pa ra, u kau utu ano te ope ra kua tangi rawa mai ano nga pu ki te pa ra, a rongo kau ana tera te mano i te pa ra i te tangi o te pu, tana whatinga i whati ai, ka rongo mai ra hoki i te waha o te atua e korerotia nei, a e hamama atu ra ki a ratou, a me te kite ano hoki i te tangata e taki hingahinga ana i te patu o te waha kau ano o te atua ra, ko te tangi o te waha o te atua ra, ko te mate rawa ano o te tahi o ratou, te kitea hoki te mea e mate ai, te kitea hoki e te kanohi tangata te rerenga mai o te mea e mate ai te tangata, ko te tu kau ano e kitea, ko page 151 te toto e rere ana, heoti ra ano nga mea a te atua nei e kitea ana, ko te waha ka hamama ki te tangi mana ko te tu a kiko ki te tangata, ko te toto e rere ana, ko te tangata ka mate: a ki tana ki ta te mano nei ki, ara ki ta te mohoao whakaaro, he tino atua te pu i aua ra, whati nei te mano o te pa nei ki te whati mana ki waho o te pa ki te haere noa atu i te marae, ka noho ano nga tini toa nei ka whanga (tatari) i te kai ma tona patu, ma tona patu. Ko Whe-whe, ko Hika-urua, ko Te-hope, ko Te-hutu, ko Tu-tahanga, ko Niho, rupeke (poto) rawa ake toa tonu, ara ki te hapai rakau maori.

Ka whati tenei te mano nei, a ko nga mea kua haere wawe i whiti pai i te arawhata o te maioro i keria ra, nawai i haere pai, a ka tingia e te wehi o te waha o te pu e tangi tonu mai ra, ka tau tutetute te mano e rere whati ra i runga i aua ara whata ra, he mea whai koia kia hohoro te whiti i te arawhata, na te tau tutetute i mahi ka papahoro etahi o te whati ra ki roto ki taua maioro ra, a kihai ratou i kaha te piki ake ano, he hohonu te tahi, a he titi tonu no nga parenga o te maioro ra te tahi, e piki ake ana era kua taka ra, e tamia iho ana ratou e etahi e taka iho ana ano, e piki ake ana, e tamia iho ana e o muri, e piki ake ana te tahi e toia iho ana e etahi, he mea na tera e too iho ra i tera, koia kia eke kia ora, a ko nga tangata e tupeke ana i taua maioro kia whiti ki te tahi taha o te maioro, a ka tautau iho te waewae, ka kapohia ake ano e o raro kua mau toia tinutia iho ki roto ki te maioro ra. He tangata ano kua kite atu tona teina, tuakana, matua ranei; kua whiti ki te tahi taha o te maioro ra, ka karanga kau ake tera i kite atu ra i era o ona whanaunga, ka karanga kau ake “E tai au nei” kao e kore tera e tahuri mai, me pewhea [pehea] e tata iho ai i te wehi kei riro hoki ko ia ano ki roto ki te maioro ra te too iho e era e rarahu kau ake ra ki te mea hei too ake mo ratou kia puta ake ki runga. Tangi kau atu te teina ki te tuakana te matua ki te tamaiti te whaea ki tana potiki, nawai a ka ki no ano te awarua, ka matemate te whakapaparanga tangata o raro, i te pehanga iho e o runga.

page 152

Ko te tangata o taua maioro ra e putu atu ana ki te awa o Wai-pa, e puhia mai ana e te taua ka mate. Kei whea hoki he rerenga mo te whati.

Ka tahi ka tomokia te Pa e Nga-puhi, rokohanga atu ano ko te riri (tini) toa ra, e noho mai ana e whanga atu ana i te riri mana, tana riringa i riri ai aua tini toa ra, he pu ta te taua he rakau maori ta aua toa ra, tupekea ai te kawe o te patu, kua u ki tana hoa riri kua hinga e puhia mai ana, kua hinga tenei toa, kua hinga tenei toa, a poto rawa ake aua toa nei i te mate, e rua te kau ta ratou whaka utu i mate. A o aua toa nei, i ora a Te-hutu, a Kiri-pakoko me etahi atu, ka mate ko Whewhe, ko Hika, ko Te-hope, ko Te-ao-tu-tahanga, ko Niho, me etahi atu toa ano hoki.

Mo konei hoki nga kupu i te waiata a Puhi-ra-waho e kii nei:—

Haere ke ana,
E Hika, e Hope
Ia te Rarawa
Tena Hongi-hika
Nana a Te-hou-taewa.

Ka patua haeretia nei Wai-kato e Nga-puhi, a no te rupekenga (potonga) o nga whati o nga oranga ki waho o te Pa, ka tahi ka tupu te whana i a te Kanawa, a i a Te-wherowhero e hara ka hinga hoki a Nga-puhi, e wha te kau i te hinganga mate rawa, a ka whati hoki a Nga-puhi, ki roto ki te Pa ra whawhai mai ai ki te tangata whenua, ka waiho te taua hei tangata mo te pa; ko te tangata o te Pa, ka waiho hei tau i te Pa ra, a kua kaha mai te pu o roto o te Pa ka tahi a te Kanawa ma ka haere ka kawhaki i a Wai-kato ki te maunga kia ora ai, whai rawa mai a Nga-puhi i roto i te Pa i te kawhaki a te Kanawa, e hara kua mamao noa atu a te Kanawa ma, a ko te mea puhoi o te whati ra ki te oma, ka kokuhu noa iho ki roto ki te rarauhe a ka kitea e te kai whai o te taua, ka mau hei taurekareka mana, ka whai haere tonu a Nga-puhi i te whati ra, a ka mau i a ratou te tahi tira wahine rangatira, no Nga-ti-mahuta, ka noho te taua ra ki te mahimahi i a ratou herehere i Ta-rakerake, kei tawahi mai taua wahi i O-rahiri.

page 153

Haere ra a Te-wherowhero, a ka mamao atu, ka hokia mai ano eia me ana hoa. I hoki mai a Te-wherowhero i Haurua, ka tae mai ratou ki te taua ra me aua wahine nei, rokohanga mai e ratou i te ata po e mahimahia ana e te taua ra nga wahine ra, ka tahi ka huakini e Te-wherowhero, a tangi ana te patu, rokohanga ano tenei tangata i roto ano tana ure i te teke o tenei wahine e ai ana, patua iho ano, takoto tonu te ure i roto i te teke, kua mate te tinana, kihai te tahi o te taua ra i rere ki hai i aha, e rima te kau poto tonu iho te patu, ko Hui-putea te rangatira o taua rima te kau nei, na te rakau maori anake enei patunga.

Ka ahu atu te haere a Wai-kato ki Taupo, ki Kawhia, ki Mokau, a no te taenga ki reira, ka tahi ka hoki mai ano, a ka tae mai a Wai-kato ki tana whenua ka nohoia mai i Hanga-tiki, a i Hau-rua, a tae mai ki te Kopua ki Poko-whatitiri ki O-ta-whao, kua hoki a Nga-puhi a i whakarerea iho nga ruruhi nei e Nga-puhi, kihai i patua, i waiho iho ano i te Pa ra i Matakitaki, na Po-roa i waiho, he mea kia waiho i reira, hei koha mana ki a Waikato, ki a te Kanawa. Ko te tuahine o te Kanawa te tahi ko Pare-kohu, ko te wahine a te Kanawa te tahi ko Ra-huru-ake, he whaka matau mo te maunga rongo tenei.

Muri iho ka haere nga tamariki a aua ruruhi nei a Te-whakaete raua ko Te-kihirini-te-kanawa ki a Nga-puhi, a ka tukua mai e Hongi-hika, te tamahine a Rewa, a Toha, hei hunanga ma nga tangata nei hei wahine ma Kati, ma te teina o Te-wherowhero, hei maunga rongo ma Nga-puhi ki a Wai-kato.

Ka riro mai i nga tangata nei te wahine raka, ka moea e Kati, a i muri ano o te wahine ra, ka takahia mai ano e Nga-puhi tana maunga rongo, ka haere mai ano a Nga-puhi ki te putu ano i a Wai-kato, kihai i whakaaro ko tana maunga rongo, haere mai ana te ope a Po-mare, ka na Hau-raki mai te haere, ka tika mai na Pi-ako ka puta mai ki Wai-kato, haere tonu mai na Horotiu, ka rongo a Wai-kato tera kua tae atu taua ope nei kei te Rore, ka tahi ka whakaekea, e hara, taua timata (tao) tahi ano a Nini ki a Po-mare, takoto ana i raro, ho mai noa te page 154 pu a Nga-puhi, hei aha ma Wai-kato, ka tomokia tonutia; ta Nini pai hoki ta te toa taua; i a Pomare ano ka hinga e hara ka whati Nga-puhi ka patua haeretia, ko Nga-ti-whatua tenei kei roto i te ope a Nga-puhi e patua haeretia nei, a ka tika i te akau te whati, me te whai haere atu ano te kai patu, whiti noa i te wahapu o Wai-kato, ka haere i Tau-roa a tae noa ki A-whitu, ka ora atu tokorua, ka whiti i te wahapu o Manuka, i na runga atu i te moki raupo te whatinga, oma ana ki te maunga, ka ora atu era tokorua, he oi ano te oranga o tenei ope, ko Moe-tara raua ko tana hoa. Hoki ana te kai whai a Wai-kato i A-whitu.

A ka tae te korero ki a Nga-puhi kua mate te ope a Po-mare, ka hapanga mai ano te ope a Nga-puhi ko te Rangi-tu-kei te rangatira, ka u mai taua ope ra ki Tamaki, ara ki te Pane-o-horo-iwi, i te wahapu o te awa o Tamaki, i tawahi mai o Rangi-toto ka rangona taua ope ra e Wai-kato ka tahi ka whaia mai e Nga-ti-tipa, e te toa ra ano e Nini-ruihana, rokohanga mai e Nini te ope a Nga-puhi e noho ana, ka haere atu te tutei, kotahi ano te tangata, hopukiatonutia e te ope ra ka patua ka mate, ka tatari noa te ope a Nini a te hoki noa ake te tutei ra, ka tahi te ope a Nini ka hapainga atu, whakaeke tonu atu ki te ope a Nga-puhi, homai rawa te pupuhi a Nga-puhi hei aha ma Nga-ti-tipa, ko tahi te pu a tenei, a Nini ma, ka ore ano hoki a Wai-kato i whiwhi noa i te pu i aua ra, kahore ano hoki era atu iwi ki te pito ki runga nei i whiwhi noa i te pu i aua ra, ka putu a te Rangi-tu-kei ki te riri mana, te putanga o —— i te tahi taha, taua timata (tao) tahi ano a —— ki a te Rangi-tu-kei, i te karu tonu te tu, ka pekea e Nini-riuhana, e hara ka mau ka patua, ka whati a Nga-puhi ka patua haeretia, a tae rewa atu te whati ki nga waka; kotahi rau i te hinganga, ko nga oranga i eka ki runga ki nga waka, hoe ana kotahi te kau te oranga. Hoki ana a Wai-kato, wehi pea a Nga-puhi, kihai i hoki mai i muri iho.

Haere ke ana ko te Hara-miti ki te patu i Tauranga, a hopukia mai ana e Nga-i-te-rangi, e hara ka mate ko te Hara-miti ki Motiti, e rua rau o te taua a te Hara-miti-poto tonu atu.

page 155

Ka mea a Wai-kato kia timataria ano he whawhai mana ki a Nga-puhi, kua whiwhi hoki a Wai-kato i te pu i enei ra, kua tu hoki nga kaipuke uta pu mai ki Ka-whia, ki Tauranga, hoko ai i te muka mo te pu. A e tae pea te toimaho o te muka ki te rima tana ki te toru tana, ki te rua tana ko tahi ano te pu ngutu parera hei utu mo aua paere muka nei.

Ko tahi ka haere te ope a Wai-kato ki a Nga-puhi, rokohanga atu e noho ana tera a te Para-whau i Whangarei, ka tahi ka whakaekea, ka parekura, a ka hinga a te Para-whau, ka whati a ka puhia haeretia, a ka mau a Tau-whitu, a whaka orangia ake aia, a houhia iho te rongo a te Para-whau. Hoki mai ana a Wai-kato. He rangatira anake o te Para-whau i hinga nei.

Muri iho ka mea ano a Wai-kato katoa puta noa i ona iwi katoa, kia whakaekea ano a Nga-puhi eia, a te Rarawa atu ana, na Te-whero-whero i pehi taua hiahia a Wai-kato, he whakaaro nana ki a Toha ki te wahine a tona teina, ki te tamahine a Rewa o Nga-puhi.

A ka puta te kupu a Te-whero-whero ka mea, “I muri i au kia mau ano ki a Nga-puhi.” Ka tahi a Wai-kato ka noho, a kihai hoki i haere atu i muri iho, me Nga-puhi kihai i haere mai ki Wai-kato patu ai. Noho pai ana aua iwi nei ki a raua.

Te Ope Taua A Nga-Ti-Maru Ki A Nga-I-Te-Rangi, Mo Te Kohuru A Nga-I-Te-Rangi I A Nga-Ti-Maru I Te Wa O Hongi I Te Totara. (Nga-Ti-Maru.)

Ka hoki te korero ki a Nga-i-te-rangi i patu nei i te pa o Nga-ti-maru ara i kohuru nei i Matua-iwi i te pa o te whati o Hau-raki i whati atu nei i te horonga o te Totara, i te ope a Hongi-hika nei.

Na reira iho ano te kino o te ngakau o Nga-i-te-rangi ki Hau-raki, a hanga ana e Nga-i-te-rangi i te pa mana i Katikati, titiro atu ana a Nga-ti-maru, a ko tana hoa riri tenei e mahi nei i te pa mana i Katikati, a ka whakatete nei ano taua iwi nei kia Hau-raki, i te mea hoki ia Nga-ti-maru taua whenua a Katikati, ko Nga-ti-maru hoki te ingoa o nga uri o Maru-tu-ahu, ka tahi page 156 ka whakaaro a Nga-ti-maru ki te hiahia tango a Nga-i-te-rangi i Katikati, kati, mei tana pa hoki ka tu ki reira, a i whakaaro ano a Nga-ti-maru ki nga whakatete a taua iwi ki aia i nga ra o mua, na reira ka hapainga atu te ope a Nga-ti-maru a ka tauria taua pa nei a O-ngare, ko te ingoa tenei o taua pa i hanga nei e taua iwi i Katikati ka horo taua pa, ka patua nga tangata o roto a ka mate i taua pa tona nui o te tangata; ka hinga i reira a te Whanake-haua, a te Pae tuii, a Reko, nga rangatira o Nga-i-te-rangi i hinga i tenei pa horo; ko te whakamutunga tenei o ta Nga-i-te-rangi wahi raua ko Nga-ti-maru. I mua he riri ta Nga-i-te-rangi ki a Nga-ti-maru, a i a Nga-ti-maru te papa, ara te whakamutunga koia tenei ko Katikati.

Tera atu ano ia te tahi Pa horo a Nga-i-te-rangi ko te Papa, kei te wahi i noho ai a te Paraone Minita o te Hahi Ingarangi i Tauranga, na Nga-ti-maru ano taua pa horo. No mua atu tenei i te wa i patua ai te Pa i O-ngare i korerotia nei.

Ka Horo Te Pa I Matua-Iwi, Ka Mate A Nga-Ti-Maru I A Nga-I-Te-Rangi. (Nga-Ti-Maru.)

Tae atu a Nga-puhi ki tana kainga, a ka hoki mai ano aia, hokorima te ope, hoko ono, hoko whitu; tera hoki te nuinga ko te pu raua ko tana teina ko te paura, kawea e Nga-puhi ko te mahi a te pu.

Ka noho tuturu a Nga-ti-maru i Horo-tui, Otira i Rotorua te hokinga tuatahi atu o Nga-ti-maru, a ko te tahi i Tauranga. Te hopukanga ake e Nga-ti-awa, ko te pa a Ngati-maru ko Matua-iwi. Kohurutia iho e Nga-i-te-rangi. Ka whakaaro a Nga-ti-maru ki te he o Nga-i-te-rangi, ara u a Nga-i-te-rangi e taea te aha kei whea he utu mona, ara e hara i te kohuru ta Nga-ti-maru, ko te he o Nga-i-te-rangi te kotahi te whakaaro ki a Nga-puhi anake, ki te iwi i whiwhi i te pu i te paura.

Ka tahi ka huihui a Hau-raki katoa i aia, tana hoatu tanga, ko te “Taumata” he parekura, no Nga-i-te-rangi na Hau-raki katoa i patu hei utu mo te Pa i kohurutia ra mo Matua-iwi. page 157 Ka hinga i reira a Tara-ki-te-awa, a Te kotu, me Hoopu-rakau nga rangatira o Nga-i-te-rangi, a ka tuturu te noho o Hau-raki ki Horotiu, kua ngahau nei hoki a Nga-puhi ki tana mahi ki te patu tangata.

Nga Iwi Tawhito O Hau-Raki. (Nga-Ti-Maru.)

Ko tenei ingoa ko Hau-raki, he ingoa mo nga iwi katoa o Hau-raki e hara nei i a Maru-tuaha.

E hara hoki a Maru-tuahu i a Paoa, tena hoki e kitea te korero mo Paoa, kei te tahi taha ano o te pukapuka nei.

Te Ope Taua A Po-Mare Ki Wai-Kato. (Nga-Ti-Maru.)

Kitea rawatia ake ko te ope a Po-mare i roto o Wai-kato e haere ana, he haere ano tana ki te patu tangata mana i aua wahi, ka tahi ka huihui nga iwi kua patua nei e Nga-puhi, ara nga iwi i te wa o nga pu a Hongi-hika i homai nei e Kingi Hori, a ko aua iwi i huihui tahi nei ki te patu i a Nga-puhi ko Wai-kato, ara ko Nga-ti-tipa, me Hau-raki katoa.

Ka tahi ka turia a Po-mare e aua iwi nei, i turia te riri ki te Rore, ka hinga a Po-mare, he mea pupuhi ki te Pu na Matiu Tohi te pu, no Nga-ti-maru aia, kihai a Po-mare i mate rawa engari na tana pu i tu ai a Po-mare i totitoti ai a Po-mare, a na Nini o Nga-ti-tipa a Po-mare i tino patu kia mate rawa, ka patua haeretia te ope a Po-mare e Wai kato ara e Nga-ti-haua. Kaore a Nga-ti-maru i patu haere, heoi ano tana ko te parekuratanga anake, ka whati a Nga-puhi tukua atu kia whati, na Nga-ti-haua i patu haere. Ko Moe-tara te morehu me etahi atu, ko te mutunga tenei o te toanga a Nga-puhi ki a Wai-kato, mutu atu kaore i ea taua parekura.

Ka Kohurutia A Te-Maunu E Nga-Puhi I Ao-Tea. (Nga-Ti-Maru.)

Ka noho nei a ka haere a Te-maunu ki Ao-tea ki te manu-whiri rokohanga atu hoki kua noho a Nga-puhi ki reira, hopukanga mai ana e Nga-puhi ko Te-maunu ka kohurutia ka mate, mate iho koia me tana tamaiti me ana hoa katoa.

page 158

Kahore ano i mutu noa te kohuru a Nga-puhi o te timatanga iho ano o ona korero i roto i te pukapuka nei a tae noa mai ki tenei kohuru i a Te-maunu.

Ka mate nei a Te-maunu i a Nga-puhi te kohuru ka tangihia he tangi mona e tana wahine ko te tangi tenei:—

Tu tonu ko te Ra e,
I haere ai te Makau.
E kai ana au e,
I te ika wareware;
E hau rere noa e,
I te ihu o te waka;
E kore hoki au
E mihi ki a koe,
E mihi ana au e,
Ngahu a te ipo;
Taku kahui tara e,
No roto i a hau;
Taku totara hae mata e,
No roto no Moe-hau
I haere te makau e
I te ara kohuru.
Ai i tangohia e,
I te mata rakau.
To toto ka tuhi e,
Ka rarapa i te rangi.
Ka totohu to hinu e,
Nga one hungahunga
I waho o Te-karaka e,
Ki te hau kainga.
A noho mai koe ra,
Te puke i Rangi-po,
A whakawai mate ra
Te wahine a Te-puhi,
Kauaka e koaina e,
He ngahoa (whati) toki nui.
Wai (kowai) ra tou e,
Hei ranga i te mate?
Ma Rohu-a-whiu e;
Mana e homai,
Tau noa te makawe,
Te Huia rere tonga;
He unuhanga taniwha e,
Tere ana ki te muri.

Na taua tanga nei i ngau rikiriki ai a Nga-ti-maru ki te mate o Te-maunu i kohurutia nei.

Te Taua Hiku Toto Mo Te-Maunu. (Nga-Ti-Maru.)

Ka haere te ope a Nga-ti-maru ki te takitaki i te kohuru o Te-maunu. He ope ta Nga-ti-maru, he ope ta Nga-puhi tutaki pu ki te moana i Moe-hau, a ka whakauria nga ope ki uta ka whawhai, a ka tu ka papatu, ko Nga-puhi i mate, ka whati tera; i a Nga-ti-maru te papa o ta raua parekura. Kotahi ano waka o Nga-puhi i ora, ara kihai i mau i te ope a Nga-ti-maru, a ko nga morehu o Nga-puhi i ora i runga i taua waka i hoki ai ki tana kainga. Ka hinga i konei a Te-ngere, a Rangi-tu-oro, a Utu-ariki me etahi atu o nga Rangatira o Nga-puhi; ko te ingoa o tenei parekura. Ko Poi-hakena.

Mutu atu te kaha o Nga-puhi, ko te whakaotinga tenei o te riri a Nga-puhi raua ko Hau-raki, a i a Hau-raki te papa, ara te whakamutunga.

I hinga ano a Nga-ti-maru i konei, ha aha koa i te papa i a Hau-raki, ko te whakamutunga tenei a Nga-puhi raua ko Nga-ti-maru i kai ai raua i a raua. Me whakamutu i konei te korero o nga riri a Nga-puhi raua ko Hau-raki.