Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions: Tai-Nui. [Vol. V]

Upoko V

page break

Upoko V.

Pa hau raro, e pupuhi mai nei,
E haramai ana koe, e whakaara i au,
Kotahi taha i waiho, te tirohia mai na,
Ka taka ko roto nei, he ao matangi au
Tenei e whae me huri a whare,
Ki te tau kahurangi, maku e hoe atu;
Kowai rawa e hine oine maku, he aipea ae;
Tera ka whakangaro, a Rerehu ki te rua
Ki Haoe-mapu raia: me moe ki te po,
Tenei te wairua te whakarikanga iho
Kai [Kei] te ao. I aua e Riki,
Ki ou mata rihi, whakamau te titiro,
Nga ngaru ka taoro i waho o nga rae,
Ko aku tiwainga o te hau oranga,
Ka haramai tenei ko au anake au e.

Ko Nga Mahi A Te Ngako.
(Nga-Ti-Maru.)

Ko te whakatupuranga tenei o Te-ngako o te tama a Maru-tu-ahu.

Whanau ake ta Te-ngako, ko Kahu-rau-tao, whanau ake ta Kahu-rau-tao ko Kiwi ko Rau-tao, ko Whanga.

Ka moe a Kiwi te matamua a Kahu-rau-tao, i te wahine ia Nga-whakawanga, i te tamahine a Hape a te tama a Koroki tupuna o Nga-ti-koro-ki e noho i Maunga-tautari, ka pakuhatia te tama a Kahu-rau-tao ki roto o Wai-kato.

A i ona ra o muri iho, ka haere a Kahu-rau-tao ki Wai kato, kia kite i te iwi o tana tama, ki te tiki ano hoki i te pataka whakairo a nga maatua o Nga-whakawanga o te wahine o tana tama. Toko rua a Kahu-rau-tao, raua ko tana tama ko Kiwi i te haerenga ai ki Wai-kato ki te tiki i taua pataka whakairo nei page 60 ia Te-hunga-o-te-toroa, ko te ingoa tena ki a etahi kii: ko Hine-wai te ingoa o taua whata ki te kii a etahi. Ka tae raua ki Wai-kato, ka wahia mai te pataka ra, ka utaina ki te waka, ka na Te-awa-roa-tia kia puta atu ai ki Manuka kia na Tamakitia mai ai te taenga mai ki Hau-raki. Tena ano ia te tino take i haere mai ai raua ma Manuka. He haere na Kahu-rau-tao ki Tamaki kia kite i te iwi o reira i Te-wai-o-hua, a ki te tiki ano hoki i nga pounamu mana i taua iwi ra, kua huangatia hoki te rangatira o te Wai-o-hua kia Kahu-rau-tao. E rua aua pounamu i haere nei a Kahu ki te tiki, ko Tai-pa-roro te ingoa o te tahi, ko Whakarewa te ingoa o tetahi, e rua aua pounamu nei, he Hei-tiki anake. No te taenga ki Tamaki, ka tahi ka haere ki tetahi o nga pa o Te-wai-o-hua, ara ki te kainga o tana huanga, ka tahi ka mahora mai nga taonga ra, ara nga Hei-tiki, no te rironga mai o nga taonga nei ia Kahu-rau-tao, ka mea te whakaaro o te iwi nei, o te Wai-o-hua kia kohurutia a Kahu-rau-tao, ka haere mai etahi o te iwi o Te-wai-o-hua ki te ara whanga [tatari] atu ai ia Kahu, kia pahomo mai ai a Kahu ki tahaki rawa mai o te kainga o te Wai-o-hua e noho ai, ara o te puni o ta ratou rangatira, e noho ai, ka patu ai ratou ia Kahu. No te hipanga mai o Kahu i te pa o te iwi nei ka tahi ka kohurutia a Kahu e ratou ka mate. Mate iho ko Kiwi ko Kahu-rau-tao, te tamaiti, ko te matua, mate katoa: ka whakairihia a Kiwi ki te rakau i te tumu i O-rere, na reira te mihi a Tara-wai-kato, “E tama a Kahu e, tena pea ia koe te katoa mai na i te hau.” Ka noho pouaru te wahine a Kiwi a Nga-whakawanga, te tamahine a Hape a te tuakana o Haua, nga tama a Koroki.

Ko Rau-tao te teina o Kiwi ka moea e Rau-tao te pouaru o tana tuakana, kia whanau mai ko etahi o nga tupuna o Nga-ti-maru.

Ka noho a Rau-tao raua ko tana teina ko Whanga, ka mea ki te mate o ta raua matua me to raua tuakana kaore nei i rite, ka tahi ka whakatauki mai a Ra-muri te mokopuna a Whanaunga a te tama a Maru-tu-ahu raua ko Pare-moe-hau, kia Rau-tao, ki te Mokopuna a Te-ngako a te tama a Maru-tu-ahu raua ko Hine-urunga. Ko te kupu tenei o taua whakatauki, “E tama a page 61 Kahu e, tena pea ia koe te moe pepeke mai na, tenei ia au te moe wharoro atu nei.” Ko te tikanga o tenei whakatauki mo te mate a Kahu-rau-tao e kore e rite i tana tama ia Rau-tao, ka tahi ka tino ngau rikiriki rawa te whakaaro o Rau-tao kia ea te mate o tana matua. Taua hoatutanga o te ope a Rau-tao hei takitaki mo te mate a tana matua, ka tae ki Tamaki ka kite a Te-wai-o-hua, ka puta ki waho o nga pa, ka parekuratia te riri a Rau-tao raua ko Te-wai-o-hua. Te tino pekenga o Rau-tao ka hinga nga mataa-ngohi, ka hinga nga tatao, ta-u ka whati a Te-wai-o-hua, ka patua haeretia e Rau-tao ma a tae tonu atu ki te pa, horo tonu atu tetahi o nga pa, heke atu ko te tua-rua o nga pa ka horo ano tera pa, heke atu ko te tua-toru o nga pa ka horo ano, ena pa katoa e tu i Tamaki na, na Rau-tao anake i patu wai-mo tana matua mo Kahu-rau-tao i kohurutia nei e Te-o-hua. No Te-wai-o-hua hoki ena pa, a Maunga-whau, a Manga-rei a Maunga-taketake me Totara-i-ahua, ena pa katoa ara nga pa a Te-wai-o-hua, na Rau-tao anake i patu, kotahi ano te ra i hora ai.

Ka hokimai te taua a Rau-tao ki Hau-raki noho ai, ka ora te ngakau mo te mate o tana matua ka ea nei. Ka tahi ano a Rau-tao ka mahara ki te kupu a Ra-muri i whakatauki mai ra i penei na. “E tama a Kahu e, tena pea ia koe te moe pepeka mai na, tenei ia au te moe wharoro atu nei.” Mahara ana a Rau-tao, e rua nga tikanga o taua whakatauki, mo te mate o tana matua e kore e rite, mona hoki e moe pepeke ana i te hemo kai, ka tahi a Rau-tao ka tahuri ki te mahi kai. Ta Rau-tao pai hoki ki te mahi kai, te uri mahi kai o tana tupuna Maru-tu-ahu, ka tae ki te ngahuru ka hauhake nga maara a Rau-tao, ka tahi ka tikina a Ra-muri hei hui mana, ara hei kai i nga kai i mahia nei e Rau-tao, ka hanga te whare mo te hui a Ra-muri, mo te tangata i whakatauki nei kia Rau-tao, ka oti te whare, ka mahia he patu hei wehe i taua whare, he mea mahi taua patu i waenganui o te whare kia motu ke ai te tahi pito o te whare i te tahi pito o te whare, ko tetahi pito mo te hui ko tetahi pito hei tahunga mo nga kai, ka ngiha [kaa] nga hangi, i waho ano te page 62 hui, ka poki nga hangi ka tomo te hui ki te whare, kaore te hui i mohio he hangi e poki ana i te tahi pito o te whare. Ka tautini nga hangi ra e tao ana, ka whakahau a Rau-tao kia wahia te patu e tu ra i waenganui o tana whare, ka pakaru taua patu, ka tahi ka hukea te mahi ra a te hangi o te kumara, te tino haerenga o te mamaoa o te hangi ki te wahi i noho ai te hui ra, pouri kerekere, he ana te manawa i te horo-manga i te mamaoa hangi, a puta ana te werawera o te hui ra. He tikanga ano i peneitia ai e Rau-tao te hui a Ra-muri, mo Ra-muri i whakatauki nei ki aia kia Rau-tao, na reira i tukua ai e Rau-tao te hui a Ra-muri ki roto ki te whare-umu kia tamaoatia e te maomaoa. He mea kino te maomaoa ki te Maori, he whakaheke tupu tangata. Ka mea mai a Ra-muri kia Rau-tao, “He kohuru tau ki au u a taku teina.”

Ka mea atu a Rau-tao ki aia, “He mahi ke taku, he mahi kai tau, whakatauki ake ana koe ki au, ko to te tuku atu tenei ki te mahi kai, koia tena e mihi na koe ki a koe,” kua ea katoa ia Rau-tao ana mate, te mate o tana matua, me te mate ona i whakataukitia nei. Mutu tonu atu te wahi ki Te-wai-o-hua, kaore te Wai-o-hua i whakaara pakanga ano ma raua ko Rau-tao a tae noa mai ki nga uri nei, me Rau-tao hoki kaore aia i whakaara pakanga ano ma raua ko te Wai-o-hua. Te ritenga ano o te mate o Kahu-rau-tao o te matua a Rau-tao raua ko Whanga mutu tonu ake ta Rau-tao wahi raua ko Te-wai-o-hua, ka mutu tenei wahi.

Nga Rangatira Ariki O Tamaki. (Te-Aki-Tai.)

Totara-i-a-hua Wai-o-hua (no te ipu a Hua) koia te “Wai-o-hua.” No Te-wai-o-hua enei Rangatira ko Hua, te Ariki o Tamaki i ona ra. Ko Wawara te Ariki o Maungawhau Pa i ona ra. Ko Mahi-tokotoko te Ariki o Remu-wera Pa i ona ra. Ko Mahi-korero te Ariki o Mau-nga-rahiri pa i ona ra. Ko Pou-tu-keka i kai i te kanae i makuturia i Puke-tutu a mate ana aia, i haere mai aia i Wai-kato, no te mea i mate paremo tana tuakana i reira, a koia te tipuna o Nga-ti-pou.

page 63

Totara-i-a-hua ko taua pa ra ano ko Maunga-kiekie koia nei te hari taua o aua Pa nei, a e haria ana “ana mate” te tupapaku i te wahi e tu ai te papatua. Ko Hau taua te ingoa. Koia nei taua hau taua:—

Kotahi tangata i whiua ki Kawhia
Ko Tai-nui anake.
Whangaia Oho-nui he kuri
Ki Whiti. Mata parapara,
E oho Kai-tangata.
A ka tamumu te ngaro,
E toe Mata-i-rangi-ka,
Ka tumumu te ngaro,

Na Whauwhau i patu a Maki tama a Tai-hua. Na Maki kaumatua i patu a Whauwhau i Raro-tonga:—

Two black and white diagrams of whakapapa.

page 64

Two black and white diagrams of whakapapa.

* I kohurutia i Apa-kai, a kainga ana e Kiwi, koia te ingoa o Kiwi.

Koia nei te whakapapa o Hua me ana uri:—

Two black and white diagrams of whakapapa.

Kahu-Rau-Tao. (Nga-Ti-Mahuta.)

He mea kohuru a Kahu-rau-tao, koia i patua ai nga pa nei a Moko-ia, a Tau-rere. No Nga-ti-maru a Kahu-rau-tao, i haere mai aia i Hau-raki, a ka tae mai aia ki O-tahuhu, kia kite i nga tangata o Tai-nui. He haere pai mai tana, he haere manuwhiri, page break
Hao-Kanae.Mullet Sea Coast Fishing

Hao-Kanae.
Mullet Sea Coast Fishing

page 65 a kohurutia ana aia e nga tangata o Tai-nui. Koia i patua ai e Nga-ti-maru aua pa nei a Mau-inaina, a Taurere, a Mokoia: a i patua ano hoki enei pa ano mo taua hara ano, a Te-papa-o-tama-te-ra, a Kohi-marama, a Taka-runga, te Te-pupuke a O-rewa, a Mahu-rangi, a Mau-tohora, a te Ti-raurau, Te-uru-tonga, Te Ngaere, me Pakiri.

Te Kohurui Mate Ai A Kahu-Rautao. (Aki-Tai)

I patua ai nga pa nei a Mokoia, me Tau-rerere, hei utu mo te kohuru a Tai-nui i taua rangatira nei i a Kahu-rautao o Nga-ti-maru. Na Nga-ti-maru i tau a i patua aua pa nei e ratou mo ta ratou tupapaku.

I haere mai a Kahu-rau-tao i Hau-raki, he haere manuwhiri mai kia kite i enei o ana huanga i a Tai-nui i aua pa, a kohurutia ana aia e Tai-nui, koia i tauria ai aua pa nei e Nga-ti-maru, a ka horo enei pa i a Nga-ti-maru, a Mau-inaina, a Tau-rerere, a Mokoia, a Papa-o-tama-te-ra, a Kohi-marama, a Taka-puna, a te Pupuke, a O-rewa, a Mahu-rangi, a Mau-tohora, a te Ti-raurau, a te Uru-tonga, a te Ngaere, me Pakiri.

A mo taua kohuru ano a Tai-nui i a Kahu-rau-tao ka patua nga pa nei a O-rakei me Taurarua, e te Taniwha, a ka mate a Kiwi nui i taua patunga, me aua pa horo me aua parekura.

A te take i patua ai taua pa nei a Maunga-whau, mo te Taniwha nei mo U-reia, i patua e Tai-nui ki Pu-ponga.

Ko taua taniwha nei ko U-reia, he tupua, he atua na Nga-ti-tama-te-ra; a he haere teretere atu no te ope haere a Tai-nui kia kite i nga iwi o Hau-raki, a na te upoko Ariki o taua ope te kupu kia tere atu a U-reia i Hau-raki ki te wahapu o Manuka, te take kia hoatu aua taru kakara nei ma U-reia, ara te Karetu, te Papau-rangi, te Ma-nehu te Tara-mea me nga taru kakara katoa e tangihia ana hei mahi hinu, he mea hoki he nui aua taru i te wahapu o Manuka e tupu ana.

A tere atu ana a U-reia i Hau-raki a ka tae ki Manuka, a mahia ana e Tai-nui ki te whare-taniwha a ka mau a U-reia a patua ana e ratou, a kainga ana, I hopukia ano taua Taniwha page 66 nei i waho ake o Pu-ponga, na reira i tauria ai taua pa nei a Maunga-whau, a taupokina ana e Nga-ti-maru, a patua ana te iwi o te pa, kainga ana, ka mate a Kiwi ingoa i reira, a ko te horonga tenei o tana pa, a tapu ana i te tupapaku: a tapu tonu, kihai i nohoia i muri iho a moroki noa nei, a rokohanga noatia mei nei e te pakeha e takoto papa humuhumu ana.

Ko tera pa ko Totara-i-ahua, i tapa ai ki taua ingoa, he kawa no te iriiringa o Koro-kino, o te rangatira o Nga-ti-awa, no te mea na Tai-nui i noho a Tamaki i te matatitanga o te noho o te tangata i taua whenua, a no te heke nui o Nga-ti-awa i heke mai i Tara-naki ahu ai ki te whenua a Nga-puhi raua ko Nga-ti-whatua, ka nohoia hoki aua pa nei e Nga-ti-awa, tena e hoki ano a Nga-ti-awa i nga ra o Kauri, ka ahu ki Tauranga, a ki Tara-naki ano, ka riro ano taua whenua me ana pa i Tamaki nei i a Tai-nui ano, a no aua ra i nohoia ra a Tamaki e Nga-ti-awa, koia te wa i whanau ai aia a Koro-kino, a tapa iho ai taua pa nei a Totara-i-ahua, ara he Totara, i ahua hei tuahu mo te tamaiti i te wa i iriiria ai, a, waiho tonu iho taua Totara hei kawa, i te wa i kawangia ai te tamaiti.

A i nga ra o te Toto-ka-rewa, o te rangatira o Nga-ti-paoa, ka tu te parekura i Taupo i uta mai o nga motu i Pakihi, o Po-nui, ko taua parekura na Te-kawe-rau raua ko Nga-i-tahuhu: ko te Maeaea te upoko o te haere a aua iwi nei, a ko te hoa riri ko Nga-ti-paoa, ka mate a Nga-ti-paoa i a te Maeaea, a ka riro a Toto-ka-rewa i a Te-kawe-rau, a hiia ana nga wheua a te Toto-ka-rewa e ratou i waho ake o Te-kawau hei huti mango, a ka tauria aua iwi i Mahu-rangi e Nga-ti-paoa hei utu mo nga wheua o te Toto-ka-rewa i hiia ra ki te mango, a ka riro taua whenua a Mahurangi, a Wai-te-mata mai ana i a Nga-ti-paoa mo aua wheua i mahia kinotia ra e aua iwi.

Maunga-Whau (Mount Eden). (Te-Aki-Tai.)

Ko tenei pa ko Maunga-whau, he mea patu e Nga-ti-maru hei utu mo te Taniwha nei mo U-reia i patua e te iwi nei e Tai-nui i Pu-ponga.

page 67

Ko U-reia he Taniwha na Nga-ti-tama-te-ra i Hau-raki, a na te tahi rangatira o Tai-nui, i tae ki Hau-raki mea atu ai kia haere atu taua Taniwha ki Manuka, he mea hoki i tonoa ai ki Manuka, no te mea ko aua taru kakara nei ko te Karetu ko te Pa-pau-rangi ko te Manehu ko te Tara-mea me era atu taru kakara e nui ana te tupu i Manuka, a haere ana a U-reia ki Manuka, ka kite a Tai-nui i taua taniwha e tere ana i waho ake o Pu-ponga mahia ana e ratou ki te whare-taniwha i te roma o te awa, a ka mau taua Taniwha a patua ana e ratou. Koia aua pa ra a Maunga-whau me Maunga-kiekie i patua ai e Nga-ti-tama-te-ra, horo ana aua pa ra ka mate nga tangata o roto.

U-Reia Raua Ko Haumia. (Nga-Ti-Maru.)

I nga ra o mua noa atu ka noho taua Taniwha nei a U-reia i Hau-raki, a i aua ra ano ka noho a Haumia i Manuka, a ka kau a Haumia i te moana ka ahu ki Hau-raki kia kite aia i a U-reia, kia tere raua ki Manuka, Ano ka kite a U-reia i a Haumia ka ui aia a U-reia ka mea. “I tere mai koe ki te aha i konei? he kai pai to tau kainga?”

Ka mea atu a Haumia, “Ae he kai pai noa atu to taku kainga, he nui, he momona.”

Ka mea atu a U-reia, “He kai aha nga kai o tau kainga?”

Ka mea atu a Haumia, “He kai te kai, a he nui nga taonga o taku kainga, he Huia, he Kotuku, he Rau-kawa, he Tara-mea, he Kopuru me te Manehu me te Tawiri.”

Ka mea atu a U-reia, “Tena taua ka tere ki reira, kia kite au i nga taonga o tau kainga.”

Ka mea atu a Haumia, “Hoatu koe ki mua o taua, kia kite ai koe i te rangatiratanga o taku kainga.”

Ka puta a U-reia i tana Ana a ka tere haere ki te kainga o Haumia; puta kau ana a U-reia i tana Ana, ka paia [purua, tutakina] te whatitoka [tatau] o te Ana e Haumia. Ka kite atu U-reia i te mahi a Haumia ki te kuwaha o tana Ana, ka hopohopo ana whakaaro ka puta tana kupu ka mea, “Ha page 68 Haumia whakatere Taniwha.” A ka tere haere raua ko Haumia a ka u ki Pu-ponga, mei reira kua oti te mahi e nga tangata o Pu-ponga nga whare Taniwha hei mahanga i a U-reia, a ka tere haere aia ki roto ki te whare Taniwha, a ka mau, a patua ana e nga tangata, Ko te take whawhai tenei a Hau-raki ki Manuka.

Whare-Taniwha. (Nga-Ti-Te-Ata.)

Koia nei nga korero o te whare patu taniwha, ara o te Whare-rangaranga.

I nga ra e kiia ai kia haere te iwi ki te patu Taniwha, ka mahia te kaupapa raupo a ka hanga te Whare-rangaranga ki runga ki taua kaupapa, a ka hoatu te tahi wahi o te kikokiho Tupoupou ki roto ki taua whare, a ka hoea taua kaupapa ki te au o te awa punga ai, ka rongo te taniwha i te kakara o te kikokiko Tupoupou a ka eke ki taua kaupapa, a ka tapoko ki roto ki te whare, ka kitea atu e te iwi ka pa te karanga a te iwi ka mea, “E Rongo, to whitiki kia u.”

I te wa e mahi ai te iwi ki te hanga i taua kaupapa raupo me te Whare-rangaranga, he mea mahi he kono iti e te iwi hei kohinga mo nga kai e kai ai ratou, te ingoa o aua kono he Kono-taniwha. Te take i hanga ai aua kono kia iti, he mea kia wawe ai te pau o nga kai o aua kono, kei puta wawe te Taniwha ki te Whare-rangaranga ki [kahore] ano nga kai o aua kono i pau.

Totara-I-A-Hua. (Te-Aki-Tai.)

Ko te rakau i tu i te Pa ra, e kiia nei ko te “Totara-i-a-hua,” he rakau kawa no Korokino no te rangatira o te iwi ra no Nga-ti-awa.

Toto-Ka-Rewa. (Nga-Ti-Mahuta.)

I mate a Toto-ka-rewa i Taupo i raro atu o Te-wai-roa i te Motu i Pakihi, i Hau-raki, i mate i te parekura a Te-kawe-rau, me Nga-i-tahuhu. Ko Maeaea te rangatira o Nga-i-tahuhu, a ko te iwi ra ko Nga-ti-paoa te haumi o te Maeaea, ko nga wheua page 69 a Te-karewa [Toto-ka-rewa] i mahia hei matika [matau] hii ika, a hiia ana hei huti mango i Te-kawau, koia a Nga-ti-paoa i patu ai i nga tangata o Mahu-rangi i riro ai tera whenua i a Nga-ti-paoa.

Toto-Ka-Rewa. (Te-Aki-Tai.)

I mate a te Toto-ka-rewa i te whawhai i Taupo i Hau-raki nei, na Maeaea raua ko Nga-ti-paoa taua whawhai, a ko nga wheua a Toto-ka-rewa i hia hei matika hi ika e te Kawe-rau i waho ake o Tiritiri-matangi, a na reira a Nga-ti-paoa i patu ai i nga tangata o Mahurangi i riro ai tera wahi a Whanga-paraoa i Nga-ti-paoa.

Te Ana-Parapara, I Manuka. (Nga-Ti-Kahu-Koka.)

I nga ra o mua, ara i te wa o o matou tupuna inamata noa atu, e kiia ana, kahore i tata mai te amai o te moana ki te wahapu o Manuka, i te mea e kapi ana taua wahi i te mania nui noa atu, a e tupuria ana taua mania e te huru rakau, me nga roto ano o taua mania, a e naomia ana, a e ramaa ana nga tuna o aua roto e o matou tupuna, me nga uri i mua tata ake ano o matou, ko etahi o o matou tino koroheke kua rama tuna, a kua kohi i te hua manu moana i taua mania.

Ko taua mania ko Papa-kiekie te ingoa atu ano i Te-muri-wai a Kari-oi ra ano, a e ngakia ana te maara kumara i reira, whaihoki no aua ra ano i nohoia ai a Taporapora i roto i Kai-para e nga uri o Tama-te-kapua, he mea ia i nohoia taua wahi e nga weinga i mua atu o ratou, ara e nga uri o te waka nei o Mahuhu, i noho hoki taua waka ki reira a tu ai te Whare-kura ki Taporapora. I aua ra ko Te-wai-roa i motu ke i Kai-para, i te mea hoki e tu ungutu ana a Taporapora i te wahapu o aua awa, a taihoa nei no enei tau o muri noa nei a Taporapora i wekua haeretia ai ki te moana, a i puare ngatahi ai a Te-wai-roa me Kai-para hei awa kotahi te ungututanga ki te moana. He marae tapu te marae me te Whare-kura i Taporapora, i te mea i whakanohoia nga mea tapu ki reira i te wa i u mai ai a Mahuhu ki taua wahi.

page 70

Ko nga uri o te waka nei o Mahuhu, he iwi noho nui i te Ana, kahore kau he tino noho i te whare Maori, koia a te Ana-parapara i te wahapu o Manuka, me te Ana-whata i Wai-takere, me te tini Ana o taua akau, he nohoanga na taua iwi, a kai ai ratou i te Roi, i te Panahi, i te Hua manu, i te ika: a na nga uri o Tama-te-kapua ratou i patu, a ngaro noa iho ai hei hunga ma o ratou rangatira, a na Nga-ti-whatua, me nga uri o Kahu-unuunu i a (pei) nga uri o Tama-te-kapua i hoki ai ki Roto-rua, a i mahue ai te whenua ma Nga-ti-whatua. I peia hoki a Kauri te uri o Tama-te-kapua e Nga-ti-whatua kia haere ki Tau-ranga, a i riro ai i a Nga-puhi, ara i te Uri-o-pou te whenua e nohoia nei e Nga-puhi. Taihoa e tino whakaoti enei korero.

Te Take O Tenei Ingoa O Rau-Kawa, Ara O
Nga-Ti-Rau-Kawa. (Nga-Ti-Teata.)

Ka noho a Tu-rongo, a ka mate te tahi o te iwi a ka noho tauaa aia, ko te tauaa ra tenei he mea kopare tana mahunga ki te rau Kawakawa, a ka whanau ta raua tamaiti ko tana wahine ka tapaa te ingoa o taua tamaiti tane ko Rau-kawa, a ko taua tama a Tu-rongo te tupuna o te iwi e kiia nei ko Nga-ti-rau-kawa.

Na Nga-ti-rua-nui i whakamoe a Tu-rongo ki te wahine, a hoatu aua e ratou ko Rua-pu-te-hanga hei wahine ma Tu-rongo, a roa noa e moe ana i a Tu-rongo, ka tangohia te wahine e Whati-hua, a ka riro a Rua-pu-te-hanga i a Whati-hua, a ka whanau te tamaiti a Whati-hua raua ko Rua-pu-te-hanga, ka tapaa te ingoa o taua tamaiti ko Ue-nuku-tu-whatu a whakataniwha ana a Ue-nuku-tu-whatu, a tu ana hei toka kowhatu, a koia te toka kowhatu e tu i te Awa-roa i Kawhia; a ka pukupa te wahine, ka haere taua tu wahine ki taua kehua kowhatu ra ki a Ue-nuku-tu-whatu ka karakia atu ai, kia hapu ai, kia whanau ai he tamaiti ma taua tu wahine e hikihiki ai.

Nga Mahi A Tu-Raunga-Tao. (Nga-Ti-Mahuta.)

Ka noho a Tu-raunga-tao i tona kainga i Horo-tiu, a tera te ope taua te haere mai ra ki te patu i aia, a ka tahi a Tu-raunga-tao page 71 ka huihui i tana Hapu, a ka noho i tana paenga kainga, ka huakina e te taua ra, ka rere aia me tana Hapu tangata, a ka whati atu ratou a ka pahure ka ora i te patu a te taua ra.

E whati ana te whati nei, nei koa he tangata a Tu-rau-nga-tao, he tini ana tamariki, a ka whati nei ratou, kihai rawa aia i tahuri iho ki ana tamariki ka arahi kia ora ai ano hoki aua tamariki ra, e whati ana hoki aia, ko ia anake kia ora, kihai ano hoki aia i tahuri iho ki tana hoa wahine hei arahi i aia kia ora, ka rere nei a Tu-raunga-tao ki te ora mona anake a ka mahue i aia tana wahine e awhina ra i a rawa tamariki kia ora i te taua ra, ano ka kite te wahine ra i aia e rere ana, ka ore e tahuri mai ki aia me ana tamariki ka karanga atu te wahine ra, “E tai, a taua tamariki ka mahue.”

E oma ra te tangata ra, ka karanga mai ki tana wahine “Kaore ana, tena he tamariki ma taua; kei te matamata o te ure. E pari ana te wai o te kotinga.” Ka rere noa atu aia, waiho iho ana tamariki me tana whaerere hei kai ma te patu a te taua ra.

Ka rere nei aia me tana Hapu, ara me tana iwi a ka whaia e te taua ra, a e rere ana ratou i te taha tika o ti awa o Horo-tiu, a ka mea ratou kia whiti ki te tahi taha ano o taua awa, a me pewhea e whiti ai i te nui o te awa, a i te waka kore, ko te kau o ratou te mea i kore, kei mau i te taua, a ka mea atu tana nuinga ki aia, ka karanga atu i a ratou e oma ra, “E Tu-raunga-tao e, me pewhea taua e whiti ai?” Ka oho atu te kupu ana a te tangata ra ka mea atu, “Tena ano kei ona roratanga” ara kei nga wahi kuititanga o te awa ka whiti ai ratou; ka rere tonu nei ratou, a ka tae ki nga wahi kuiti o te awa ra ka whiti ratou, a kihai i taea te whai e te taua ra, a ka ora atu te iwi a Tu-raunga-tao.

Ka haere noa atu ratou, a noho noa atu he wahi ke, a ka whai kainga ano ratou, ka tahi taua iwi ka mea atu ano ki aia, “Me pewhea ra e ea ai ta tatou mate?” Ka mea atu aia ki tana iwi, “Ka ore ana, me whakatupu ki te hua o te rengarenga me whakapakari ki te hua o te Kawa-riki” ko te tikanga o enei page 72 kupu a te tangata nei: Ko te tamariki e hua i te matamata o te ure, “E pari ana te wai o te kotinga?” Ka hua mai ano he tamariki ma raua a muri atu, ma te wai o te ure e whakahua mai.

Ko te tikanga o tenei kupu ana, “Tena ano kei ona roratanga” tena ano kei nga wahi kuiti o te awa a ka whiti ratou.

A ko te tikanga o tenei kupu ana, “Me whaka tupu ki te hua o te rengarenga me whakapakari ki te hua o te Kawa-riki” me whakatupu i te tangata, a ka hira [tini] ka takitaki ai i tana mate. A waiho iho hei pepeha ma nga uri nei.