The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions: Tai-Nui. [Vol. V]
Upoko V
Upoko V.
Pa hau raro, e pupuhi mai nei,
E haramai ana koe, e whakaara i au,
Kotahi taha i waiho, te tirohia mai na,
Ka taka ko roto nei, he ao matangi au
Tenei e whae me huri a whare,
Ki te tau kahurangi, maku e hoe atu;
Kowai rawa e hine oine maku, he aipea ae;
Tera ka whakangaro, a Rerehu ki te rua
Ki Haoe-mapu raia: me moe ki te po,
Tenei te wairua te whakarikanga iho
Kai [Kei] te ao. I aua e Riki,
Ki ou mata rihi, whakamau te titiro,
Nga ngaru ka taoro i waho o nga rae,
Ko aku tiwainga o te hau oranga,
Ka haramai tenei ko au anake au e.
Ko Nga Mahi A Te Ngako.
(Nga-Ti-Maru.)
Ko te whakatupuranga tenei o Te-ngako o te tama a Maru-tu-ahu.
Whanau ake ta Te-ngako, ko Kahu-rau-tao, whanau ake ta Kahu-rau-tao ko Kiwi ko Rau-tao, ko Whanga.
Ka moe a Kiwi te matamua a Kahu-rau-tao, i te wahine ia Nga-whakawanga, i te tamahine a Hape a te tama a Koroki tupuna o Nga-ti-koro-ki e noho i Maunga-tautari, ka pakuhatia te tama a Kahu-rau-tao ki roto o Wai-kato.
A i ona ra o muri iho, ka haere a Kahu-rau-tao ki Wai kato, kia kite i te iwi o tana tama, ki te tiki ano hoki i te pataka whakairo a nga maatua o Nga-whakawanga o te wahine o tana tama. Toko rua a Kahu-rau-tao, raua ko tana tama ko Kiwi i te haerenga ai ki Wai-kato ki te tiki i taua pataka whakairo nei page 60 ia Te-hunga-o-te-toroa, ko te ingoa tena ki a etahi kii: ko Hine-wai te ingoa o taua whata ki te kii a etahi. Ka tae raua ki Wai-kato, ka wahia mai te pataka ra, ka utaina ki te waka, ka na Te-awa-roa-tia kia puta atu ai ki Manuka kia na Tamakitia mai ai te taenga mai ki Hau-raki. Tena ano ia te tino take i haere mai ai raua ma Manuka. He haere na Kahu-rau-tao ki Tamaki kia kite i te iwi o reira i Te-wai-o-hua, a ki te tiki ano hoki i nga pounamu mana i taua iwi ra, kua huangatia hoki te rangatira o te Wai-o-hua kia Kahu-rau-tao. E rua aua pounamu i haere nei a Kahu ki te tiki, ko Tai-pa-roro te ingoa o te tahi, ko Whakarewa te ingoa o tetahi, e rua aua pounamu nei, he Hei-tiki anake. No te taenga ki Tamaki, ka tahi ka haere ki tetahi o nga pa o Te-wai-o-hua, ara ki te kainga o tana huanga, ka tahi ka mahora mai nga taonga ra, ara nga Hei-tiki, no te rironga mai o nga taonga nei ia Kahu-rau-tao, ka mea te whakaaro o te iwi nei, o te Wai-o-hua kia kohurutia a Kahu-rau-tao, ka haere mai etahi o te iwi o Te-wai-o-hua ki te ara whanga [tatari] atu ai ia Kahu, kia pahomo mai ai a Kahu ki tahaki rawa mai o te kainga o te Wai-o-hua e noho ai, ara o te puni o ta ratou rangatira, e noho ai, ka patu ai ratou ia Kahu. No te hipanga mai o Kahu i te pa o te iwi nei ka tahi ka kohurutia a Kahu e ratou ka mate. Mate iho ko Kiwi ko Kahu-rau-tao, te tamaiti, ko te matua, mate katoa: ka whakairihia a Kiwi ki te rakau i te tumu i O-rere, na reira te mihi a Tara-wai-kato, “E tama a Kahu e, tena pea ia koe te katoa mai na i te hau.” Ka noho pouaru te wahine a Kiwi a Nga-whakawanga, te tamahine a Hape a te tuakana o Haua, nga tama a Koroki.
Ko Rau-tao te teina o Kiwi ka moea e Rau-tao te pouaru o tana tuakana, kia whanau mai ko etahi o nga tupuna o Nga-ti-maru.
Ka noho a Rau-tao raua ko tana teina ko Whanga, ka mea ki te mate o ta raua matua me to raua tuakana kaore nei i rite, ka tahi ka whakatauki mai a Ra-muri te mokopuna a Whanaunga a te tama a Maru-tu-ahu raua ko Pare-moe-hau, kia Rau-tao, ki te Mokopuna a Te-ngako a te tama a Maru-tu-ahu raua ko Hine-urunga. Ko te kupu tenei o taua whakatauki, “E tama a page 61 Kahu e, tena pea ia koe te moe pepeke mai na, tenei ia au te moe wharoro atu nei.” Ko te tikanga o tenei whakatauki mo te mate a Kahu-rau-tao e kore e rite i tana tama ia Rau-tao, ka tahi ka tino ngau rikiriki rawa te whakaaro o Rau-tao kia ea te mate o tana matua. Taua hoatutanga o te ope a Rau-tao hei takitaki mo te mate a tana matua, ka tae ki Tamaki ka kite a Te-wai-o-hua, ka puta ki waho o nga pa, ka parekuratia te riri a Rau-tao raua ko Te-wai-o-hua. Te tino pekenga o Rau-tao ka hinga nga mataa-ngohi, ka hinga nga tatao, ta-u ka whati a Te-wai-o-hua, ka patua haeretia e Rau-tao ma a tae tonu atu ki te pa, horo tonu atu tetahi o nga pa, heke atu ko te tua-rua o nga pa ka horo ano tera pa, heke atu ko te tua-toru o nga pa ka horo ano, ena pa katoa e tu i Tamaki na, na Rau-tao anake i patu wai-mo tana matua mo Kahu-rau-tao i kohurutia nei e Te-o-hua. No Te-wai-o-hua hoki ena pa, a Maunga-whau, a Manga-rei a Maunga-taketake me Totara-i-ahua, ena pa katoa ara nga pa a Te-wai-o-hua, na Rau-tao anake i patu, kotahi ano te ra i hora ai.
Ka hokimai te taua a Rau-tao ki Hau-raki noho ai, ka ora te ngakau mo te mate o tana matua ka ea nei. Ka tahi ano a Rau-tao ka mahara ki te kupu a Ra-muri i whakatauki mai ra i penei na. “E tama a Kahu e, tena pea ia koe te moe pepeka mai na, tenei ia au te moe wharoro atu nei.” Mahara ana a Rau-tao, e rua nga tikanga o taua whakatauki, mo te mate o tana matua e kore e rite, mona hoki e moe pepeke ana i te hemo kai, ka tahi a Rau-tao ka tahuri ki te mahi kai. Ta Rau-tao pai hoki ki te mahi kai, te uri mahi kai o tana tupuna Maru-tu-ahu, ka tae ki te ngahuru ka hauhake nga maara a Rau-tao, ka tahi ka tikina a Ra-muri hei hui mana, ara hei kai i nga kai i mahia nei e Rau-tao, ka hanga te whare mo te hui a Ra-muri, mo te tangata i whakatauki nei kia Rau-tao, ka oti te whare, ka mahia he patu hei wehe i taua whare, he mea mahi taua patu i waenganui o te whare kia motu ke ai te tahi pito o te whare i te tahi pito o te whare, ko tetahi pito mo te hui ko tetahi pito hei tahunga mo nga kai, ka ngiha [kaa] nga hangi, i waho ano te page 62 hui, ka poki nga hangi ka tomo te hui ki te whare, kaore te hui i mohio he hangi e poki ana i te tahi pito o te whare. Ka tautini nga hangi ra e tao ana, ka whakahau a Rau-tao kia wahia te patu e tu ra i waenganui o tana whare, ka pakaru taua patu, ka tahi ka hukea te mahi ra a te hangi o te kumara, te tino haerenga o te mamaoa o te hangi ki te wahi i noho ai te hui ra, pouri kerekere, he ana te manawa i te horo-manga i te mamaoa hangi, a puta ana te werawera o te hui ra. He tikanga ano i peneitia ai e Rau-tao te hui a Ra-muri, mo Ra-muri i whakatauki nei ki aia kia Rau-tao, na reira i tukua ai e Rau-tao te hui a Ra-muri ki roto ki te whare-umu kia tamaoatia e te maomaoa. He mea kino te maomaoa ki te Maori, he whakaheke tupu tangata. Ka mea mai a Ra-muri kia Rau-tao, “He kohuru tau ki au u a taku teina.”
Ka mea atu a Rau-tao ki aia, “He mahi ke taku, he mahi kai tau, whakatauki ake ana koe ki au, ko to te tuku atu tenei ki te mahi kai, koia tena e mihi na koe ki a koe,” kua ea katoa ia Rau-tao ana mate, te mate o tana matua, me te mate ona i whakataukitia nei. Mutu tonu atu te wahi ki Te-wai-o-hua, kaore te Wai-o-hua i whakaara pakanga ano ma raua ko Rau-tao a tae noa mai ki nga uri nei, me Rau-tao hoki kaore aia i whakaara pakanga ano ma raua ko te Wai-o-hua. Te ritenga ano o te mate o Kahu-rau-tao o te matua a Rau-tao raua ko Whanga mutu tonu ake ta Rau-tao wahi raua ko Te-wai-o-hua, ka mutu tenei wahi.
Nga Rangatira Ariki O Tamaki. (Te-Aki-Tai.)
Totara-i-a-hua Wai-o-hua (no te ipu a Hua) koia te “Wai-o-hua.” No Te-wai-o-hua enei Rangatira ko Hua, te Ariki o Tamaki i ona ra. Ko Wawara te Ariki o Maungawhau Pa i ona ra. Ko Mahi-tokotoko te Ariki o Remu-wera Pa i ona ra. Ko Mahi-korero te Ariki o Mau-nga-rahiri pa i ona ra. Ko Pou-tu-keka i kai i te kanae i makuturia i Puke-tutu a mate ana aia, i haere mai aia i Wai-kato, no te mea i mate paremo tana tuakana i reira, a koia te tipuna o Nga-ti-pou.
page 63Totara-i-a-hua ko taua pa ra ano ko Maunga-kiekie koia nei te hari taua o aua Pa nei, a e haria ana “ana mate” te tupapaku i te wahi e tu ai te papatua. Ko Hau taua te ingoa. Koia nei taua hau taua:—
Kotahi tangata i whiua ki Kawhia
Ko Tai-nui anake.
Whangaia Oho-nui he kuri
Ki Whiti. Mata parapara,
E oho Kai-tangata.
A ka tamumu te ngaro,
E toe Mata-i-rangi-ka,
Ka tumumu te ngaro,
Na Whauwhau i patu a Maki tama a Tai-hua. Na Maki kaumatua i patu a Whauwhau i Raro-tonga:—
page 64* I kohurutia i Apa-kai, a kainga ana e Kiwi, koia te ingoa o Kiwi.
Koia nei te whakapapa o Hua me ana uri:—
Kahu-Rau-Tao. (Nga-Ti-Mahuta.)
Te Kohurui Mate Ai A Kahu-Rautao. (Aki-Tai)
I patua ai nga pa nei a Mokoia, me Tau-rerere, hei utu mo te kohuru a Tai-nui i taua rangatira nei i a Kahu-rautao o Nga-ti-maru. Na Nga-ti-maru i tau a i patua aua pa nei e ratou mo ta ratou tupapaku.
I haere mai a Kahu-rau-tao i Hau-raki, he haere manuwhiri mai kia kite i enei o ana huanga i a Tai-nui i aua pa, a kohurutia ana aia e Tai-nui, koia i tauria ai aua pa nei e Nga-ti-maru, a ka horo enei pa i a Nga-ti-maru, a Mau-inaina, a Tau-rerere, a Mokoia, a Papa-o-tama-te-ra, a Kohi-marama, a Taka-puna, a te Pupuke, a O-rewa, a Mahu-rangi, a Mau-tohora, a te Ti-raurau, a te Uru-tonga, a te Ngaere, me Pakiri.
A mo taua kohuru ano a Tai-nui i a Kahu-rau-tao ka patua nga pa nei a O-rakei me Taurarua, e te Taniwha, a ka mate a Kiwi nui i taua patunga, me aua pa horo me aua parekura.
A te take i patua ai taua pa nei a Maunga-whau, mo te Taniwha nei mo U-reia, i patua e Tai-nui ki Pu-ponga.
Ko taua taniwha nei ko U-reia, he tupua, he atua na Nga-ti-tama-te-ra; a he haere teretere atu no te ope haere a Tai-nui kia kite i nga iwi o Hau-raki, a na te upoko Ariki o taua ope te kupu kia tere atu a U-reia i Hau-raki ki te wahapu o Manuka, te take kia hoatu aua taru kakara nei ma U-reia, ara te Karetu, te Papau-rangi, te Ma-nehu te Tara-mea me nga taru kakara katoa e tangihia ana hei mahi hinu, he mea hoki he nui aua taru i te wahapu o Manuka e tupu ana.
A tere atu ana a U-reia i Hau-raki a ka tae ki Manuka, a mahia ana e Tai-nui ki te whare-taniwha a ka mau a U-reia a patua ana e ratou, a kainga ana, I hopukia ano taua Taniwha page 66 nei i waho ake o Pu-ponga, na reira i tauria ai taua pa nei a Maunga-whau, a taupokina ana e Nga-ti-maru, a patua ana te iwi o te pa, kainga ana, ka mate a Kiwi ingoa i reira, a ko te horonga tenei o tana pa, a tapu ana i te tupapaku: a tapu tonu, kihai i nohoia i muri iho a moroki noa nei, a rokohanga noatia mei nei e te pakeha e takoto papa humuhumu ana.
Ko tera pa ko Totara-i-ahua, i tapa ai ki taua ingoa, he kawa no te iriiringa o Koro-kino, o te rangatira o Nga-ti-awa, no te mea na Tai-nui i noho a Tamaki i te matatitanga o te noho o te tangata i taua whenua, a no te heke nui o Nga-ti-awa i heke mai i Tara-naki ahu ai ki te whenua a Nga-puhi raua ko Nga-ti-whatua, ka nohoia hoki aua pa nei e Nga-ti-awa, tena e hoki ano a Nga-ti-awa i nga ra o Kauri, ka ahu ki Tauranga, a ki Tara-naki ano, ka riro ano taua whenua me ana pa i Tamaki nei i a Tai-nui ano, a no aua ra i nohoia ra a Tamaki e Nga-ti-awa, koia te wa i whanau ai aia a Koro-kino, a tapa iho ai taua pa nei a Totara-i-ahua, ara he Totara, i ahua hei tuahu mo te tamaiti i te wa i iriiria ai, a, waiho tonu iho taua Totara hei kawa, i te wa i kawangia ai te tamaiti.
A i nga ra o te Toto-ka-rewa, o te rangatira o Nga-ti-paoa, ka tu te parekura i Taupo i uta mai o nga motu i Pakihi, o Po-nui, ko taua parekura na Te-kawe-rau raua ko Nga-i-tahuhu: ko te Maeaea te upoko o te haere a aua iwi nei, a ko te hoa riri ko Nga-ti-paoa, ka mate a Nga-ti-paoa i a te Maeaea, a ka riro a Toto-ka-rewa i a Te-kawe-rau, a hiia ana nga wheua a te Toto-ka-rewa e ratou i waho ake o Te-kawau hei huti mango, a ka tauria aua iwi i Mahu-rangi e Nga-ti-paoa hei utu mo nga wheua o te Toto-ka-rewa i hiia ra ki te mango, a ka riro taua whenua a Mahurangi, a Wai-te-mata mai ana i a Nga-ti-paoa mo aua wheua i mahia kinotia ra e aua iwi.
Maunga-Whau (Mount Eden). (Te-Aki-Tai.)
Ko tenei pa ko Maunga-whau, he mea patu e Nga-ti-maru hei utu mo te Taniwha nei mo U-reia i patua e te iwi nei e Tai-nui i Pu-ponga.
page 67Ko U-reia he Taniwha na Nga-ti-tama-te-ra i Hau-raki, a na te tahi rangatira o Tai-nui, i tae ki Hau-raki mea atu ai kia haere atu taua Taniwha ki Manuka, he mea hoki i tonoa ai ki Manuka, no te mea ko aua taru kakara nei ko te Karetu ko te Pa-pau-rangi ko te Manehu ko te Tara-mea me era atu taru kakara e nui ana te tupu i Manuka, a haere ana a U-reia ki Manuka, ka kite a Tai-nui i taua taniwha e tere ana i waho ake o Pu-ponga mahia ana e ratou ki te whare-taniwha i te roma o te awa, a ka mau taua Taniwha a patua ana e ratou. Koia aua pa ra a Maunga-whau me Maunga-kiekie i patua ai e Nga-ti-tama-te-ra, horo ana aua pa ra ka mate nga tangata o roto.
U-Reia Raua Ko Haumia. (Nga-Ti-Maru.)
I nga ra o mua noa atu ka noho taua Taniwha nei a U-reia i Hau-raki, a i aua ra ano ka noho a Haumia i Manuka, a ka kau a Haumia i te moana ka ahu ki Hau-raki kia kite aia i a U-reia, kia tere raua ki Manuka, Ano ka kite a U-reia i a Haumia ka ui aia a U-reia ka mea. “I tere mai koe ki te aha i konei? he kai pai to tau kainga?”
Ka mea atu a Haumia, “Ae he kai pai noa atu to taku kainga, he nui, he momona.”
Ka mea atu a U-reia, “He kai aha nga kai o tau kainga?”
Ka mea atu a Haumia, “He kai te kai, a he nui nga taonga o taku kainga, he Huia, he Kotuku, he Rau-kawa, he Tara-mea, he Kopuru me te Manehu me te Tawiri.”
Ka mea atu a U-reia, “Tena taua ka tere ki reira, kia kite au i nga taonga o tau kainga.”
Ka mea atu a Haumia, “Hoatu koe ki mua o taua, kia kite ai koe i te rangatiratanga o taku kainga.”
Ka puta a U-reia i tana Ana a ka tere haere ki te kainga o Haumia; puta kau ana a U-reia i tana Ana, ka paia [purua, tutakina] te whatitoka [tatau] o te Ana e Haumia. Ka kite atu U-reia i te mahi a Haumia ki te kuwaha o tana Ana, ka hopohopo ana whakaaro ka puta tana kupu ka mea, “Ha page 68 Haumia whakatere Taniwha.” A ka tere haere raua ko Haumia a ka u ki Pu-ponga, mei reira kua oti te mahi e nga tangata o Pu-ponga nga whare Taniwha hei mahanga i a U-reia, a ka tere haere aia ki roto ki te whare Taniwha, a ka mau, a patua ana e nga tangata, Ko te take whawhai tenei a Hau-raki ki Manuka.
Whare-Taniwha. (Nga-Ti-Te-Ata.)
Koia nei nga korero o te whare patu taniwha, ara o te Whare-rangaranga.
I nga ra e kiia ai kia haere te iwi ki te patu Taniwha, ka mahia te kaupapa raupo a ka hanga te Whare-rangaranga ki runga ki taua kaupapa, a ka hoatu te tahi wahi o te kikokiho Tupoupou ki roto ki taua whare, a ka hoea taua kaupapa ki te au o te awa punga ai, ka rongo te taniwha i te kakara o te kikokiko Tupoupou a ka eke ki taua kaupapa, a ka tapoko ki roto ki te whare, ka kitea atu e te iwi ka pa te karanga a te iwi ka mea, “E Rongo, to whitiki kia u.”
I te wa e mahi ai te iwi ki te hanga i taua kaupapa raupo me te Whare-rangaranga, he mea mahi he kono iti e te iwi hei kohinga mo nga kai e kai ai ratou, te ingoa o aua kono he Kono-taniwha. Te take i hanga ai aua kono kia iti, he mea kia wawe ai te pau o nga kai o aua kono, kei puta wawe te Taniwha ki te Whare-rangaranga ki [kahore] ano nga kai o aua kono i pau.
Totara-I-A-Hua. (Te-Aki-Tai.)
Ko te rakau i tu i te Pa ra, e kiia nei ko te “Totara-i-a-hua,” he rakau kawa no Korokino no te rangatira o te iwi ra no Nga-ti-awa.
Toto-Ka-Rewa. (Nga-Ti-Mahuta.)
I mate a Toto-ka-rewa i Taupo i raro atu o Te-wai-roa i te Motu i Pakihi, i Hau-raki, i mate i te parekura a Te-kawe-rau, me Nga-i-tahuhu. Ko Maeaea te rangatira o Nga-i-tahuhu, a ko te iwi ra ko Nga-ti-paoa te haumi o te Maeaea, ko nga wheua page 69 a Te-karewa [Toto-ka-rewa] i mahia hei matika [matau] hii ika, a hiia ana hei huti mango i Te-kawau, koia a Nga-ti-paoa i patu ai i nga tangata o Mahu-rangi i riro ai tera whenua i a Nga-ti-paoa.
Toto-Ka-Rewa. (Te-Aki-Tai.)
I mate a te Toto-ka-rewa i te whawhai i Taupo i Hau-raki nei, na Maeaea raua ko Nga-ti-paoa taua whawhai, a ko nga wheua a Toto-ka-rewa i hia hei matika hi ika e te Kawe-rau i waho ake o Tiritiri-matangi, a na reira a Nga-ti-paoa i patu ai i nga tangata o Mahurangi i riro ai tera wahi a Whanga-paraoa i Nga-ti-paoa.
Te Ana-Parapara, I Manuka. (Nga-Ti-Kahu-Koka.)
I nga ra o mua, ara i te wa o o matou tupuna inamata noa atu, e kiia ana, kahore i tata mai te amai o te moana ki te wahapu o Manuka, i te mea e kapi ana taua wahi i te mania nui noa atu, a e tupuria ana taua mania e te huru rakau, me nga roto ano o taua mania, a e naomia ana, a e ramaa ana nga tuna o aua roto e o matou tupuna, me nga uri i mua tata ake ano o matou, ko etahi o o matou tino koroheke kua rama tuna, a kua kohi i te hua manu moana i taua mania.
Ko taua mania ko Papa-kiekie te ingoa atu ano i Te-muri-wai a Kari-oi ra ano, a e ngakia ana te maara kumara i reira, whaihoki no aua ra ano i nohoia ai a Taporapora i roto i Kai-para e nga uri o Tama-te-kapua, he mea ia i nohoia taua wahi e nga weinga i mua atu o ratou, ara e nga uri o te waka nei o Mahuhu, i noho hoki taua waka ki reira a tu ai te Whare-kura ki Taporapora. I aua ra ko Te-wai-roa i motu ke i Kai-para, i te mea hoki e tu ungutu ana a Taporapora i te wahapu o aua awa, a taihoa nei no enei tau o muri noa nei a Taporapora i wekua haeretia ai ki te moana, a i puare ngatahi ai a Te-wai-roa me Kai-para hei awa kotahi te ungututanga ki te moana. He marae tapu te marae me te Whare-kura i Taporapora, i te mea i whakanohoia nga mea tapu ki reira i te wa i u mai ai a Mahuhu ki taua wahi.
page 70Ko nga uri o te waka nei o Mahuhu, he iwi noho nui i te Ana, kahore kau he tino noho i te whare Maori, koia a te Ana-parapara i te wahapu o Manuka, me te Ana-whata i Wai-takere, me te tini Ana o taua akau, he nohoanga na taua iwi, a kai ai ratou i te Roi, i te Panahi, i te Hua manu, i te ika: a na nga uri o Tama-te-kapua ratou i patu, a ngaro noa iho ai hei hunga ma o ratou rangatira, a na Nga-ti-whatua, me nga uri o Kahu-unuunu i a (pei) nga uri o Tama-te-kapua i hoki ai ki Roto-rua, a i mahue ai te whenua ma Nga-ti-whatua. I peia hoki a Kauri te uri o Tama-te-kapua e Nga-ti-whatua kia haere ki Tau-ranga, a i riro ai i a Nga-puhi, ara i te Uri-o-pou te whenua e nohoia nei e Nga-puhi. Taihoa e tino whakaoti enei korero.
Te Take O Tenei Ingoa O Rau-Kawa, Ara O
Nga-Ti-Rau-Kawa. (Nga-Ti-Teata.)
Ka noho a Tu-rongo, a ka mate te tahi o te iwi a ka noho tauaa aia, ko te tauaa ra tenei he mea kopare tana mahunga ki te rau Kawakawa, a ka whanau ta raua tamaiti ko tana wahine ka tapaa te ingoa o taua tamaiti tane ko Rau-kawa, a ko taua tama a Tu-rongo te tupuna o te iwi e kiia nei ko Nga-ti-rau-kawa.
Na Nga-ti-rua-nui i whakamoe a Tu-rongo ki te wahine, a hoatu aua e ratou ko Rua-pu-te-hanga hei wahine ma Tu-rongo, a roa noa e moe ana i a Tu-rongo, ka tangohia te wahine e Whati-hua, a ka riro a Rua-pu-te-hanga i a Whati-hua, a ka whanau te tamaiti a Whati-hua raua ko Rua-pu-te-hanga, ka tapaa te ingoa o taua tamaiti ko Ue-nuku-tu-whatu a whakataniwha ana a Ue-nuku-tu-whatu, a tu ana hei toka kowhatu, a koia te toka kowhatu e tu i te Awa-roa i Kawhia; a ka pukupa te wahine, ka haere taua tu wahine ki taua kehua kowhatu ra ki a Ue-nuku-tu-whatu ka karakia atu ai, kia hapu ai, kia whanau ai he tamaiti ma taua tu wahine e hikihiki ai.
Nga Mahi A Tu-Raunga-Tao. (Nga-Ti-Mahuta.)
Ka noho a Tu-raunga-tao i tona kainga i Horo-tiu, a tera te ope taua te haere mai ra ki te patu i aia, a ka tahi a Tu-raunga-tao page 71 ka huihui i tana Hapu, a ka noho i tana paenga kainga, ka huakina e te taua ra, ka rere aia me tana Hapu tangata, a ka whati atu ratou a ka pahure ka ora i te patu a te taua ra.
E whati ana te whati nei, nei koa he tangata a Tu-rau-nga-tao, he tini ana tamariki, a ka whati nei ratou, kihai rawa aia i tahuri iho ki ana tamariki ka arahi kia ora ai ano hoki aua tamariki ra, e whati ana hoki aia, ko ia anake kia ora, kihai ano hoki aia i tahuri iho ki tana hoa wahine hei arahi i aia kia ora, ka rere nei a Tu-raunga-tao ki te ora mona anake a ka mahue i aia tana wahine e awhina ra i a rawa tamariki kia ora i te taua ra, ano ka kite te wahine ra i aia e rere ana, ka ore e tahuri mai ki aia me ana tamariki ka karanga atu te wahine ra, “E tai, a taua tamariki ka mahue.”
E oma ra te tangata ra, ka karanga mai ki tana wahine “Kaore ana, tena he tamariki ma taua; kei te matamata o te ure. E pari ana te wai o te kotinga.” Ka rere noa atu aia, waiho iho ana tamariki me tana whaerere hei kai ma te patu a te taua ra.
Ka rere nei aia me tana Hapu, ara me tana iwi a ka whaia e te taua ra, a e rere ana ratou i te taha tika o ti awa o Horo-tiu, a ka mea ratou kia whiti ki te tahi taha ano o taua awa, a me pewhea e whiti ai i te nui o te awa, a i te waka kore, ko te kau o ratou te mea i kore, kei mau i te taua, a ka mea atu tana nuinga ki aia, ka karanga atu i a ratou e oma ra, “E Tu-raunga-tao e, me pewhea taua e whiti ai?” Ka oho atu te kupu ana a te tangata ra ka mea atu, “Tena ano kei ona roratanga” ara kei nga wahi kuititanga o te awa ka whiti ai ratou; ka rere tonu nei ratou, a ka tae ki nga wahi kuiti o te awa ra ka whiti ratou, a kihai i taea te whai e te taua ra, a ka ora atu te iwi a Tu-raunga-tao.
Ka haere noa atu ratou, a noho noa atu he wahi ke, a ka whai kainga ano ratou, ka tahi taua iwi ka mea atu ano ki aia, “Me pewhea ra e ea ai ta tatou mate?” Ka mea atu aia ki tana iwi, “Ka ore ana, me whakatupu ki te hua o te rengarenga me whakapakari ki te hua o te Kawa-riki” ko te tikanga o enei page 72 kupu a te tangata nei: Ko te tamariki e hua i te matamata o te ure, “E pari ana te wai o te kotinga?” Ka hua mai ano he tamariki ma raua a muri atu, ma te wai o te ure e whakahua mai.
Ko te tikanga o tenei kupu ana, “Tena ano kei ona roratanga” tena ano kei nga wahi kuiti o te awa a ka whiti ratou.
A ko te tikanga o tenei kupu ana, “Me whaka tupu ki te hua o te rengarenga me whakapakari ki te hua o te Kawa-riki” me whakatupu i te tangata, a ka hira [tini] ka takitaki ai i tana mate. A waiho iho hei pepeha ma nga uri nei.