Nga Whawhai I Mua Atu I Mau-Inaina Me Te
Totara.
(Nga-Ti-Maru.)

Na no mua atu o te horonga o te pa i Mau-inaina me te Totara, he whawhai ano ta Hau-raki ki aia, ko Ngati-paoa i tahuri atu ki a Nga-ti-maru.

Ko Tamaki te wahi i nohoia e Nga-ti-paoa a ko Hauraki te wahi i nohoia e Nga-ti-maru, te take i timata ai ta raua kino ki a raua koia tenei.

He waka i tahuri, na Rongo-mauri-kura te waka, i tahuri noa iho ano taua waka, a kiia iho e Ngati-paoa, i mahia kinotia e Nga-ti-maru, ara i penatia me nga mahi o mua, o te wa kai tangata. He whakapae teka taua whakaaro na Ngati-paoa kia Nga-ti-maru, ara he puputanga ake no te kino o roto i te ngakau page 82 o taua iwi nanakia, me te mea nei e kiia e te tangata, he iwi iti nei kei te moana e tere ana hei huna i nga iwi katoa e taka ana ki roto ki tana wahi e tere ai, na te moana ke ra hoki me ana tamariki taua tangata i huna, ka riri kau nei a Nga-ti-paoa kia Nga-ti-maru.

Ka haere te ope a Nga-ti-paoa ki Manaia ka mate ko Whare-mahihi, i u awatea noa atu taua ope a Nga-ti-paoa nei, e ngari ko te waka a Whare-mahihi i mahue noa iho i waho i te tai pakoa, i te taitimu, e tau noa iho ana taua waka a taua kaumatua i te wa e pakoa ana te tai, hei te tai u ka hoea ai ki uta eia, ka ki a Whare-mahihi, he taua muru taonga anake te taua a Nga-ti-paoa, ki hai aia i mohio he taua patu tangata na Nga-ti-paoa, i te mea hoki kahore ano i papatu noa Ngati-paoa raua ko Nga-ti-maru kia raua i mua atu o taua ra, a i mua iho ano, na reira taua tangata nei, a Whare-mahihi i haere atu ai ki tana waka, he mea kia mau ano i aia tana waka, kei riro noa i te taua i huaki nei ki aia; haere tonu atu te tangata ra ka tae ki tana waka, ka tahi ka tikina atu e Ngati-paoa ka hopukia taua tangata, ka patua mate rawa, ka mate aia ka tahi ka anga te taua ra a ki te Pa, ki te tau i taua Pa kia horo i a ratou, ko Para-waha te Pa a kihai taua Pa nei i horo i te taua a Nga-ti-paoa a kahore ano hoki he tangata o te pa ra i mate ko Whare-mahihi anake ano, ta te mea kohuru hanga, a na reira ano aia i mate ai, I mate ano koia he tangata o taua pa nei ko Kau-ki-waho.

Ka hoki te ope a Nga-ti-paoa ki Tamaki, tae atu ki tana kainga, noho nei i reira, a ka tahi ano ka hokia mai ano e ratou he ope ano, mo taua tangata i mate nei i te wai, mo Rongo-mauri-kura. Ka noho taua ope nei ki Rae-kowhai, ko taua kainga nei kei runga tata atu o te kongutu awa o Manaia, ka noho taua ope ra i reira, tera te waka te rere mai ra, i rere mai i Moehau, ko tenei waka no Nga-ti-maru, ko te Ara-whakapiki te tangata o runga, ratou ko nga tamariki, ka kitea te waka ra e te ope taua a Ngatipaoa e rere atu ana ki te wahi i nohoia ra e ratou, katahi ka tukua tonutia atu, a ka tata mai te waka ra page 83 ki te ritenga atu o te ope ra, ka tahi ka utaina te waka o te ope ra hei whai (aru) mo te waka e rere mai ra, ka tahi ka whaia te waka e rere ra ka mau. Ka hopukia nga tangata o runga, ara a te Ara-piki ma, ka patua ka mate, kotahi anake te mea i ora o nga tamariki o runga o te waka nei. I patua ai enei, hei utu ano me ta ratou tangata i mate i te wai nei, mo te tangata i tahuri kau noa iho nei tana waka.

Ka rua nei hoki nga ope patu tangata a Ngati-paoa, mo Rongo-mauri-kura, i mate nei i te tahuritanga o tana waka, a ka rua nei hoki ope, he mahi kohuru anake te mahi a aua ope nei.

Kahore ano a Nga-ti-maru i korikori noa, engari no tenei a Nga-ti-maru i mamae ai.

Hoki atu a Nga-ti-paoa, ara o te ope tua rua nei, no muri i tenei, ka tahi ano a Maru-tuahu ka korikori, penei hoki me te ngarara e oreorehia [oreorea] nei i roto i tana puta (rua) a ka puta aia ki waho.

Ka tahi ka hoea te ope a Nga-ti-maru he takitaki i te mate mo ana tupapaku mo Whare-mahihi raua ko te Ara-whakapiki ma.

Ka hoe te ope nei ma te tai marangai-ma-raki o Waiheke u rawa atu i O-whanake, ka noho i uta kaore i tahu ahi, he wehi kei kitea mai e Nga-ti-paoa, noho whakarongo puke ai te ope nei i uta, a tera nga waka a Nga-ti-paoa te hoe mai ra ki te hi ngohi (ika), ka tae te waka ra ki te tahuna ika, ka hi a ka maha nga ngohi i mau ka tahi ka hoe ki uta, aianei tika tonu te waka i hi ra ki te wahi pu ano i nohoia e te ope a Nga-ti-maru e noho toropuku ra, e kiia ana na nga karakia i karakiatia e nga mohio o te ope a Nga-ti-maru, i kukume i hoe tika tonu atu ai te waka e hi ra ki te wahi pu ano o te ope a Nga-ti-paoa i noho ai, ka u te waka i hi ra ki uta a ka tatu nga tangata ki uta, ka tahi ra ano ka huaki e te ope taua a Nga-ti-maru, ka hopuhopukia nga tangata mau tonu, poto katoa aua tangata te hopu ka mau ka hore te mea kotahi i rere, patupatua iho ka mate katoa.

Ko te nuinga o Nga-ti-paoa e noho ana i Motu-ihe, ka tae te ope o Nga-ti-maru ka tahu ahi i te wahi i patua ra e ratou te page 84 hunga tangata o te waka hi ika ra, ki te wahi hoki i u atu ai taua waka hi ika, kia kiia mai ai e Nga-ti-paoa, na ratou ano taua ahi, ara na te hunga o te waka hi ra, no te unga ki uta i tahu ahi ai, roa kau iho ano te ahi ra e kaa ana, ka tae ano te ope a Nga-ti-maru ki te waka ra ano, ka eke etahi o ratou ki taua waka ka hoea ki te wahi i hi ai te hunga i patua nei, he mea i hoea ai ki reira e te ope a Nga-ti-maru kia kiia mai ai e te iwi o Nga-ti-paoa, ko te hunga ra ano o ratou e hii ra ano.

Ano ka tae te waka o te ope taua nei ki te hi, he mea hianga te hi ika, kahore he maunu i maua e ratou, he mea here nga mere paraaoa ki te wahi o te aho e mau ai nga matau, a he mea tuku puku aua mere e nga tangata katoa e hi ra i te niao o te waka, tatu kau ano te mahe ki te moana, ka hutia ano aua aho e te hunga ra, ano ka eke ake aua mere paraaoa nei, he me hapai ki runga rawa ka taa ai ki te waka, kia kiia mai ai e te tangata o Nga-ti-paoa i utu he tamure te ika e hiia mai ra, kaore ko nga meremere i patua ai o ratou hoa, he mea hoki aua paraoa nei i peratia ai he ma aua meremere, a he ma te tamure; a te take i peratia ai he poapoa mo etahi o Nga-ti-paoa kia hoe atu ki reira kia mau ai ano i a Nga-ti-maru kia patua ai ano hoki.

Ano ka po ka whakawhiti te ope taua a Nga-ti-maru ki Motu-ihe, ka huakina nga tangata o reira e ratou ko etahi i mate ko etahi i rere a i ora atu era, ko Te-whetu te mea whai ingoa o nga tangata i mate i reira. Hoki tonu mai te ope taua a Nga-ti-maru, i te mea kua kite aia i te utu mo ana mate. He mea hoe noa mai i te awatea, ano ka tae ki waho ake o Te-awawaroa ka kite taua ope a Nga-ti-maru i te waka o Nga-ti-paoa e tau ana i reira, ka tahi ka whaia, eke rawa atu nga tangata ki uta, i reira tahi ano te ope taua e whai (aru) nei i a ratou, ka hopuhopukia ka mau, ka mau hoki i reira a Kau-pane, a ka kii nga mea i huanga ki taua hunga kia kaua e patua e ngari me whakaora; ka ki etahi o te taua e kore e ora, te take i kore ai e ora; ko Te-ara-whaka-piki ratou ko ana tamariki i patua ra i Rae-kowhai.

page 85

Ka mate nei tenei patunga a te ope nei, ko Kau-pane te mea ingoa nui o ratou i mate, a ka hoki te ope nei ki to ratou kainga ki Hau-raki noho ai.

Te Taua Tau I Te Pa I Te Kawau. (Nga-Ti-Maru.)

Muri iho ka whai ope ano a Nga-ti-paoa hei takitaki i te mate o Kau-pane ma i mate nei i te patu a Nga-ti-maru, otiia tana mahi tonu nei hoki ta Nga-ti-paoa he mea ope mana.

Kihai te ope a Nga-ti-paoa i tika ki Hau-raki engari i tika taua ope ki Moe-hau, tana hoatu tanga ko te pa horo i te Kawau, no Nga-ti-maru taua Pa ara no Nga-ti-rongo-u; he iwi na Tama-te-po, tamaiti matamua o Maru-tu-ahu raua ko tana wahine ko Pare-moe-hau, tuakana o Hine-urunga; nga tamahine a Rua-hiore o te Rangatira o Uri-o-pou i korerotia nei i nga wharangi korero mo Maru-tu-ahu i roto i te pukapuka nei.

Ka horo nei te Pa o Nga-ti-rongo-u i te Kawau, a ka mate nga tangata o taua pa, ara ko etahi i mate ko etahi i riro a i ora atu, ka patua nga mea i mau, ka mate i taua pa nei a Taui, me etahi rangatira atu hoki, otira ko Taui te mea ingoa nui o ratou i mate i taua pa horo. Kati tenei, me hoki ano ki te mate o te Ara-whakapiki, i mate nei i te patu i mua atu o te patunga i a Kau-pane ma.

Tera ano te tahi ope whakaaea i te mate o te Ara-whakapiki ma, i mua atu o te mate o Kau-pane ma, ko te Hinamoki.

Ka hoki nei a Nga-ti-paoa i tana patunga nei i te Pa i te Kawau. No muri ka whai ope ano a Nga-ti-maru, he taua takitaki i te mate mo te pa horo i te Kawau.

Taua hoatutanga o te ope a Nga-ti-maru. Haere ake taua ope nei kotahi rau ma whitu ki ta te maori tatau, e rite ana ki te toru rau e wha tekau taki-tahi.

Ka hoe mai ra te ope nei i tana kainga i Hau-raki, a ka noho ki Taupo i runga atu o te wahapu o te kongutu awa o te Wairoa, i Umu-puia. Tera hoki a Nga-ti-paoa te hoe mai ra, haere mai a Nga-ti-paoa e waru rau topu, a ka kite a Nga-ti-paoa i te iti o Nga-ti-maru e noho mai ana i uta i Tau-po, ka tahi ka page 86 whakaanga mai a ratou waka a taua ope a Nga-ti-paoa nei ki te wahi e nohoia ana e Nga-ti-maru, a ka whakauria a ratou waka ki uta, he haere mai hoki ta taua ope nei ki te patu i a Nga-ti-maru.

E hoe mai ana te ope a Nga-ti-paoa ra, ko te kupu tenei a taua ope “Hohoro te whakau, kia wawe te patua. E kore e roa kua poto mo te ata nei ano kua poto” na reira te tino kaha o nga waka o taua ope a Nga-ti-paoa nei i hohoro ai te whakau ki uta. He wehi hoki na e tahi waka o ratou kei riro nga waka o Nga-ti-maru i etahi waka ano a ratou, ka ahua tautete te hoe mai o taua ope nei, kia wawe tenei waka, tenei waka te u ki uta, kia riro ai i aia nga waka o te hoa riri. A te tahi ko nga taonga i aua waka a Nga-ti-maru, ara ko te kakahu noa, ko te aho hii ika, ko te kete mau i nga mea iti noa a te maori, nga kokowai noa, te ipu hinu iti nei hei whakawahi i aia, nga papa huia, me nga remu toroa, me te tini noa atu o a te maori mea iti nei mau haere ai i aia.

Ka hoe mai nga waka o Nga-ti-paoa ki uta ka tahi ka whaia atu e Nga-ti-maru, ki waho ki te tai makoa (pakoa) ka tahi ka tirohia mai te iti o te ope a Nga-ti-maru e Nga-ti-paoa ka tahi ka tino kaha rawa mai te hoe o aua waka a Nga-ti-paoa, u kau mai ki uta eke rawa ake nga waka, i reira rawa ano nga toa a Nga-ti-maru, a ka ore ano i tatu noa nga tangata o nga waka nei ki uta, ara kahore ano nga waewae o taua tini nei i tatu noa ki raro, ko nga toa a Nga-ti-maru kua tae atu ki aua waka ra, he mea haere rawa ano e aua toa nei ki te moana, to nga turi te wai i a ratou kua patu rawa ano ratou i te tangata, patua tonutia atu e aua toa nei nga tangata o aua waka i te mea ano e noho ana i o ratou waka.

Ko te matangohi na Nga-ti-maru, e hara i nga tangata o runga i te waka, engari kaore i tino mate rawa taua tangata i patua nei ki runga ki te waka, he aha koa ko te patu tonu kua u, ka eke katoa mai a Nga-ti-paoa ki uta, a ka takiritia e Nga-ti-maru ki uta, a ka tae ki uta ka tahi ka riri te rau ma whitu a Nga-ti-maru ki nga rau e waru a Nga-ti-paoa.

page 87

E haere mai ana a Nga-ti-paoa me te pu, ta te mea hanga kua whiwhi aia i te pu kotahitahi nei i taua wa. E riri maori kau noa iho ana tenei a Nga-ti-maru ko ana rakau maori anake tana, kahore kau he pu kotahi i a Nga-ti-maru.

Ka hinga i konei a Nga-ti-maru, i te kainga i te pu a Nga-ti-paoa; hinga iho o Nga-ti-maru toko-iwa-pu-topu ara te kau ma waru, o Nga-ti-paoa i mate, toko-toru tahi, ko Taia, ko te Puhi ko te Rangi-pua, engari ko te papa i a Nga-ti-maru, ka whati a Nga-ti-paoa ratou ko a ratou pu. E waru rau o Nga-ti-paoa, i aia ka whati nei, a ko a ratou waka i manu kihai i eke, a kotahi rawa ano te waka o ratou i eke kihai i manu tonu i te wai, haere ake nga tangata o runga o taua waka i eke nei hoko-toru topu ko Herua tenei ko te Rau-roha tenei, nga Rangatira o Nga-ti-paoa, ka whakaorangia e Nga-ti-paoa i konei nga tangata o te waka i eke nei, mehe ngakau kino i roto i a Nga-ti-maru kua patua nga tangata o te waka nei; nei hoki ra i waiho marire kia noho ana, no te mea e hara i te noho ora, kua mate noa atu, kua tere hoki te roke ki te waha no te mea kua riro noa atu ta ratou nuinga kua whati, a na ratou anake te waka i mahue nei, i tohe ano ia nga tangata noa iho o Nga-ti-maru kia patupatua te hunga o taua waka nei, me aha i a te Puhi (i mate ki te totara nei) nana i riri.

Na ka kite nei a Nga-ti-maru kaore aia e tukua ki te patu i nga tangata o te waka nei ka tahi ka tahuri ki te haka, ki hai i pouri ki ana tupapaku, me aha i te koa kia Nga-ti-paoa u a ratou, ko ta ratou hoa riri kua whati nei, a ka riro i a Nga-ti-maru te tahuna [papa] o te riri.

Whati tonu atu a Nga-ti-paoa, hoe tonu atu ki tana kainga ki Tamaki, ko reira hoki tona kainga, ka noho aia me te mihi ki aia, me te moteatea ki tana mate, ara ki aia i whati nei. He mea nui hoki tenei ki te maori, he mea kino te whati i te hoa riri, he tohu uri tutua, he tohu mate mo te iwi, a he tohu kainga riro i te tangata ke, he tohu i te mana me te ingoa o te iwi ka ngaro i te kai a te patu a te iwi maia.

page 88

Ka tahi a Nga-ti-paoa ka haere kia Nga-puhi ki te tiki ope mana i reira, a ka haere ki Wai-kato ki te tiki ope mana i reira hei huna mo Nga-ti-maru.

E kore e ata whakatepehia nga whawhai o muri iho i enei whawhai, e ngari ka korerotia tonutia ake, no te mea ko tahi ano ta Nga-ti-maru ope o muri i tenei.

Tau tini noa a Nga-ti-paoa e whakataka ana i tana manawa, i aia i whati atu i Tau-po nei, a ka ta te manawa, ka tahi ano ka homai te ope, na raua tahi ko Wai-kato, patu rawa atu i te tangata, i runga atu o Kopu, ka mate i reira ko Rewha, hoe tonu i Wai-hou, te Puriri, ka mate ki reira ko Tuaahu-rau, ka hoki ki tona kainga, ka tae mai hoki a Nga-puhi i tikina ra, ka hokia mai ano e Nga-ti-paoa e Nga-puhi, e Wai-kato, ka noho i Hau-raki, he whakaeke mo te Pa mo te Totara, te homaitanga o taua ope nei, kapi ana te whenua, kihai i puta te ra ki raro i te nui o te tangata.

Ka tahi ka whakapaea ko te Totara, ka puta te tangata whenua ki waho ki te riri ma raua ko te ope: mate ake ma te tangata whenua anake, au mahi e te pu, tokowha o te tangata whenua i mate. Ko Te-huarahi, ko Pake-rau, ko Huke-umu, ko te Tahua ka whakapaea ko te pa, ka kopania te tangata whenua ki roto ki te pa, ka mate te tangata whenua i te kai kore i te wai kore, a ko te wai te mea nui rawa, ka inu te tangata whenua i te wai kino, ka kapi nei hoki nga wai i te ope taua nei, ka mahi te ope nei ka tohe kia taea te pa nei a te Totara, kore kau noa ake, a hoki huahua kore noa ake taua ope ki tona kainga, tae atu ki tana kainga, roa kau iho ano, ka hokia mai ano.

Ka tua toru ana ope o muri mai i Taupo patu rawa atu i Wai-taku-ruru, ka mate ko te Kowhawha me etahi atu.

Ko tenei iwi e hara i a Maru-tu-ahu ake e ngari he iwi no Nga-ti-maru, ka mate tera ka hoki a Nga-ti-paoa, ka tahi ka hoatu te ope a Nga-ti-maru hei takitaki i te mate o te Kowhawha, ka tikina hoki ki o Nga-ti-paoa iwi, poka rawa atu te ara i Tuaahu-o-ure, patu rawa atu i Papa-roa, no Nga-ti-paoa hoki era iwi i noho i taua wahi ka mutu, ko te mutunga tenei o page 89 te patu tangata o Nga-ti-maru raua ko Nga-ti-paoa o te huarahi whawhai i timata mai i a Rongo-mauri-kura i mate nei i te tahuritanga o tana waka.

Tera ano ia etahi ope whakaaea me te kohurutanga o te Ara-whakapiki i patua nei ki Rae-kowhai, kahore hoki i tuhia ki nga wharangi i runga ake nei, koia nei te korero o taua ope.

Tera ano etahi ara pakanga a Nga-ti-maru raua ko Nga-ti-paoa i mua atu i tenei, ara i te ara pakanga me Rongo mauri-kura.

Na he tangata tenei no Nga-ti-maru raua ko Nga-ti-paoa, ko te Taheha te ingoa, ko tenei tangata he taka waenga no Nga-ti-maru raua ko Nga-ti-paoa i te wahi aia i Hau-raki e noho ana ka whakatete aia ki a Nga-ti-paoa, muri iho ano o tenei ka haere aia ki a Nga-ti-paoa noho ai, ka tahi ka kumea e ia ko Nga-ti-paoa hei patu mo Nga-ti-maru, ara hei takitaki mo ta ratou whakatete ko Nga-ti-maru kia Nga-ti-paoa i mua.

Tana homaitanga e te ope a Nga-ti-paoa ratou ko te Taheha ma, ko te Patu-hua-rua he iwi no Nga-ti-maru patua iho, he mea kohuru, a ka whai ope ano a Nga-ti-maru hei takitaki mo tena; haere ake nga waka o Nga-ti-maru i taua ope ka hoehoe nei; nga ingoa o nga waka nei ko——a ko Tonga-rewa. Ko——raua ko Komako, nga Rangatira i hoe atu ano i Hauraki, rokohanga atu nga waka a Nga-ti-paoa i te moana e hi ana i waho mai o Whare-kawa, ka patua a Nga-ti-paoa ka mate, ko etahi i whakaorangia, ka tahi ka hoe atu ki uta ka waiho ki te rae o Wai-mango ki reira taupua ai, ko nga mea i whakaorangia, ko nga hau i takiritia mai. Ko tenei mea ko te Hau he mahunga, ko ta te Maori tikanga hoki tenei i mua ana ka patu tangata, ko nga mahunga hutihuti ai, hei maunga atu mana ki te tohunga, a ma te tohunga e karakia i runga i aua mahunga, ka kiia aua mahunga i runga i te mahi tohunga he Hau a koia tenei nga Hau i takiritia nei.

Ka hoki mai aua waka nei a——raua ko Tonga-rewa me nga Rangatira, a——raua ko Komako ka mutu tenei o ana pakanga page 90 a Nga-ti-maru raua ko Nga-ti-paoa.

Otira ko tenei ara pakanga no mua atu i te ara pakanga i timata mai i a Rongo-mauri-kura i mate nei i te tahuritanga o tana waka. Ka mutu tenei.

He korero ano tenei, ahakoa he iwi kotahi, he tupuna kotahi to Nga-ti-maru, to Nga-ti-tama-te-ra, me Nga-ti-whanaunga he pakanga ano a ratou tokotoru ki a ratou ano.

Ta Nga-ti-maru pakanga raua ko Nga-ti-tama-te-ra ko “Hahu-koiwi” ko “Tara-kopuha,” ko “Te-ahitapoa”

Na ko ta Nga-ti-whananga pakanga raua ko Nga-ti-maru ko “Takahi-whare” te tahi. Tetahi ano ko Rangina-ina he wahine. Kaati tenei taihoa ano e korero.

Mo te pakanga o Nga-ti-Maru raua ko Nga-ti-tama-ti-ra me Nga-ti-paoa kua mutu atu nga pakanga patu tangata.

Engari he whawhai waiata tenei na Nga-ti-tama-te-ra te tuatahi, ara na Te-popo, koia nei tana waiata.

Taku tamaiti poti e;
Hohoro te korikori,
Kia utaina koe
Ki te ihu o te waka,
Hei kawe i a taua
Nga tai papaki rua.
Waho o Kauere;
Kia whakarongo koe
Te papa o te pu,
Kei o tupuna,
Kei o matua;
E kore e hoki mai
Kia taua na i.
E ninihi kau ana,
Nga tai o te uru,
Ka mahue Wai-au;
Ka mahue Tiko-uma;
Ka mahue Manaia;
Ka rere ki Hau-raki.
Kei whea hoki ra
O korero nui e Tu-a-whio,
Kei tarawhete (taraweti) koe,
Ka kiia atu koe,
“Numinumi kau hoki
E Ware i au ki te ara
Kohuru,” na te Tahiwi
page 91 Ra nga he i whiua,
Ki waho ra.
Na Hongi-hika ra
Nga he i Wai-hi i
Te Whare, ko te Ahu-mua
Ma takoto tonu atu na,
Ko Rama-roa ma, waiho
I Manaia, ka mahue
Ko te papa e.
Na Houhou ra Te-wiwini-o-te-rangi,
Na ratou ko Rangi-tawhi-ao,
I whiua ki te Tonga,
Me ko Piri-pekapeka,
Ka rato i te kino e.
Ki rawa mai Tawa,
Ka tehe i tana ure;
Kiia atu e koe
Ka tehe i te niho
O Takurua, kii rawa
Mai ia, “Tenei te wheua”
Kiia atu e koe na
Mata-whao-rua
Hua taki noa ana,
Mokai koiwi, tamia
Atu ana, he hau
Taami rua, te tai;
Taua nga rake
Manawa i waho o Wai-papa
Ki tou tini ra
E moe noa mai ra e tama.

Ka tahi ka utua atu e Toko-ahu (no Nga-ti-maru a Toko ahu) ko tana waiata tenei:—

Kauwhautia mai te kauwhau o te riri [kino],
I tupu (pu) ai te riri,
I tupu (mau) ai te pakanga,
I hirihiria ai te niho o Takurua,
Ka rato tahi ano
I (ki) te papa teretere
Ki Wai-kawau,
Ki Puke tehe ra ia,
Ka rere ki Tauranga;
I a nei e te iwi
Kia mau te pupuri,
I te iti oneone,
I kiia iho ai.
E (no) muri e tama
Kia ata whakaputa;
Whakaputa o reo ki
Te kauwhau o te riri;
page 92 Ki te korero o te pai,
Kia hapainga koe
E te mano e takoto.
Nei koa taua
Te kiia mai nei
He kainga mahue;
E mahue ana Wai-au
Mo Whare-kawa-nui
E mahue ana Tiko-uma
Mo Pakihi, mo Kohukohu-nui.
Ka rato i te kino.
Oroia mai e koe,
I te tai marangai,
Kia motiti
Kia motata;
E kore e ngaro,
Ko te manu
Na runga, e
Horo i te moana.
Herea mai e koe
I a Puhi-taniwha-rau
Hei huna kia ngaro;
Nowhea e ngaro,
He takere waka nui,
Ko te potiki toa
Na Maru-tuahu;
I pepehatia ai,
“Ko Te-ngako-ringa-kino”
E hara i a nei
I te Whau tu ake,
He riri pupu ake
I te heketara,
Hei whakarongo iho
I te kopa o te whare.
Nei koa o tupuna
Te kiia mai nei
“He pahore i te niho.”
E pai ana tena,
Ka ata taami atu;
Ki te umu taurekareka,
I whakaita iho i.
Maua e koe ki
Te waka huare,
Kihai koe i kite
I te whanaunga awatea,
I te manawa tohe riri;
Ma te atua o te po e,
Mo Hahu-koiwi
page 93 I whakatohaia,
Mo Tarake-puha,
I tauwehea ai,
Mo te Aihi-tapoa
Ka mamao ki tawhiti.

Ka mutu tena ka rongo a Nga-ti-paoa, ka titiro ratou ki nga kupu o te waiata a Toko-ahu ki tena kupu ra,—

Kihai koe i kite
I te manawa tohe riri
Ma te atua o te po e,

ka tahi ka mahara a Nga-ti-paoa, ko te parekura i Taupo ko te Rangi-puama, e tika ana ano ia. E ngari na te Popo te he, nana hoki te kupu i roto i tana waitata i penei,—

Ki rawa mai Tawa
Ka tehe i tana ure
Kiia atu e koe
Ka tehe i te
Niho o Takurua,

na reira ka [i] waiatatia ai e Toko-ahu a te Manawa tohe riri ma te atua o te po, na te niho o Takurua.

Ko Takurua hoki he teina no Rongo-mauri-kura i mate nei i te tahuritanga o tana waka.

Na nga kupu o te waiata o Toko-ahu ka utua mai hoki e Nga-ti-paoa, ara ko Toka-tapu te tangata te hoa whawhai waiata o Toko-ahu, ko te waiata tenei a Toka-tapu:—

Aue, aue, he aha ra
Te hara e te iwi,
I houa mai ai.
No waho nga hara,
No Piri-pekapeka
Na Koi-kihi ra
I koropatutia,
Ki te koropatu taniwha,
I tiu atu ra hoki
Ko te manu na
Rua-ki-te-tonga e;
Mo aku hakari e maha,
Mo te Puka-tea;
Mo Takahi-paru.
Koe hau kotiri
Ora tonu,
page 94 He tupuna wareware,
I haere hau kore.
Na waho ano, ko
Te Rawhiti horo,
Na te Rupe ano
I tamaoa atu
Ki te waka hakari;
E kiia mai na,
Ko te Rahi-a-ti-puhi;
Me homai marire
I oku manaaki,
Me Wai-kato hoki;
Ka pau te tanutanu
Ki Rua-oneone.
Maru-tuahu ra
Ka inu i te wai roke
Me whakawi atu
Ki te wai weruweru,
Ma nga tamariki;
I ou hinga noa,
I ou mate noa,
Ka patua nohotia,
Ka kawea tou matua,
Ki te aroaro o te Wera
Kia tirohia mai te tamaiti;
He tamaiti raru,
Ka kai ewe,
Ka kai raru,
Ka kai hokowhitu,
Ko te Tamu-roto ma.
No muri nga pu
Ka hua mai.
He aha kei Manaia?
He o no Raro-kena.
He aha kei Tiko-uma?
He o no Whare-kawa.
Me Moe-hau-nui
He o no Pakihi;
Ka waiho nei Ra-ao,
Ka iri nei au,
I te aro akapa,
E kiia mai nei
“He umu taurekareka.”
Me ako atu koe,
Naku rapea te Rau-kai-atua;
Naku rapea ko te Pure-whai-wawe
Ki rawa mai koe,
page 95 Ka kai whenua tahi.
Me nuka e au
Me horohoro rawa.
Me tapu ihi ake,
Kia ngeungeu ake,
Ropa i raro ra. Naku i whakahoki
Nga manga rotu,
O te Ahu-mua,
I whiua mai nei;
Koronae nui ana
I Tara-ru ra;
I te aroaro o te Ao;
I riri kau ano,
Ki te papa koneke;
Ka kite koe;
Whatiia i te pu,
I te mata,
Ko te Kowhai kia ngaro
I reira, e kore au e ngaro
Ka whiti ki te ao na i.