Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Awatea, Taranaki, Nga-Ti-Hau, Nga-Ti-Rua-Nui [Vol. VIII, Māori]

Upoko 5

Upoko 5

2.
Tena mata-riki huihui (whakakau) ana mai
Ko Pehi pea (a) tenei ka hoki mai
Hokimai e whae kia tirohia koe
Ho (O) tahuritanga hei mihi kau iho
I miro i a koe ki te kahu o runga
Ki te whakairo ra na hau
E Kahu-ngunu ki te-raru-a-tere
Nana (Nahana) i homai, i maunu atu ai
Nga pou o nga-tai-whakarongo
O te Taha-wai, ka takoto kino
Kei te one i Ranga-unu
Te kaha (kai) atu koe i a Te Uri(e)-hakari
I a Wai-ariki hei pou pou mo roto

page (B6.P204)(53)

Kupe
(Nga-Ti-Rua-Ka)

I eke mai a Kupe i tana waka ia Maha-hou-rua a i u mai aia ki Te-whanga-nui-a-tara, he rapu haere mai tana i tana wahine ia Kura-maro-tini he mea hoki i tahaetia a Kura-maro-tini e te teina a Kupe e Hotu-rapa, ka haere aia a Pa-tea, ka hore aia i kite ia Kura-maro-tini i reira, ka tu i aia tana pou i Pa-tea a ka hoki ano aia ki Whanganui-a-tara, a ka hoe aia ki Hawa-iki, na reira te whakatauki nei:

"Hoki Kupe e kore aia e hokimai."

Ko Kupe te tangata tuatahi i tae mai ki enei motu a nana te korero ki Hawa-iki i hoe mai ai etahi o nga waka ki konei a ko a Turi, na Kupe i wahi nga motu nei i tu ai te moana i Rau-kawa, i motu ke ai te Wai-pounamu, i motu ke ai te Ika-a-Maui, a nana ano hoki i wehe a Hawa-iki i motu ke ai taua page (21)(54)whenua i enei motu, he mea hoki he whenua kotahi a Hawa-iki me enei motu i mua i nga ra o nga kahika, na Kupe i whakamoana nga moana i tu ke ai enei motu i Hawa-iki, a na Kupe i mau mai te kaka ki enei motu.

page (55)

Kupe
(Nga-Rauru)

He nui noa atu te mohio o nga tohunga o mua ki te rererere i te moana, i te mea hoki i rere o matou tupuna i a ratou waka, mai ano i Hawa-iki, a tae noa mai ki enei motu a hoki pai noa atu ki Hawa-iki, he mohio no ratou ki nga hau o te tau, a ki nga whetu o nga marama tika e rere mai ai ratou i te moana, a he mea hoki ko nga wahi tika e rere atu ai ano i nga motu nei ki Hawa-iki, nei ano aua wahi e tohutohungia ana e nga uri i te taha ki a Nga-puhi, ara i Whanga-te-au, a i Whanga-rei.

Ko Kupe te tangata i tae matamua mai i Hawa-iki ki enei motu, ko etahi o te iwi e kii ana i rere mai aia ki te toro mai i tana wahine i a Kura-maro-tini i kahakina mai e te teina o Kupe e Hotu-rapa, a ko etahi kaumatua e kii ana, te take o Kupe i rere mai ai ki enei motu, ko tana teina i kohurutia eia, a kahakina ana te wahine o te teina e Kupe, a rere mai ai aia me te wahine me te hapu a Kupe ki enei motu, a ka kite a Kupe i te whenua nei, a roa roa ona i noho ai i konei, ka hiahia ano aia ki Hawa-iki, ka hoki ano aia ki reira, a rokohanga atu eia kua he te iwi, ara kua whawhai i Hawa-iki, a nana na Kupe i korero te pai o te whenua kua kitea eia a rere mai ana te tini o nga waka ki enei motu, a noho tonu atu a Kupe i Hawa-iki.

page (56)

Kupe
(Nga-Rauru)

Ko Mata-hou-rua te ingoa o te waka a Kupe, i u mai a Kupe ki Te-whanga-nui-a-tara, i haere mai aia ki te rapu mai i tana wahine i a Kura-maro-tini, i oma mai i te moana i a Hotu-rapa, i te teina a Kupe, a kihai noa ake a Kupe i kite i tana wahine, a hoki ana ano aia a Kupe ki Hawa-iki, otira i haere aia i te tai tuauru a Pa-tea, a tu ana tana pou i reira hei tohu mona i taea aia ki taua wahi, na reira te kii nei "Hoki Kupe." Hoki ana a Kupe ki Hawa-iki, koia ra te take o taua kupu ra "Hoki Kupe" mona mo Kupe kia hoki ki Hawa-iki, i te mea hoki e kore rawa aia a Kupe e pai kia noho noa atu aia he whenua ke i Hawa-iki, me hoki pu ano aia ki Hawa-iki, a na Kupe i tope ke atu te Wai-pounamu i te Ika-a-Maui, he mea hoki i ungutu tahi enei motu me Hawa-iki i mua, a na Kupe i tope i motu ke atu ai a Hawa-iki i motu ke mai ai enei motu, a na Kupe i mau mai te karaka ki enei motu. He puremu na Wai-raka koia aia i whakakowhatutia ai e tana tane e Kupe.

page (57)

Hau Raua Ko Tane Wahine
(Nga-Ti-Hau)

He tangata ingoa nui a Hau i mua, a ko te ingoa o tana wahine ko Wai-raka, a pai atu ai taua wahine ki te tahi tangata ke atu ki a Weku, a oma ana raua ko Weku, a ka haere ka kimi haere a Hau i a Wai-raka. I haere mai a Hau i Tara-naki a ka Rangi-tikei mai a Manawa-tu, a tae noa mai a Hau ki te pito o nga maunga i Tara-rua i Wai-rarapa ra ano, a ka kite aia i a Wai-raka i reira, ka ka makuturia te wahine e Hau, a kowhatutia tonutia iho a Wai-raka, a e tu ra ano i te akau o te moana e akina ra e te awa heihei o te moana, a haere koa ana a Hau i te utu mona kua ea, a rarapa haere ana ana kanohi i tana uto kua poua eia kia tu tonu mai i te moana nui a Kiwa titiro pukana atu ai ki te amai o te moana nui. A na Hau i tapa nga ingoa o nga wahi katoa o te takiwa ki Wai-rarapa.

Na iana kia ata whakatapia atu te korero mo Hau. I rere mai te waka o Hau ki te rapu mai i a Wai-raka, a ka u te waka ra ki Whanga-nui, a ka tapotu a Hau ki uta ka haere aia i uta ka ahu ki Whanga-ehu, he tata no tenei awa ki te awa i Whanga-nui koia aia i mea ai e tae i ehu o te wai ana tahuna atu i taua awa nei a atu ano i Whanga-nui ki te awa i Whanga-ehu, koia te ingoa o taua awa nei i tapaa ia ko Whanga-ehu. Ka haere tonu aia ki te rapu i a Wai-raka, a ka tae ano aia ki te tahi awa, a he tata ano hoki no tenei awa ki Whanga-ehu, ki te mea ka hinga he rakau i aia te tua, penei e tao te kauru o taua rakau ra ki taua awa.

page (57A)

Koia te ingoa o taua awa ra i papaa ai eia ko Turakina. Ka haere ano aia i te akau o te moana, he mea hoki e haere tonu ana a Hau i te akau o te moana, ara i te one i te takutai, a ka haere tonu aia, a ngenge noa, ka tae ano aia he awa ano, a ka tae aia ki taua awa ka tu aia ka kuhakuha tana manawa i te haerenga mai, ka mea ai he roa no tana haerenga mai, ara he nui mo ana tikeitanga ka tae ra aia ki taua awa, koia i tapaa ai te ingoa mo taua awa ko Rangi-tikei, ka haere tonu a Hau i te akauroa ra a ka tae ano aia ki te tahi awa, a he kitenga nona i te awa nei tu ai tana manawa i te oho rere ona i te kitenga atu o te wai o te awa i te kare ona e whiti, koia i tapaa ai ko Manawa-tu te ingoa mo taua awa. Ka haere tonu ai, a ka tae ki te wahi o te akau, ka whio te hau i ona taringa, koia i tapaa ai te ingoa mo taua wahi ko Hokio, a ko te awa i pahaki atu o Hokio i tapaa eia ko tana ingoa ano ko O-hau, he taunga iho nona ki raro noho ai i reira okioki ai, roa kau iho ano ka haere ano aia, a he ruha nona, koia tana tao i maua a taki ai ki tana ringa, koia te ingoa o te tahi awa i reira i tapaa ai ko O-taki. Ka haere tonu aia me te karakia haere, a ka tapu aia i te mana o taua karakia, koia i tapaa ai te ingoa o te wai ko Wai-mea, ara he mehameha, he tapu nona, koia te ingoa o taua awa ko Wai-mea, a ka haere tonu ano aia a ka kanaenae tana titiro kia kite ai aia i a Wai-raka, koia i tapaa ai te ingoa o te tahi awa i reira ko Wai-kanae, ka haere tonu a Hau page (57B)a ka tae ki Te-paripari i te pito ki raro ki te tai tuauru o Tara-rua ki te moana, ka kite aia i a Wai-raka, a ka tu aia ka mea atu ki a Wai-raka "E Wai-raka, he mate wai toku, tikina he wai ki au" a ka haere a Wai-raka ki te utu wai mai mo tana tane, ka haere aia ki te wai me te tahaa i tana ringa, a ka tae aia ki te wai, a ka tonga hope te wai i aia, ka utu aia i te ipu ki te wai, ka karanga atu a Hau "Haere ano ki waho atu." Ka haere atu ano a Wai-raka a ka tonga pokowhiwhi i aia ka tu aia ka utu i te wai ki tana ipu, ka tu a Hau ka karakia, a ka kowhatutia a Wai-raka, a tu tonu iho te wahine ra hei toka a e tu nei ano i enei ra.

page (58)

Kupe
(Tara-Naki)

I eke mai a Kupe i te waka nei i a Mata-hou-rua, a i u mai aia ki Te-whanga-nui-a-tara, he rapu mai tana i tana wahine i a Kura-maro-tini, i kahakina e te teina o Kupe e Hotu-rapa, ka haere a Kupe a Pa-tea, a kihore kau aia i kite i tana wahine, kawhakaturia te tahi pou eia ki reira, a hoki ana aia ki Te-whanga-nui-a-tara, a hoki tonu atu ki Hawa-iki, koia te take o nga kupu nei "Hoki Kupe? e kore aia e hoki mai" a koia te tangata tua tahi mai ki enei motu, a nana te korero ki te iwi i Hawa-iki i rere mai ai etahi o ratou i nga waka i rere mai nei ki enei motu, a ko Turi te tangata i u mai ki konei i muri mai o Kupe, i u mai a Kupe i runga i tana waka i a Ao-tea.

Na Kupe i tope te Wai-pounamu i motu ke ai i te Ika-a-Maui, a nana hoki na Kupe i motu ke atu ai a Hawa-iki i enei motu, he mea hoki, ko enei motu a ko Hawa-iki he whenua kotahi i mua, a na Kupe i tu ai te moana i waenganui o nga motu nei, a nana hoki te kaka i mau mai ki enei motu.

page (58A)

Rerau-Matua
(Nga-Ti-Hau)

E ki ana nga uri a Turi, i whanau te tangata tuatahi i te po, a ko te ingoa o taua tangata ko Rerau-matua a i te wa ona i ahua, kahore kau he wai o te ao nei a ko te tangata tuatahi te ao, ara ko te ra o Miru-tau, a whakauatia ana aia, a tukua ana ki te Reinga, koia i tupu ai a Papuke, raua ko Mahara, me Herenga-nuku.

page (34)

Ko Te Tangi A Ngatokorua Wahine A Poharame
(Te Whiti-O-Rongomai)

(Tera) Ra te pokohu (e) tauhere pu ana (ana mai)
Te titu (tara) ki te maunga
Tirotiro kau au kei whea ra e

Homai e Tuhi, e - i
Homai e Tuhi
Te tioro o te ehu
Pakia mai ra

Ki to taina ia e - i
Kowai au e hine (tama)
Ka kite whiripo atu
Te tao rere puku

Ki a tina (tiro) i roto ra e - i
Haumai e hine (te hoa)
Ka whakatu haere
Nga papawharekura

I waho (roto) Murupu e - i
E kore taku ipo
E hei ki te kahu (kakahu) Maori

Me whakaputa (koe) ra - i
Me whakaputa koe
Te kahu o Mereana

Te huia i Tararua e - i
Te toroa i te moana
Kia pai atu koe
Te haere ki raro ra
Kia poiri (powhiri) mai
Ki o matua
Kia noho mai e
I runga te tamira
(i te roro o te whare)
Kia marama e - i

Te whakamau ki a whiti
Ki a au e hine (te hoa)
Ki a waiho koe
Hei kumekume mai
Mo te ko aho pu e – I
Hei nui mo te rau – e (u – e)