The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Nga-Puhi [Vol. X, Māori]
Upoko XIII
Upoko XIII
Te Take O Te Parekura I Te Ika-Ranga-Nui
(Nga-Puhi)
Ka tu te ope taua a Hongi, e rua ma rima topu, a ka haere aia ki Kai-para ki te taua ki a Nga-ti-whatua, a i haere ano hoki a Hihi-o-tote te tuakana a Raroa, ki te haere manuwhiri ano hoki ki a Nga-ti-whatua, a ka riro mai i aia te mere pounamu a Matohi o Nga-ti-whatua, a ka kite a Hongi, ka hoki mai aia me tana taua ki te kainga, a ka riri a Te-whare-umu mo taua mahi a Hihi-o-tote, a ka tutu aia i te taua, a ka haere taua taua ma te ara i Manga-whai, a ka toia nga waka o te taua nei i te toanga waka a ka puta aua waka ki Kai-para, a kotahi topu rau te taua a Te-whare-umu, ka ahu atu hoki aia me tana taua ano i te kotahi ma rima topu, a ka mau a Te-whare-umu i aia i Manga-whai, a ka turia te riri a Te-whare-umu raua ko Nga-ti-whatua, i Te-ika-ranga-nui, a ka raru a Nga-puhi o tera ki a Te-whare-umu, a ka huakina mai e te taua a Hongi-hika, a ka mate a Nga-ti-whatua i a Hongi, he nui a mate o Nga-ti-whatua. A ko nga rangatira o Nga-puhi i mate ko Te-ahu, ko Te-pahi, ko Hone Hongi, a ko Moka i tu a kiko i te mata, koia tana ingoa i tap a ai ko Te-kainga-mata, a na Taewhanga aia i ora ai, he mea pikau e Taewhanga ki te awa wai takoto ai, ano ka mutu te riri ka ora ake aia.
Ka whati a Nga-ti-whatua ki roto ki Wai-kato, a ka arumia e Hongi-hika, kia takia te mate o tana tama o Hone-hongi, a ka hoki ano a Hongi ki Nga-puhi, ko ana waka i waiho i Manga-kahia tau ai, i te awa i Te-wai-roa i Kai-para.
page (187)A ka huri te tau, ka tu ano te taua a Hongi-hika ka haere ki te aru i a Nga-ti-whatua a kotahi rau ma whitu takitahi te ope, a tae rawa atu a Hongi ki Wai-kato, kua riro a Nga-ti-whatua ki Roto-rua, a ka arumia eia ki reira, a ka kiia mai e o reira iwi kua hoki a Nga-ti-whatua ki Wai-kato, a ka arumia eia ki reira, a rokohanga atu e noho ana ratou i roto i te pa, ka tauria taua pa eia, ka taea ka patua a Nga-ti-whatua eia, he nui ki te mate.
Ka Mate A Pomare I Hau-Raki
(Nga-Puhi)
Ka tae ake te rongo o te mate a Pomare i Hau-raki ki Toke-rau, ka tu te taua a Te-uru-ti ara o Kingi Hori hei takitaki i te mate o Po-mare, i te mea ma Te-uru-ti e takitaki taua mate ki te taua hiku toto, a he nui te mahi o te iwi Maori i noho i Korora-reka, a he tini nga waka i mahia i reira hei ekenga mo te taua ra ki Hau-raki, he nui te mahi mo aua waka ra, i te mea kua he noaiho etahi, a i wahia etahi hei haumi mo etahi, a takiri kau ano te ata ka tu ka mahi nga maia o Nga-puhi i aua waka, i te mea ma nga tino tangata anake e mahi nga waka taua, a turituri ana te tohi ki te mahi i aua waka taua. He tini nga tangata ki te whakairo i nga ihu me nga rapa o aua waka, a he tini ki te whakawahi ki te kokowai, a he nui ki te monomono i aua waka ra ki te huare raupo, a ko etahi ki te tui komaru, i te toetoe, a he mea ano ki te korari. He waka ano i kotahi kumi ma rua te roa, a he tahi tahi kau ano he mea wai ki te kokowai, a ka oti aua waka nei ka hoea ki Rangi-hona tau ai, i te mea, e hoe atu te taua ra i reira.
Te Hokinga Mai O Toi Me Tana Ope Taua
(Nga-Puhi)
He ra pai te ra i hoki mai ai a Toi me tana taua, a i u atu ai te taua nei ki Korora-reka, ano ka nui te harihari a te taua ra i nga waka, ka u ki uta, a ka maua nga taonga o te parekura ki uta, ara nga kakahu, nga kupenga, nga hinaki tuna, me nga upoko o nga tangata rangatira i patua e ratou, me nga kete kikokiko tangata, me nga herehere i mau ora i nga parekura, a ko nga wahine me nga tamariki i tuku mai i te waka, a ka haere ki uta, ko etahi o enei i tu a kiko, ko etahi i whakatikia ki te kai, a ka hui nga wahine Maori o Korora-reka, ka tangi ki aua herehere, kahore kau he tane pononga, i te mea he mea patu katoa era, a he mea kai, a ko nga upoko o nga mea i patua, i hoatu ki runga ki nga pou tu ai, he mea tikitiki nga makawe o era ki te aute, a tia ai ki te kura, i mua o te whare o Turoro o te matua wahine o Te-uru-ti ara o Kingi-hori, i te mea koia te tino ariki mo nga mea tapu.
Te Taua A Po-Mare Ki Hau-Raki A Ki Wai-Kato
(Nga-Puhi)
I nga ra o mua, i papatu a Nga-puhi raua ko nga iwi o Hau-raki, a whakaeke ana te taua a Hau-raki ki Nga-puhi, a whakaeke ana te taua a Nga-puhi ki Hau-raki, no nga ra tenei o te patu Maori, ki ano te pu i kitea e te Maori, a ka tae ki nga ra o te pu kua whiwhi nga tahi i aua iwi nei, ka maranga te ope taua a Po-mare taua rua rau ma rima topu, ka hoe ki Hau-raki, a haere tonu ki roto ki Wai-kato, me te rere haere a Wai-kato i te wahi i a Nga-puhi, a tae noa ki Te-kopua, a ka tu a Wai-kato i reira, ka tatari kia tae atu a Nga-puhi kia ririri raua i te awatea, a ka kite a Ngapuhi i te whakarere o Wai-kato, ka mahara a Nga-puhi ki aia, ki te ora mo tana taua, nei ra kua tuteia e Wai-kato, ara e Taraia Nga-kuti o Hau-raki a no te po te taua a Taraia i noho ai i te takiwa i Te-rore, a ka taria eia a Nga-puhi kia haere ma reira, ano ka puta a Nga-puhi ka huakina e te taua ra, a ka mate a Po-mare i a Nini o Nga-ti-tipa o tera ki a Kuku-tai a ka whati a Nga-puhi a ka arumia e Wai-kato a te wahapu o Manuka, a ka whiti a Moe-tara me Te-mau-paraoa i te moki ma a raua hoa a ka ora atu ki Nga-puhi, ko etahi o taua toa i rere nei i te moki i Manuka i patua e Nga-ti-whatua, e te hapu ki a Te Kikokiko i roto i Kau-kapakapa a topatia ana kainga ana, a ka ora atu etahi ki te kainga.
Te Parekura A Nga-Puhi I Korora-Reka,
Mo Te Kanga A Nga Kotiro I Reira,
Mo Ta Raua Tane
(Nga-Puhi)
Ka kaukau aua kotiro nei i te moana i Korora-reka, a riri hae noa iho raua ki a raua, a kanga noa iho ki a raua, he kanga na te tahi i te iwi a te tahi, a ka rongo a raua hapu i taua kanga, ka riri, a ka turia te taua a te tahi a te tahi, a ka tu ka kekeri, a ko te taua te mea i tino raru i te iwi i whakaekea e raua, ano ka mate te uri o a raua tangata a ka tau raua ki raro ka tangi ki a raua tupapaku, a ka pouri ki ta raua papatu huanga, a ka mea raua kia turia he ope taua ki te takitaki i to raua mate i a raua, a ka hoe te taua ki te patu i te pa i Maunga-nui i Tauranga, a kihai noa ake i puta he wahi ma raua i te hoa riri, a hoki huhuakore noa iho ki to raua kainga i Nga-puhi, ahakoa ra i puta te ngakau riri i te hoenga atu ki te tau i taua pa.
Te Taua A Te-Hara-Miti
(Nga-Puhi)
Ka tu te taua a te tohunga kaumatua o Nga-puhi nei o Te-hara-miti, a ka hoe i te waka ki te patu i nga tangata o Motiti.
Ka hoe atu tona taua i Toke-rau, a ka u ki Ahuahu, a ka patua o reira tangata o Nga-ti-maru, e rima topu i mate o taua iwi ra, a ka hoe atu a Nga-puhi ki Tuhua, a ka patua o reira tangata e ratou, otira ko te nuinga o taua iwi i whati ki te pa, a ora atu ki reira i te mea kihai taua pa i taea e Nga-puhi, a he mea tahutahu e tera i te pa ki te ahi, i mohiotia mai ai e nga tangata o te tuawhenua, kua huakina ratou i te motu ra e te taua.
Ka mea a Nga-puhi me hoki aia ka mea te tohunga ra a Te-hara-miti, me hoe tonu, ki ano tana ngakau i kite noa i te ora mo tana mate i Korora-reka.
Ka hoe tonu te taua nei, a Motiti a kahore kau he tangata o reira, kua riro hoki a Nga-i-te-rangi ki te tuawhenua, i te rongo o te taua a Nga-puhi.
A kua hui te taua a Te-waha-roa raua ko Tu-paea, a i te ra o te aonga ake o te taua a Te-waha-roa i hoe ai, ka kitea e Nga-puhi e noho ra i Tuhua, e hoe atu ana te taua ra, hua noa a Nga-puhi, no ratou aua waka, i te mea hoki kua mea a Te-hara-miti nei tata ano te haumi a Nga-puhi mo ratou, a i mea a Nga-puhi koia ano mo ratou nga waka e hoe mai ra, a ka powhiri ratou ka karanga i te taua ra, nei koa kua ahua pohea a Te-hara-miti, a e noho ana aia i te whakarei o tana waka, a oho rawa ake aia kua papatu te iwi ra i a Nga-puhi, a ka karakia aia kia maia ai tana ope, a ka kumea aia e te taua, he mea hoki he tohunga aia a he tapu te patua ai, a ka mate ratou ko tana ope, a ko te motitanga tenei o taua hapu nei o Nga-ti-kuri, i te hapu o Te-hara-miti.