Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Nga-Puhi [Vol. X, Māori]

Upoko XIII

page (186)

Upoko XIII

Te Take O Te Parekura I Te Ika-Ranga-Nui
(Nga-Puhi)

Ka tu te ope taua a Hongi, e rua ma rima topu, a ka haere aia ki Kai-para ki te taua ki a Nga-ti-whatua, a i haere ano hoki a Hihi-o-tote te tuakana a Raroa, ki te haere manuwhiri ano hoki ki a Nga-ti-whatua, a ka riro mai i aia te mere pounamu a Matohi o Nga-ti-whatua, a ka kite a Hongi, ka hoki mai aia me tana taua ki te kainga, a ka riri a Te-whare-umu mo taua mahi a Hihi-o-tote, a ka tutu aia i te taua, a ka haere taua taua ma te ara i Manga-whai, a ka toia nga waka o te taua nei i te toanga waka a ka puta aua waka ki Kai-para, a kotahi topu rau te taua a Te-whare-umu, ka ahu atu hoki aia me tana taua ano i te kotahi ma rima topu, a ka mau a Te-whare-umu i aia i Manga-whai, a ka turia te riri a Te-whare-umu raua ko Nga-ti-whatua, i Te-ika-ranga-nui, a ka raru a Nga-puhi o tera ki a Te-whare-umu, a ka huakina mai e te taua a Hongi-hika, a ka mate a Nga-ti-whatua i a Hongi, he nui a mate o Nga-ti-whatua. A ko nga rangatira o Nga-puhi i mate ko Te-ahu, ko Te-pahi, ko Hone Hongi, a ko Moka i tu a kiko i te mata, koia tana ingoa i tap a ai ko Te-kainga-mata, a na Taewhanga aia i ora ai, he mea pikau e Taewhanga ki te awa wai takoto ai, ano ka mutu te riri ka ora ake aia.

Ka whati a Nga-ti-whatua ki roto ki Wai-kato, a ka arumia e Hongi-hika, kia takia te mate o tana tama o Hone-hongi, a ka hoki ano a Hongi ki Nga-puhi, ko ana waka i waiho i Manga-kahia tau ai, i te awa i Te-wai-roa i Kai-para.

page (187)

A ka huri te tau, ka tu ano te taua a Hongi-hika ka haere ki te aru i a Nga-ti-whatua a kotahi rau ma whitu takitahi te ope, a tae rawa atu a Hongi ki Wai-kato, kua riro a Nga-ti-whatua ki Roto-rua, a ka arumia eia ki reira, a ka kiia mai e o reira iwi kua hoki a Nga-ti-whatua ki Wai-kato, a ka arumia eia ki reira, a rokohanga atu e noho ana ratou i roto i te pa, ka tauria taua pa eia, ka taea ka patua a Nga-ti-whatua eia, he nui ki te mate.

page (188)

Ka Mate A Pomare I Hau-Raki
(Nga-Puhi)

Ka tae ake te rongo o te mate a Pomare i Hau-raki ki Toke-rau, ka tu te taua a Te-uru-ti ara o Kingi Hori hei takitaki i te mate o Po-mare, i te mea ma Te-uru-ti e takitaki taua mate ki te taua hiku toto, a he nui te mahi o te iwi Maori i noho i Korora-reka, a he tini nga waka i mahia i reira hei ekenga mo te taua ra ki Hau-raki, he nui te mahi mo aua waka ra, i te mea kua he noaiho etahi, a i wahia etahi hei haumi mo etahi, a takiri kau ano te ata ka tu ka mahi nga maia o Nga-puhi i aua waka, i te mea ma nga tino tangata anake e mahi nga waka taua, a turituri ana te tohi ki te mahi i aua waka taua. He tini nga tangata ki te whakairo i nga ihu me nga rapa o aua waka, a he tini ki te whakawahi ki te kokowai, a he nui ki te monomono i aua waka ra ki te huare raupo, a ko etahi ki te tui komaru, i te toetoe, a he mea ano ki te korari. He waka ano i kotahi kumi ma rua te roa, a he tahi tahi kau ano he mea wai ki te kokowai, a ka oti aua waka nei ka hoea ki Rangi-hona tau ai, i te mea, e hoe atu te taua ra i reira.

page (189)

Te Hokinga Mai O Toi Me Tana Ope Taua
(Nga-Puhi)

He ra pai te ra i hoki mai ai a Toi me tana taua, a i u atu ai te taua nei ki Korora-reka, ano ka nui te harihari a te taua ra i nga waka, ka u ki uta, a ka maua nga taonga o te parekura ki uta, ara nga kakahu, nga kupenga, nga hinaki tuna, me nga upoko o nga tangata rangatira i patua e ratou, me nga kete kikokiko tangata, me nga herehere i mau ora i nga parekura, a ko nga wahine me nga tamariki i tuku mai i te waka, a ka haere ki uta, ko etahi o enei i tu a kiko, ko etahi i whakatikia ki te kai, a ka hui nga wahine Maori o Korora-reka, ka tangi ki aua herehere, kahore kau he tane pononga, i te mea he mea patu katoa era, a he mea kai, a ko nga upoko o nga mea i patua, i hoatu ki runga ki nga pou tu ai, he mea tikitiki nga makawe o era ki te aute, a tia ai ki te kura, i mua o te whare o Turoro o te matua wahine o Te-uru-ti ara o Kingi-hori, i te mea koia te tino ariki mo nga mea tapu.

page (190)

Te Taua A Po-Mare Ki Hau-Raki A Ki Wai-Kato
(Nga-Puhi)

I nga ra o mua, i papatu a Nga-puhi raua ko nga iwi o Hau-raki, a whakaeke ana te taua a Hau-raki ki Nga-puhi, a whakaeke ana te taua a Nga-puhi ki Hau-raki, no nga ra tenei o te patu Maori, ki ano te pu i kitea e te Maori, a ka tae ki nga ra o te pu kua whiwhi nga tahi i aua iwi nei, ka maranga te ope taua a Po-mare taua rua rau ma rima topu, ka hoe ki Hau-raki, a haere tonu ki roto ki Wai-kato, me te rere haere a Wai-kato i te wahi i a Nga-puhi, a tae noa ki Te-kopua, a ka tu a Wai-kato i reira, ka tatari kia tae atu a Nga-puhi kia ririri raua i te awatea, a ka kite a Ngapuhi i te whakarere o Wai-kato, ka mahara a Nga-puhi ki aia, ki te ora mo tana taua, nei ra kua tuteia e Wai-kato, ara e Taraia Nga-kuti o Hau-raki a no te po te taua a Taraia i noho ai i te takiwa i Te-rore, a ka taria eia a Nga-puhi kia haere ma reira, ano ka puta a Nga-puhi ka huakina e te taua ra, a ka mate a Po-mare i a Nini o Nga-ti-tipa o tera ki a Kuku-tai a ka whati a Nga-puhi a ka arumia e Wai-kato a te wahapu o Manuka, a ka whiti a Moe-tara me Te-mau-paraoa i te moki ma a raua hoa a ka ora atu ki Nga-puhi, ko etahi o taua toa i rere nei i te moki i Manuka i patua e Nga-ti-whatua, e te hapu ki a Te Kikokiko i roto i Kau-kapakapa a topatia ana kainga ana, a ka ora atu etahi ki te kainga.

page (1831)(191)

Te Parekura A Nga-Puhi I Korora-Reka,
Mo Te Kanga A Nga Kotiro I Reira,
Mo Ta Raua Tane

(Nga-Puhi)

Ka kaukau aua kotiro nei i te moana i Korora-reka, a riri hae noa iho raua ki a raua, a kanga noa iho ki a raua, he kanga na te tahi i te iwi a te tahi, a ka rongo a raua hapu i taua kanga, ka riri, a ka turia te taua a te tahi a te tahi, a ka tu ka kekeri, a ko te taua te mea i tino raru i te iwi i whakaekea e raua, ano ka mate te uri o a raua tangata a ka tau raua ki raro ka tangi ki a raua tupapaku, a ka pouri ki ta raua papatu huanga, a ka mea raua kia turia he ope taua ki te takitaki i to raua mate i a raua, a ka hoe te taua ki te patu i te pa i Maunga-nui i Tauranga, a kihai noa ake i puta he wahi ma raua i te hoa riri, a hoki huhuakore noa iho ki to raua kainga i Nga-puhi, ahakoa ra i puta te ngakau riri i te hoenga atu ki te tau i taua pa.

page (P.212 Vol V)(1832)(192)

Te Taua A Te-Hara-Miti
(Nga-Puhi)

Ka tu te taua a te tohunga kaumatua o Nga-puhi nei o Te-hara-miti, a ka hoe i te waka ki te patu i nga tangata o Motiti.

Ka hoe atu tona taua i Toke-rau, a ka u ki Ahuahu, a ka patua o reira tangata o Nga-ti-maru, e rima topu i mate o taua iwi ra, a ka hoe atu a Nga-puhi ki Tuhua, a ka patua o reira tangata e ratou, otira ko te nuinga o taua iwi i whati ki te pa, a ora atu ki reira i te mea kihai taua pa i taea e Nga-puhi, a he mea tahutahu e tera i te pa ki te ahi, i mohiotia mai ai e nga tangata o te tuawhenua, kua huakina ratou i te motu ra e te taua.

Ka mea a Nga-puhi me hoki aia ka mea te tohunga ra a Te-hara-miti, me hoe tonu, ki ano tana ngakau i kite noa i te ora mo tana mate i Korora-reka.

Ka hoe tonu te taua nei, a Motiti a kahore kau he tangata o reira, kua riro hoki a Nga-i-te-rangi ki te tuawhenua, i te rongo o te taua a Nga-puhi.

A kua hui te taua a Te-waha-roa raua ko Tu-paea, a i te ra o te aonga ake o te taua a Te-waha-roa i hoe ai, ka kitea e Nga-puhi e noho ra i Tuhua, e hoe atu ana te taua ra, hua noa a Nga-puhi, no ratou aua waka, i te mea hoki kua mea a Te-hara-miti nei tata ano te haumi a Nga-puhi mo ratou, a i mea a Nga-puhi koia ano mo ratou nga waka e hoe mai ra, a ka powhiri ratou ka karanga i te taua ra, nei koa kua ahua pohea a Te-hara-miti, a e noho ana aia i te whakarei o tana waka, a oho rawa ake aia kua papatu te iwi ra i a Nga-puhi, a ka karakia aia kia maia ai tana ope, a ka kumea aia e te taua, he mea hoki he tohunga aia a he tapu te patua ai, a ka mate ratou ko tana ope, a ko te motitanga tenei o taua hapu nei o Nga-ti-kuri, i te hapu o Te-hara-miti.